چارچوب اصلاحات حضرت علی (ع)

حضرت علی (ع) بعد از بدست گرفتن قدرت، در تمام حوزههای سیاست، اقتصاد و اجتماع اصلاحات عمیق و گستردهای را آغاز کردند. اندیشه سیاسی امام علی (ع) اصلاحات را در چارچوب مکتب تعریف و طراحی کرده است. برخی از ارکان این چارچوب عبارتند از:

1- محوریت حق

حق محوری، جوهره سیاست اسلامی و ملاک مشروعیت قدرت و حکومت در اسلام است. حضرت علی(ع) رستگاری و نجات را در عمل به حق، و موفقیت واقعی را در مجاهده برای اقامة حق میدانند. در سیاست عملی، حضرت معتقدند که در صورت پایبندی بر حق، پشتوانةقوی بنا میگردد و مردم به کسی که به حق و بر اساس حق عمل کند رو خواهند آورد. با چنین نگرش امیدوارانهای حضرت وارد عرصه سیاست و حکومت شدند و با تأسی به رسول اکرم(ص) خطاب به مردم فرمودند: «با من محافظهکارانه سخن مگویید و شنیدن حق را بر من سنگین مپندارید.»

بنا بر این در اندیشة سیاسی امام حق، اگر در ذات و اندیشة سیاسی اسلام، اقامه حق و احقاق حقوق نباشد، انگیزهای برای حکومت و قدرت پیدا نمیشود؛ مگر اینکه افرادی، اشتیاق حکمرانی داشته و نفس قدرت را هدف بدانند که این با اندیشه سیاسی اسلام سازگاری ندارد.

2- عمل به عدالت

مهمترین هدف حکومت در اندیشه سیاسی اسلام، اجرای عدالت است. حضرت علی(ع) عدل را «رستگاری و کرامت»، «برترین فضایل و خصلتها» و «بالاترین موهبت» الهی میداند که مردم تنها از آن آرام میگیرند. از نظر والای علی(ع)، ملاک حکمرانی عدل است و عدالت، اساس محکمی که نظام اجتماعی بر آن بنا میشود. خداوند تبارک، عدالت را عامل بقاء نظام اجتماعی قرار داده تا از ظلم و نابسامانی مردم مصون مانند. عمل بر مبنای عدالت، شاخص اصلاحات است و هیچ اقدام خارج از عدالت را نمیتوان اصلاحات نامید.

3- اقامه ارزشها و حدود الهی

هدف دیگر در اندیشه سیاسی حضرت، احیای ارزشهای الهی و انسانی و اقامه حدود الهی در جامعه است. نشانههای دین را باید در جای خود قرار داد و اصلاح را در جامعه باید ظاهر گردانید تا بندگان ستم دیده را ایمنی و رغبت فراهم شود.

اصول اصلاحات از منظر حکیمانه علی(ع)

الف: کرامت انسانی

ب: نگرش انسانی و فرامذهبی

ج: صداقت و راستی

د: حکومت بدون نیرنگ

اصلاحات در نظام سیاسی و حکومت از دیدگاه علی(ع)

1- شایسته سالاری: در نصب مدیران و حکام ایالات، با دقت و حسیاسیت تمام به اصل شایسته سالاری پایبند بود و تمایلات قبیلهای و ریاست طلبی و زیادهخواهی در افراد نباید مشاهده گردد.

2- باج ندادن به خواص و متنفذین: علی(ع) به افراد و گروههایی که میتوانستند از طریق ثروت، قدرت، نفوذ و ... در تحولات سیاسی و اجتماعی تأثیرگذار باشند، امتیازی نداد. در نظر ایشان خشنودی خدا و مردم مهمتر از خشنودی خواص است.

3- نفی خشونت تا سرحد امکان: اساساً خشونت و خونریزی با اهداف و مبانی فکری حضرت، منافات داشت؛ زیرا هدف حضرت از قدرت و حکومت، ساختن جامعهای آباد با وفور نعمت بود.

4- نفی توهین و هتک حرمت: از اهداف علی(ع) در دوران حکومتش این بود که سطح فکر و معرفت مردم افزایش یابد و مردم مسایل را با ابزار اندیشه، تعقل، تأمین و استدلال بفهمد و دشنام و توهین از مواردی است که باب تفکر و تعقل را مسدود میکند.

5- ستیز با فرهنگ تملّق: حضرت مناعت طبع و عزت نفس را گوهر ارزشمند وجود انسان و تملق و چاپلوسی را آفت عزت نفس میدانستند.

رهبران و مدیران جامعه اگر با شدت و قاطعیت با این بیماری خطرناک مبارزه نکنند، پس از مدتی ناخواسته گرفتار دامی میشوند که رهایی از آن به سادگی امکانپذیر نخواهد بود. مردم باید به جای ستایش و تمجید باطل، به گوشزدی حق بپردازند و با راهنمایی مدیران جامعه، ژرفاندیشی و تعقل را با تملقهای فریبگر مبادله نکنند.