منظور از گردنه‌ها و راه‌های پر خطر و دشوار قیامت چیست؟

امیرالمؤمنین علی علیه‌السلام در یکی از سخنان خود می‌فرمایند:

«آماده حرکت شوید، خدا شما را بیامرزد که بانگ کوچ را سر دادند، وابستگی به زندگی دنیا را کم کنید و با زاد و توشه نیکو به سوی آخرت بازگردید که پیشاپیش شما گردنه‌ای سخت و دشوار و منزل گاه‌هایی ترسناک وجود دارد که باید در آن جاها فرود آیید و توقّف کنید آگاه باشید که فاصله نگاه‌های مرگ بر شما کوتاه است...»[1].

از روایات و آیات استفاده می‌شود که انسان در سفری که به سوی فردای قیامت در پیش دارد منازل متعدّدی را باید عبور کند و در هر منزلی عقبه‌ها و مواقفی سخت در پیش رو دارد.

منزل اول: منزل مرگ است که عقبات و جاهای دشوار دارد که از جمله این عقبه‌ها و گردنه‌های دشوار سکرات موت است که درباره آن در جای خود بحث کردیم.

یکی دیگر از عقبه‌های آن عدیله هنگام مرگ است به این معنی که شیطان در آن لحظات حسّاس نزد محتضر حاضر می‌شود و او را وسوسه می‌کند تا ایمان او را بگیرد.

مراد از عدیله عدول کردن از حق به باطل هنگام مردن است و مداومت بر دعای عدیله[2] برای حفظ ایمان در پایان عمر موثّر می‌باشد. 

منزل دوّم: قبر است که عقبه‌هایی دارد از جمله:

وحشت قبر:

در روایت آمده که قبر هر روز می‌گوید: «أنا بَیتُ الغُربَةِ أنا بَیتُ الوَحْشَةِ أنا بیت الدّود»[3] یعنی منم خانه غربت منم خانه وحشت منم خانه کِرم.

فشار قبر که مطالبی پیرامون آن گذشت. 

سؤال نکیر و منکر در قبر:

امام صادق علیه‌السلام می‌فرمایند:

«شیعه ما نیست هر که سه چیز را انکار کند: معراج، سؤال قبر و شفاعت»[4].

منزل سوّم: برزخ است که هر کسی در آن مهمان عمل خویش خواهد بود.

منزل چهارم: قیامت است که مواقف و عقبه‌هایی دارد.

شیخ صدوق رحمه‌الله در مورد عقباتی که در راه محشر است کلامی دارد که مضمون آن چنین است:

به اعتقاد ما هر عقبه‌ای اسم واجب و فرضی است از اوامر و نواهی الهی پس انسان به هر عقبه‌ای برسد که به نام یکی از واجبات یا محرّمات است از او در آن مورد سؤال می‌شود اگر کوتاهی کرده باشد او را نگاه می‌دارند و اگر کوتاهی نکرده باشد و رحمت خدا شامل حال او شود از آن عقبه نجات می‌یابد و نوبت به عقبه دیگر (واجب یا حرام الهی) می‌رسد و این عقبات همه بر روی صراط قرار دارد، از جمله این عقبات عقبه ولایت، صله رحم، امانت و نماز است و به طور کلی به اسم هر واجب یا حرام الهی عقبه‌ای در فردای قیامت وجود دارند که بنده را در آن عقبه‌ها نگاه می‌دارند و در مورد آن فریضه از او سؤال می‌کنند[5].

[1]  سفینة البحار : 6/177 ـ 178 .

 
[2]  بحار الانوار : 6/266 ، باب 8 ، حدیث 115 . 

 
[3]  بحار الأنوار : 6/223 ، باب 8 ، حدیث 23 .

 
[4]  بحار الانوار : 7/128 باب 6 ، حدیث 11 ؛ حقّ الیقین : 465 ، فصل 13 . 

 
[5]  « مِن دُونِ اللّه‌َ فَاهْدُوهُمْ إِلَی صِرَاطِ الْجَحِیمِ * وَقِفُوهُمْ إِنَّهُم مَّسْؤُولُونَ * مَا لَکمْ لاَ تَنَاصَرُونَ * بَلْ هُمُ الْیوْمَ مُسْتَسْلِمُونَ  » صافّات 37 : 23 ـ 26 ؛ « إِنَّ رَبَّک لَبِالْمِرْصَادِ » فجر (89) : 14 .