در صنعت طیور نوین استفاده از روش ها و سیستم های خوراک دهی مناسب و کارآمد یکی از شروط اساسی تولید طیور کارآمد و موفق است. سیستم های دانخوری و آبخوری مورد استفاده در سالن های پرورش طیور باید تأمین کافی خوراک و آب برای طیور داخل سالن جهت بهبود حداکثری راندمان و عملکرد اقتصادی را محقق کنند. همچنین، این سیستم ها باید دارای ویژگی های مختلفی مانند صرفه جویی در دان و آب (عدم هدرروی آب و دان) و نیروی انسانی مورد نیاز برای مدیریت دانخوری ها و آبخوری ها، تأمین بهداشت و سلامت (جلوگیری از آلودگی آب و خوراک و محیط مرغداری) نیز باشند.
امروزه با توجه به اهمیت مدیریت تغذیه و خوراک دهی در سالن های پرورش طیور انواع مختلفی از دانخوری ها قابل استفاده هستند که در سیستم های وسیع و دارای تراکم پرورش بالا (عموماً دارای سیستم های تغذیه و پرورش مدرن) بیشتر بر روی سیستم های دانخوری و آبخوری اتوماتیک و هوشمند تمرکز می شود. اگر تهیه این سیستم ها و فراهم آوردن تجهیزات مرغداری برای مرغدار مقدور باشد، آنها می توانند باعث بهبود چشمگیر و قابل توجهی در نتایج و راندمان اقتصادی گله پرورشی، بهبود رفاه و آسایش و در نتیجه عملکرد طیور داخل سالن و کاهش آلودگی ها یا اثرات زیست محیطی شوند.
با توجه به اهمیت و الزامی بودن سیستم های مناسب انتقال دان و دانخوری ها در سالن های پرورش طیور (مولد یا گوشتی و تخم گذار) در ادامه این مطلب بر روی معرفی رایج ترین سیستم های دانخوری تمرکز خواهد شد. زیرا داشتن آشنایی کلی با این سیستم ها می تواند نقطه شروع خوبی برای تحقیق، مقایسه و بررسی و در نهایت انتخاب دانخوری های مناسب برای هر فارم با توجه به شرایط خاص همان فارم باشد.
دانخوری سطلی (فلزی یا پلاستیکی)
امروزه دانخوری های سطلی جزو ساده ترین دانخوری های در دسترس برای پرورش طیور هستند که هم به شکل فلزی و هم به شکل پلاستیکی در دسترس هستند. بخش اعظم دانخوری های سطلی موجود در بازار جزو سیستم های دانخوری تمام اتوماتیک به حساب نمی آیند و معمولاً به شکل دستی در فواصل مشخص باید پر شوند. این دانخوری ها از دو بخش استوانه سطلی یا بشکه ای شکل و یک بخش انتهایی بشقابی شکل تشکیل شده اند که بخش استوانه ای با تنظیم نازل یا میله تنظیم موجود در آن میزان ورود دان به بشقاب برای تغذیه طیور را تنظیم می کند.
این دانخوری ها که معمولاً از سقف آویزان می شوند می توانند به طور قابل توجهی از ریخت و پاش و هدر روی دان جلوگیری کنند و از محتوای دان خود در برابر حشرات و حیوانات موذی حفاظت نمایند. گرچه این نوع از دانخوری ها کاربرد آسانی دارند و مخزن بزرگ آن ها باعث می شود که در فواصل طولانی تری لازم به بازدید و پرکردن باشد اما باز هم در مقابل سیستم های اتوماتیک وقت نیاز دارد.
دانخوری ناودانی (ناودانی زنجیری)
سیستم دانخوری ناودانی جزو رایج ترین و در دسترس ترین سیستم های دارای قابلیت اتوماتیک در صنعت طیور هستند که به خصوص نوع ناودانی زنجیری را می توان رایج ترین نوع دانخوری های ناودانی به شمار آورد. این سیستم می تواند خوراک را در مقادیر مشخص شده و در زمان مورد نیاز یا از پیش تعیین شده از خارج سالن و مخزن بزرگ حاوی دان به داخل سالن آورده و در خطوط دانخوری ناودانی شکل بین طیور داخل سالن پخش کند.
در سیستم دانخوری ناودانی زنجیری از ریل زنجیرهای مخصوص برای انتقال دان از درون مخزن اصلی دان به درون شبکه کانال های ناودان شکل استفاده می شود که دان در این سیستم چرخش نموده و دوباره به مخزن اصلی برمی گردد. این چرخش دان در سالن و بازگشت آن به مخزن جهت چرخش مجدد در سالن باعث می شود که در مصرف دان صرفه جویی شود و می توان از آن در هر دو سیستم پرورش بر روی بستر و درون قفس استفاده نمود.
