روند متضاد چک‌های برگشتی

چک به عنوان یکی از ابزارهای شناخته‌شده و معتبر در نظام پرداخت، نقش قابل‌توجهی در تسویه مبادلات خرد و کلان ایفا می‌کند. طی دو دهه اخیر به دلیل گسترش ابزار تجهیزات پرداخت الکترونیکی و توسعه سامانه‌های پرداخت جدید، تراکنش‌های بانکی به سمت استفاده از سامانه‌ها و ابزارهای الکترونیکی رفته است و به مرور زمان این ابزارهای جدید جایگزین ابزارهای سنتی مانند اسکناس و چک شد. با این وجود نقش کلیدی و اهمیت کارکرد و امتیاز چک، علی‌الخصوص جایگاه اعتباری آن در مبادلات، باعث شده این ابزار همچنان از مهم‌ترین ابزارهای نظام پرداخت کشور به شمار رود.

بانک مرکزی به صورت ماهانه با انتشار آمار چک‌های مبادله‌شده در سطح کشور، وضعیت کلی استفاده از این ابزار مالی را ارائه می‌کند. این نهاد مرجع با انتشار تازه‌ترین آمار چک در دی‌ماه، این اطلاعات را به‌روز کرد. براساس آمار چک‌های مبادله‌ای در دی‌ماه سال 1402، بیش از 8میلیون و 100هزار فقره چک به ارزشی بالغ بر 554هزار میلیارد تومان مبادله‌ شد که نسبت به ماه قبل از نظر تعداد، 2.4درصد و از نظر مبلغ 5.4درصد افزایش را نشان می‌دهد. از این مقدار بیش از 7.4میلیون فقره چک به ارزش 488هزار میلیارد تومان وصول شده است. از سوی دیگر، در کل کشور معادل 685هزار فقره چک به ارزشی حدود 65هزار میلیارد تومان برگشت داده شده است.

دو روند متفاوت در چک

آمارهای منتشر‌شده از سوی بانک مرکزی از دو روند متفاوت در چک حکایت دارد. بر این اساس، در‌حالی‌که نسبت تعداد چک‌های برگشتی روند افزایشی به خود گرفته است، نسبت مبلغ چک‌‌های برگشتی روندی کاهشی به خود گرفت. بر این اساس، سطح چک‌های برگشتی از نظر تعداد به 8.4درصد و از نظر مبلغ به 11.8درصد کل چک‌های سررسیدشده در این ماه رسیده است. این در حالی است که نسبت تعداد چک‌های برگشتی در آبان‌ماه 7.9درصد و نسبت مبلغ چک‌های برگشتی در آذرماه 12.5درصد به ثبت رسیده بود. به عبارت دیگر، سطح چک‌های برگشتی، از نظر تعداد افزایشی و از نظر مبلغ کاهشی شده است.

به طور کلی در ماه‌های اخیر سایه سیاست کنترل ترازنامه بر وضعیت چک‌های برگشتی سنگینی می‌کند و این مساله در افزایش میانگین نسبت مبلغ چک‌های برگشتی در سال 1402 کاملا محسوس است. با‌این‌حال در ماه‌های اخیر، این دو نسبت روند مشخصی نداشته‌اند و به همین خاطر نمی‌توان اظهار نظر دقیقی نسبت به رفتار آنها داشت.

تصویر استانی چک

یکی از شاخص‌هایی که بانک مرکزی در انتشار گزارش چک به آنها توجه می‌کند و داده‌های آن را منتشر می‌سازد، تصویر استانی چک در کشور است. در دی‌ماه، بیشترین نسبت تعداد چک‌های برگشتی به کل چک‌های مبادله‌ای در استان‌ها، به‌ترتیب به استان‌های کهگیلویه و بویراحمد با 12.7درصد، کردستان با 11.2درصد و اردبیل با 10.6درصد اختصاص یافته است و استان‌های گیلان با 6.9درصد، قم با 7.1درصد و کرمانشاه با 7.3درصد پایین‌ترین نسبت تعداد چک‌های برگشتی به کل تعداد چک‌های مبادله‌شده در استان را به خود اختصاص داده‌اند.

همچنین در دی‌ماه، در میان استان‌های کشور، بیشترین نسبت ارزش چک‌های برگشتی به کل ارزش چک‌های مبادله‌شده در استان، به‌ترتیب به استان‌های کردستان با 17.3درصد، اردبیل و کهگیلویه و بویراحمد هر‌کدام با 16.7درصد و یزد با 16درصد اختصاص یافته است و استان‌های زنجان با 10درصد، خوزستان با 10.2درصد و البرز با 10.5درصد کمترین نسبت ارزش چک‌های برگشتی به کل ارزش چک‌های مبادله‌شده در استان را به خود اختصاص داده‌اند.