داروهای ضدّچاقی

چاقی بیش از حدّ یا Obesity در حال افزایش بوده و در حال حاضر فقط دو نوع دارو برای کاهش وزن در درازمدت مورد تأیید قرار گرفته است. حال ببینیم چرا تولید داروی لاغری مؤثر، دشوار است؟ در رفع بسیاری از بیماریها قرص های کوچک معجزه می کنند امّا قرص های ضدّچاقی از انواع بسیار بزرگ و پُرحجم هستند. هدف از ساخت و ارائه این قرص ها، پیشگیری و کاهش چاقی مفرط است. البته چنین وعده ای در زمان معرفی و ورود داروی ضدّچاقی در سال 2006 در اروپا داده شد، آن هم دارویی تحت نام Acomplia...
Acomplia هرگز راه به داروخانه پیدا نکرد چون پزشکان خیلی سریع تشخیص دادند که داروی ضدّچاقی باعث تشدید تشویق و دلهره، افسردگی و حتّی باعث خودکشی در میان افراد چاق می گردد. در پاییز سال گذشته شرکت داروسازی «سانوفی آوانتیس» قرص Acomplia را بعد از آنکه از میان 3600 مصرف کننده، پنج نفر اقدام به خودکشی کردند، از کلیه داروخانه ها جمع آوری کرد.
کمپانی مذکور تولید این دارو را به کمپانی های «مرک» و «فایزر» (که آنها نیز تولید کننده مشابه آن بودند)واگذار نموده و از آنها درخواست کرد با وجود اینکه مراحل انتهایی تحقیقات را می گذرانند، از ادامه کار با فرمول مشابه جداً خودداری نمایند. به عقیده برخی کارشناسان، این کلاس دارویی در مجموع باید از بین رفته تلقی شود. در حال حاضر پزشکان مجدداً در صدد برآمده اند داروی ضدّچاقی با ویژگی های جدید و متفاوت برای بسیاری از مردم ایالات متحده که از چاقی رنج می برند تولید کنند و برای افراد دیگری که مبتلا به چاقی مفرط یا Obese هستند، وضعیت بسیار وخیم است.
افرادی که دارای چاقی مفرط هستند، در معرض خطر بروز بیماری های قلبی، سکته های قلبی و مغزی و یا انواع سرطان قرار دارند.در حال حاضر دو نوع قرص ضدّ «چاقی مفرط» تأیید شده وجود دارد که جهت استفاده درازمدت بوده و البته چنان چه خوردن آن را متوقف کنید، تمامی وزن از دست رفته مجدداً برگشت خواهد کرد. قرص هایی که از اشتها جلوگیری می کنند و از خانواده مسکن های اعتیادآور نیستند و می توانند باعث افزایش فشار خود در افراد شوند.
قرص ضدّ اشتهای دیگری نیز به نام Orlistat (در برخی کشور ها به نام Alli) فروخته می شود که به اعتقاد پزشکان ممکن است باعث بروز اسهال و یا عفونت های روده ای بسیار جدی شود و مهم تر از همه اینکه این گونه قرص ها تأثیر اندکی روی کاهش وزن دارند.
متأسفانه به دلایلی که ذکر آن آمد مردم اعتماد خود را به این داروها از دست داده اند. البته امیدهایی نیز وجود دارد، در حال حاضر تعدادی داروی ضدّچاقی در حال ورود به بازار هستند که آزمایش های انجام گرفته روی آنها ثابت کرده از کارآیی بالایی برخوردارند، بدون آنکه کاهش وزن باعث از فرم افتادگی بدن افراد چاق شود. البته ناگفته نماند که مطالعات انجام گرفته چندان گسترده نیست و چون تأثیرات آنها روی فقط چند صد نفر داوطلب انجام گرفته و به اندازه کافی تضمین کننده نیستند، لذا نمی توان با قاطعیت گفت که از اینها کدام مفیدتر و کارآمدتر است ولی همه آنها به نحو غیرمنتظره ای باعث کنترل اشتها می شوند. لذا اینکه فقط یک قرص بتواند باعث لاغری شود امکان پذیر نیست.