این سیستم هم دارای مزایا و چالش های خاص خود است که مهم ترین مزیت آن امکان برنامه ریزی خوراک دهی و تغذیه طیور از دو طرف خط ناودان حاوی دان است. همچنین در این سیستم به خوبی می توان جلوی هدر روی دان از طریق ریختن آن به روی بستر را گرفت، اما این سیستم امکان عدم پخش یکنواخت دان به ویژه هر چقدر دان به انتهای خط دانخوری نزدیک شود را دارد و به همین دلیل نیاز به بازدید و کنترل پخش دان پیش می آید.
دانخوری بشقابی دستی یا سینی دان
دانخوری های بشقابی یا سینی های دان را می توان ساده ترین نوع دانخوری های رایج در صنعت طیور دانست که به ویژه برای جوجه های یکروزه یا سایر جوجه های کم سن و سال می تواند در کنار استفاده از رول های کاغذی جزو بهترین گزینه ها برای دسترسی آسان آن ها به دان باشد. چالش اصلی در این نوع از دانخوری ها احتمال بالای آلوده شدن و هدر روی دان به دلیل رفتن جوجه ها و طیور پرورشی بر روی آن ها و پازدن به دان داخل آن است.
البته این دانخوری ها را نباید با دانخوری های حلزونی اشتباه گرفت چراکه آن ها نیز تحت عنوان دانخوری بشقابی قرار دارند اما دانخوری های حلزونی جزو سیستم های اتوماتیک هستند. اصولاً دانخوری های دستی مانند سینی های دان یا رول های مقوایی و کاغذی به عنوان دانخوری باید به صورت دستی و توسط پرسنل سالن در فواصل مناسب تمیز، ضدعفونی یا جمع آوری شده و با رول های جدید جایگزین شوند یا دان موجود در آن ها مجدداً شارژ شود که علاوه بر وقت و هزینه بر بودن، می تواند احتمال آلودگی و هدر روی دان را نیز بالاتر ببرد.
دانخوری بشقابی اتوماتیک (حلزونی زنجیری یا اوگر)
این نوع دانخوری را می توان در کنار دانخوری های ناودانی (ناودانی زنجیری) جزو رایج ترین سیستم های اتوماتیک دانخوری دانست. در این سیستم از لوله ها برای انتقال دان به شبکه دانخوری های داخل سالن استفاده می شود که یا از سیستم زنجیری یا سیستم اوگری برای انتقال دان در آن استفاده می شود. این دانخوری ها از یک مخزن تنظیم شونده و یک بشقاب در کف آن تشکیل شده تا طیور بتوانند از هر کدام از خانه های دور این مخزن مدور این دانخوری برای برداشت دان استفاده کنند. لوله ها و دانخوری های متصل به این سیستم نیز از سقف آویزان می شوند و با توجه به قد طیور داخل سالن قابل تنظیم هستند.
یکنواختی پخش دان در سیستم دانخوری بشقابی حلزونی (بشقابی خودکار) مناسب ارزیابی شده که جزو مزایای این سیستم است اما باید دقت شود که مخزن اصلی دان این سیستم به دور از رطوبت یا سایر عوامل آلوده کننده دیگر باشد و ضدعفونی و شستشوی مخازن و خود سیستم نیز به روشی صحیح در دوره های زمانی مناسب باید انجام شود تا احتمال رشد و چالش زایی هر عامل آلوده کننده مانند کپک ها و قارچ ها به حداقل ممکن برسد.
جمع بندی
با توجه به توضیحاتی که در مورد رایج ترین و دردسترس ترین انواع دانخوری ها داده شد، می توان مشاهده نمود که با توجه به وسعت و تراکم پرورش یا میزان مدرن و صنعتی بودن سیستم پرورش طیور در سالن یا نوع و جثه طیور موردنظر برای پرورش، بودجه و نیروی انسانی در دسترس و سایر عوامل مؤثر، سیستم دانخوری مناسب برای هر سالن قابل انتخاب است. تنوع دانخوری های قابل تهیه از بازار و گستردگی عوامل دخیل در انتخاب آن باعث می شود که بررسی و مقایسه بین گزینه های در دسترس و حصول بهترین انتخاب ممکن یک امر بسیار مهم در باشد.
با توجه به اهمیت سیستم های دانخوری و آبخوری در مدیریت تغذیه و پرورش و موفقیت نهایی یک فارم پرورش طیور، مراجع در دسترس برای بررسی و مقایسه بین گزینه ها جهت انتخاب سیستم های دانخوری و آبخوری فارم های پرورش طیور و ضمائم آن ها بسیار مهم است.
امروزه می توان از بستر اینترنت در هر مکان و زمانی برای انجام بهتر و آسان تر امر بسیار مهم بررسی و انتخاب دانخوری ها و آبخوری های سالن پرورش طیور بهره برد که یکی از جامع ترین سامانه های در دسترس برای اینکار، وب سایت و اپلیکیشن مرغابی است. در عین حال که سامانه جامع مرغابی دسترسی خوبی به خدمات مشاوره ای و آموزشی لازمه نیز در کنار اقلام مورد نیاز برای سیستم دانخوری ها و آبخوری ها ارائه می دهد.