هرگونه اقدامی که به منظور جلوگیری از بروز عفونت و یا تخفیف شکل طبیعی بیماری در فردی با تجویز آنتی بادی یا آنتی ژن به عمل آید"ایمن سازی"گفته می شود.
با تزریق عضلانی یا وریدی آنتی بادی ایمنی غیرفعال یا انتقالی ایجاد می گردد دوام این نوع ایمنی کوتاه است و بستگی به نیمه عمر آنتی بادی در بدن فرد دریافت کننده دارد و این مدت در حدود 3تا4هفته می باشد.در صورت تجویز آنتی ژن که شامل میکروارگانیسم ضعیف شده ،کشته شده و یا اجزای آن می باشد دستگاه ایمنی فرد دریافت کننده تحریک شده و به طور فعال آنتی بادی تولید می کند.ایمنی به دست آمده در این حالت را"ایمنی فعال"گویند.دوام این نوع ایمنی طولانی تر از نوع غیر فعال است.
ایمن سازی فعال یا واکسیناسیون
واکسیناسیون اقدام بسیار مهم و با ارزشی است که به وسیله آن می توان از ابتلا به بیماری های عفونی جلوگیری کرد.با اجزای برنامه واکسیناسیون همگانی در جهان شیوع بسیاری ازبیماری های خطرناک در بین شیرخواران ،کودکان و بالغین کاهش بارزی پیداکرده است.به طوری که اکنون شیوع بیماری های خطری همچون دیفتری ،کزاز،سیاه سرفه،سرخک و فلج کودکان با واکسیناسیون همگانی با موفقیت کنترل و در بسیاری از کشورها عملاً به حداقل میزان خود رسیده است.برخی بیماری ها هم با واکسیناسیون همگانی و پیگیری جهانی ریشه کن شده است.
اکنون برای بیش از 20بیماری انسان واکسن تهیه شده است که تعدادی از آنها به طور همگانی و بقیه در شرایط خاصی مورد استفاده قرار می گیرند.تهیه و استفاده از واکسن جهت یک بیماری براساس نتیجه موازنه دو موضوع یکی میزان احتیاج به واکسن و دیگری خطرات و عوارض ناشی از آن صورت می گیرد.میزان اثر پیشگیری کننده واکسن یک بیماری از مقایسه تعداد مبتلایان دو گروه افراد واکسینه شده و نشده ای که به طور تصادفی در معرض بیماری قرار می گیرند به دست می آید.
موثرترین واکسن ها آن دسته است که مکانیسم پیشگیری حاصل از مرحله بهبودی در شکل طبیعی بیماری را تقلید کند.
رابطه بین واکسن با ایمنی حاصل
واکسن های با اجرام زنده که از قدرت بیماری زایی آنها کاسته شده است معمولاً با دوز واحد می توانند ایمنی موثر و طولانی نسبت به واکسن های کشته شده ایجاد کنند.این واکسن هاعلاوه بر سیستم ایمنی هومورال ،سیستم ایمنی سلولی را نیز تحریک می نمایند.این نوع واکسن ها تمایل دارند واکنش های مشابه شکل طبیعی بیماری به خصوص در افراد با نقص ایمنی را ایجاد کنند.برای اینکه با واکسن های کشته شده ایمنی کافی و به مدت طولانی حاصل گردد بایستی این واکسن ها ابتدا در چند نوبت تزریق شوند.برای جلوگیری از کاهش سطح آنتی بادی و ادامه ایمنی اغلب لازم است که تزریق واکسن در آینده یادآوری شود.
واکسیناسیون کودکان
یکی از موارد بسیار با ارزش در کودکان واکسیناسیون و ایجاد ایمنی در آنها 2الی 3 سال دوران زندگی آنها است که با واکسیناسیون صورت می گیرد و از بروز خیلی از بیماری ها جلوگیری می کند.پیشگیری از بیماری های عفونی به وسیله واکسن یکی از موفقیت های مهم علم پزشکی است که از عوامل اساسی پیشرفت و توسعه انسانی در قرن حاضر می باشد.والدین عزیز بهتر است دقت نظربیشتری داشته باشند.البته مراکز بهداشت به بهترین شکل این واکسیناسیون را انجام می دهند.
برنامه واکسیناسیون کودکان به شرح زیر می باشد:
-بدو تولد: هپاتیت ،ب ث ژ، قطره فلج اطفال
-2ماهگی: هپاتیت، سه گانه قطره فلج اطفال
-4 ماهگی: سه گانه قطره فلج اطفال
-6 ماهگی: هپاتیت، سه گانه قطره فلج اطفال
-یک سالگی: (ام ام آر)
-18 ماهگی: سه گانه، قطره فلج اطفال
-4تا 6 سالگی: سه گانه،قطره فلج اطفال (ام ام آر)
شرح مختصری درمورد واکسن های فوق:
-واکسن ب ث ژ:این واکسن با استفاده از باکتری ضعیف شده سل علیه این بیماری ساخته شده و به صورت زیر جلدی در ناحیه بازو و در بدو تولد تزریق می شود.این واکسن قبل از 15 سالگی توصیه نمی شود و اگر تا 1 سالگی تزریق نشده باشد ابتلا تست(پی پی دی)انجام می شود و در صورت منفی بودن تست تزریق صورت می گیرد.معمولاًًجای محل تزریق باقی می ماند و اگر دیده نشود لازم نیست تزریق تکرار گردد.در بعضی از موارد تورم عقده های لنفاوی زیر بغل بعد از تزریق واکسن مشاهده می گردد که معمولاً با گذشت زمان برطرف می شود.
-واکسن سه گانه:این واکسن با استفاده از باکتری کشته شده سیاه سرفه و سموم باکتری های دیفتری و کزاز ساخته می شود.دیفتری،کزاز، سیاه سرفه بیماری های خطرناکی هستند که می توانند موجب مرگ یا عوارض شدید شوند.عارضه این واکسن معمولاً تب و بیقراری است که ممکن است تا چند روز ادامه یابد در این شرایط ممکن است پاشویه و مصرف استامینوفن لازم باشد.
اگر بعد از تزریق تب 40درجه یا تشنج دیده شود در نوبت های بعدی از واکسن دوگانه اطفال استفاده می گردد.
-قطره فلج اطفال (خوراکی):فلج اطفال یک بیماری حاد ویروسی است که می تواند منجر به فلج دایم دسته ای از عضلات بدن شود.برای جلوگیری از این بیماری ناتوان کننده وسخت بهترین راه(واکسیناسیون)است.واکسن به صورت قطره خوراکی و با استفاده از ویروس ضعیف شده ساخته شده است.
-واکسن دو گانه اطفال:این واکسن شبیه به واکسن دوگانه بزرگسالان است و تفاوت آن مقدار بیشتر واکسن دیفتری است.
واکسن (ام ام آر)(سرخک،سرخجه،اوریون):
علایم بیماری سرخک عبارت است از :تب بالا و چند روزه،آب ریزش بینی،التهاب ملتحه چشم و جوش هایی که بعد از شروع تب ظاهر می شوند.التهاب پرده مغز التهاب گوشی میانی و برونشیت ممکن است در ادامه علایم سرخک ظاهر شود.در بعضی از کشورها میزان مرگ ومیر به 10درصد مبتلایان می رسد.سرخجه نیز با بثورات جلدی همراه است و علایم آن نظیر تب و سرفه خفیف تر از سرخک بوده و بیماری خطرناکی نیست.خطر این بیماری مربوط به خانم های باردار است که در صورت ابتلا احتمال نقص مادرزادی در کودک زیاد است.
منبع: تغذیه و سلامتی شماره 74 /س