بیولوژی قابل تغییر نیست
 

اگر کاهش وزن در اثر استفاده از مواد شیمیایی غیرعادی باشد پس بهتر است به آن چه که در ادامه مقاله به آن خواهیم پرداخت توجه کنید: بدن انسان به گونه ای آفریده شده که با ذخیره سازی کالری ها در شرایط کمبود شدید موادغذایی و قحطی بتواند تاب بیاورد و این خطری بوده که همواره موجودیت انسان را تهدید می کرده است. با آغاز کاهش وزن، مغز شما زنگ های خطر را خاموش کرده و مکانیسم هایی را فعال می کند تا برای مقابله با چنین شرایطی آماده شود و سعی می کند با تلاش های سخت شما برای کم خوردن مقابله کند.
زمانی که شخصی تصمیم می گیرد به مقابله با بیولوژی برخیزد، هرگز نمی داند این عمل منجر به از دست دادن چه چیزهایی می گردد؟ مشکل اینجاست که وقتی شما به بیماری چاقی مفرط مبتلا هستید، مغز شما از این بیماری اطلاعی ندارد و بنا به گفته یکی از متخصصان مغز و اعصاب در مرکز تحقیقات پزشکی ایالت نیوجرسی، هنگامی که چنین افرادی تحت رژیم غذایی قرار می گیرند مهم نیست که تا چه میزان چاق هستند، آنهاطبق فرمان مغز خود شروع به ذخیره سازی انرژی می کنند.
نتیجه عدم هماهنگی بین بدن انسان و محیط زندگی او، این روزها باعث گردیده که افزایش وزن تبدیل به امری عادی شود. سازمان جهانی سلامت پیش بینی می کند که تعداد جمعیت افراد مبتلا به چاقی مفرط (که امروزه درجهان حدود 400میلیون نفر هستند) تا سال 2015 میلادی به 700 میلیون نفر برسد.
حال ببینیم چگونه می توان با سیستم ادامه حیات بدن که بسیار هم قدرتمند بوده به مبارزه بپردازیم؟ استفاده از داروهای ضدّ چاقی در واقع تلاشی است برای بلوکه کردن سیگنال هایی که باعث تقویت علاقه شما به خوردن می شود و این یک مکانیسم بسیار قوی در بدن است.
این مکانیسم از طریق هورمون هایی که نام آنها Endo Cannabinoid است، انجام می گیرد که در اثر خوردن، پیام های خوشحال کننده ای برای مغز ارسال می کنند که بسیار لذّت بخش است و کار داروها این بوده که اثر چنین هورمون هایی را خنثی کنند، امّا متأسفانه تأثیر این داروها فقط در مقابله با این هورمون ها نیست بلکه روی اخلاق و رفتار نیز اثرگذار هستند.

ترس سه گانه
 

اخیراً محققین دانمارکی تصمیم گرفته اند با مشاهده تجربیاتی که در مورد بیماران مبتلا به پارکینسون و آلزایمر به دست آورده اند و با توجه به اثر داروهایی مانند نوراپی نفرین، سروتونین و دوپامین (که باعث کاهش وزن بیماران می شوند) از این داروها کمک بگیرند.
یک شبکه پیچیده سلولی با استفاده از مکانیسم تند و کند شدن، تعیین می نماید که هر فرد چه چیزی، در چه زمانی و به چه میزانی تناول کند.
در مرکز این مکانیسم و شبکه پیچیده سلولی هیپوتالاموس قرار دارد که به آن مرکز اشتهای مغز می گویند. اطلاعات دریافتی این مرکز از سایر نقاط مغز بوده که آن نقاط سیگنال ها را از تمام قسمت های بدن دریافت می کنند که از جمله آنها هورمون هایی است که به طور مثال توسط معده، پانکراس و کبد تولید شده و باعث تحریک و یا کاهش اشتها می گردد. در این سیستم انتقال دهنده های عصبی نقش اصلی را ایفا می کنند.
چندین دهه است که مشخص شده داروی سروتونین روی اشتها تأثیرگذار است و فی الواقع سیبوترامین که یک داروی ضدّ اشتها بوده (بعد از اخذ تأییدیه از سازمان دارو و غذا در ایالات متحده در سال 1997 استفاده از آن معمول شده) سروتونین و نوراپی نفرین را مورد حمله قرار می دهد. امّا میزان کاهش وزن در اثر استفاده از این دارو در حدود 4 درصد وزن بیمار قبل از استفاده از آن است.
دانشمندان میزان های مختلفی از داروی تسوفنسین را روی 203 بیمار مبتلا به چاقی مفرط مورد آزمایش قرار داده اند که تمامی این بیماران، تحت رژیم فعالیت محدود قرار گرفتند (که معمول چنین مطالعاتی است) و بعد از گذشت شش ماه مشخص گردید آنان که از تسوفنسین استفاده کرده بودند، به مراتب وزن بیشتری را نسبت به آنهایی که از داروهای دیگر استفاده می کردند، از دست دادند و میزان آن 12/6 درصد در مقابل 2 درصد بود. البته در حداکثر دور استفاده از داروها همین مقایسه بین افرادی که فقط با رژیم غذیی مایلند وزن خود را کاهش بدهند، انجام گرفت و مشخص گردید که نتیجه تقریباً یکسان است. البته چنان چه همواره از رژیم لاغری Sibutramine نیز استفاده کنید، میزان کاهش وزن تا 10/6 درصد نیز امکان پذیر است ولی نباید به چنین قرص هایی، قرص های معجزه گر گفت. میزان پایین آمدن وزن با چنین روشی برای یک انسان معمولی تا حدود 11کیلوگرم امکان پذیر بوده و بنابراین به اعتقاد بسیاری نتیجه آن قابل توجه است.
Tesofansine نیز همانند سیبوترامین ضربان قلب را بین 5 تا 9 بار در دقیقه افزایش می دهد که ممکن است در بعضی از افراد خطرناک باشد. امّا استفاده از آن برخلاف سیبوترامین آن هم در یک دوز معمولی به همراه رژیم غذایی باعث کاهش 11/2 درصد وزن می گردد بدون آنکه فشار خون را بالا ببرد و بنابراین می تواند مشکلی برای بیماران قلبی باشد. از دیگر عوارض جانبی استفاده از این دارو عبارتند از خشکی دهان، حالت تهوع، ناراحتی های روده، اسهال و بی خوابی های طولانی. امّا جنبه مثبت این دارو، عدم ایجاد بروز حالت افسردگی است که معمول این گونه داروهاست.

ضربه یک-دو
 

تردیدی وجود ندارد بر اینکه تأثیرات روحی و روانی داروها بیش از تأثیر آنها بر اشتها است. در حال حاضر ترکیب دو دارو و استفاده از آنها مورد تأیید قرار گرفته که عبارتند از Zonisamide به عنوان یک آرام بخش و Bupropion که با نام های ولبوترین یا زیبان (Zyban) نیز شناخته می شود که به عنوان یک داروی ضدّ افسردگی در سال 1997 برای افرادی که مایل به ترک سیگار بودند توصیه می شد.
در مراحل اولیه تصور می شد داروی Zonisamide تأثیر منفی روی بیمارانی که دارای مشکلات روانی هستند داشته باشد. درحالی که هر دو دارو سبب کاهش جزئی وزن در بدن می گردند ولی هیچ یک از آنها نتوانسته اند حتّی بعد از انجام آزمایش های شش ماهه باعث کاهش چشمگیر وزن و برطرف کردن بیماری چاقی مفرط شوند.
آن چه که در مورد داروی Zonisamide گیج کننده و نامشخص است اینکه با وجود آنکه محققین آگاهی دارند که مصرف آن باعث افزایش سروتونین و دوپامین می گردد ولی هیچ کس از نحوه کار آن مطمئن نیست و یا اینکه چه تأثیراتی روی مغز و قسمت های مختلف آن می گذارد.
تئوری غالب در مورد تأثیرات روانی حاکی از آن است که داروهایی که روی اعصاب تأثیر می گذارند، در واقع تحریک کننده غده هیپوتالاموس هستند که وظیفه آن تنظیم اشتها و همین طور انرژی است.
محققین تخمین می زنند که بخشی از داروهای ترکیبی باعث تحریک نیروهایی می شود که وظیفه آن ارسال سیگنال های کاهش اشتها هستند و بخشی دیگر وظیفه شان از کار انداختن علائم و زنگ خطرهایی است که در هنگام پایین آمدن ذخیره انرژی در بدن به مغز ارسال می شوند تا شخص اقدام به خوردن کند.*********************
بنا به گزارشی که ناشی از تحقیقات یکساله در انجمن چاق های مفرط بود (که پاییز سال گذشته منتشر شد) داوطلبان با دریافت بیشترین و بالاترین دوز داروهای ترکیبی توانستند وزن بدن خود را تا میزان 14درصد کاهش دهند.
این داروها از افزایش فشار خون جلوگیری کرده، کلسترول را پایین می آورد. در مورد بیمارانی که مبتلا به بیماری قند یا دیابت هستند، کاهش 14درصد وزن باعث می گردد که آنها بتوانند با بیماری خود بهتر مقابله کنند. در پرتو چنین مزایایی، تأثیرات جانبی Zonisamide و مصرف آن به نظر قابل تحمل است که این اثرات جانبی عبارتند از بروز حالت های خواب آلودگی و سر درد و در بعضی موارد افسردگی.
اگر چنین اعداد و ارقامی در آزمای شهای فاز سوم نیز مشاهده شود، می بایست تجدیدنظر کلی صورت گیرد تا مشکلات ناشی از استفاده از قرص های لاغری که در دهه 1980 اتفاق افتاد، تکرار نشود.
مقابله با مغز و راه های ارتباطی آن به صورت تجربی و بدون آگاهی کامل بسیار خطرناک است چون ممکن است منجر به بروز احساسات و حالت هایی شود که از ابعاد آن آگاهی در دست نباشد به خصوص هنگامی که شما در درازمدت دارویی را برای یک بیماری تجوی زمی کنید.
آقای «مارک فریدمن» که یک روانشناس رفتاری بوده می گوید ماب اید به هورمون ها و ارتباطات عصبی که باعث تنظیم اشتها از طریق مسائل روانشناسی می شوند توجه کنیم. علائمی از بدن انسان به مغز می گویند که شما رد وضعیت اشباع قرار دارید و هر گونه تغییر در این علائم به ظنر ی رسد که رد درازمدت نجر به انجام عمل جراحی برای کاهش اندازه معده شود و این تنها روش درمان به اثبات رسیده برای معالجه بیماری دیابت، افزایش طول عمر، کاهش بیماری های قلبی و همین طور سرطان بوده و به همین دلیل است که بسیاری از کمپانی های داروسازی مشغول تولید داروهای ترکیبی هستند که بر این اساس ساخته می شوند.

جهش ناگهانی بدن
 

بالا رفتن وزن بدن را می توان به یک خیابان یک طرفه تشبیه کرد چون علائم بیولوژیکی همه در یک جهت هستند و آن خوردن است.
این حرکت و جهش تا حدود زیادی مربوط به هورمون لپتین (Leptin) است که به وسیله سلول های چربی تولید می شود و هدف از تولید آن، اطلاع رسانی به مغز انسان در مورد میزان انرژی میوجود در تانک های ذخیره است.
چنان چه سطح لپتین کاهش پیدا کند، مغز انسان به جستجوی ذخیره ها در بدن برای تولید کالری می پردازد و با بالا رفتن سطح آن مغز مطلع یم گردد که ذخیره به اندازه کافی وجود دارد. با کشف لپتین، در سال 1994 دانشمندان تصور می کردند که راه حل مقابله با چاقی مفرط را پیدا کرده اند و کافی است با تغییر میزان لپتین باعث کاهش غذا خوردن شوند. واقعیت این است که این اتفاق فقط در افرادی روی می دهد که دچار چاقی مفرط هستند و به طور ذاتی و ژنتیکی سطح لپتین آنها پایین است.
مطالعات در افراد بالغی که از نظر ژتنتیکی سالم هستند، نشان داده که افراد چاق دارای مقدار زیادی لپتین در بدن خود هستندکه از طریق شبکه رگ ها انتقال پیدا می کند لذا درچنین افرادی، مغز تبدیل به ارگانی پایدار در مقاب لهورمون می گردد چون معمولاً سکلول های چربی زیادی وجوددارند که آن را به داخل سیستم بدن اصطلاحاً پمپ می کنند فقط مغز در شرایط خاص که لپتین کاهش پیدا می کند مانند هنگامی که فرد رژیم غذایی می گیرد، اقدام به تولید آن می کند.
این مثال دیگری بود از این که بیولوژی بدن در هنگام قحطی، نقش محافظتی خود را ایفا می کند امّا کار زیادی در مورد چاقی مفرط انجام نمی دهد.
ناخوشایندترین بخش معادله لپتین این است که هنگامی که بدن شما وزن خود را به میزان 10درصد از دست یم دهد، متابولیسم یا همان سوخت و ساز نیز برای حفظ انرژی کاهش پیدا می کند. همین طور اکسیداسیون چربی کاهش یافته و ماهیچه ها افزایش 40 درصد راندمان را پیدا کرده، بنابراین شخص کالری کمتری می سوزاند. چنین وضعیتی نامطلوب است زیرا مصرف انرژی کاهش پیدا می کند و شما احساس پُر بودن را از دتس می دهدی لذا طالب غذای بیشتر بوده حتّی اگر بدن شما نیاز کمتری به آن داشته باشد.
یکی از کمپانی های داروسازی در شهر سن دیه گو واقع در ایالت کالیفرنیا دست به ابتکار جالبی زده و آن تولید و استفاده زا دارویی ترکیبی به نام Metreleptin است که گونه ساختگی لپتین بوده و Pramlintide که آن هم نمونه مصنوعی هومورن دیگری است که توسط پانکراس تولدی می شود (که به آن آمیلین می گویند) بدین ترتیب میزان اشتهای شخص بیمار کنترل می شود.
میترلپتین در درازمدت تولید سیگنال کرده و پرم لینتاید سیگنال های مقطعی تولید می کنند که باعث می گردند شخص از یک غذای با حجم کم احساس سیری کند.
بنابراین با جنین مجموعه دراوی پرم لینتاید به شخص بیمار کمک می کند که وزن خود را کاهش دهد چون شما در هر وعده، غذای کمتری تناول می کنید و میترلپتین مانع از آن می گردد که مغز شما در اثر پایین آمدن سطح لپتین واکنش نشان دهد. با چنین روشی محققین توانسته اند ظرف مدّت شش ماه، وزن بیماران را تا 12/7 درصد کاهش دهند.
آن چه که بعد از انجام تحقیقات مختلف توسط دانشمندان تقریباً محقق گردیده این است که کار روی سیگنال هایی که به مغز ارسال می گردد، به مراتب ایمن تر از آن است که به داخل مغز رفته و در آنجا به جستجوی راه حل بپردازیم و اگر بیشتر به این سه روش معالجه ای که شرح آنها گذشت، دقت و توجه کنید، ملاحظه خواهید کرد که به کارگیری هورمون های مختلف و کار روی آنها می تواندبهترین راه حل برای مبارزه با چاقی مفرط در آینده باشد. امّا ببینیم نکات منفی این روش چیست؟ به غیر از ناراحتی معده که بعضاً ممکن است منجر به استفراغ شود، بروز ناراحتی های روانی مانند نگرانی نیز شایع است.
هورمون های مصنوعی باید تزریق شوند و این در مورد آمیلین و داروی ترکیبی آن می بایست دو بار در روز انجام گیرد زیرا چنان چه به صورت قرص خورده شود ممکن است به راحتی در معده هضم گردد. برای افراد دیابتی (که بسیاری از آنها مبتلا به چاقی مفرط نیز هستند و می بایست مرتب انسولین تزریق کنند) تزریق روزانه کار ساده ای بوده ولی برای افراد چاق معمولی تزریق روزانه کرا دشواری است.
آقای «کریستن راون» محققی دانمارکی است که در یک کمپانی مشغول به کار است و یکی از محصولات این کمپانی تولید داروی تزریقی برای بیماران دیابتی به نام لیراگلوتایر است (که ضمناً می تواند برای معالجه چاقی مورد استفاده قرار گیرد) وی اعتقاد ندارد که تزریق و استفاده از سوزن کار مشکلی است.
برای افرادی که هرگز دچار افزایش وزن نشده اند، پذیرفتن اینکه Obesity یا چاقی مفرط، ناشی از بی ارادگی نیست و این مسئله یک بیماری است، شاید دشوار باشد. اینکه هیچ کس مایل نیست چاق باشد، یک واقعیت است چون این درست همانند آن بوده که مردم بخواهند میزان کلسترول بالایی داشته باشند! زمان زیادی از ارائه پیشنهاد برای معالجه کلسترول نمی گذرد و همه به یاد می آورند که همواره برای معالجه کلسترول توصیه شده بود بهتر است سبک زندگی خود را عوض کنید. حذف تخم مرغ از برنامه غذایی و همین طور کره و روغن های جامد باعث پایین آمدنکلسترول شده امّا نه در حدّی که استاتین ها انجام می دهند.
واقعیت این است که استفاده از دارو برای پایین آوردن کلسترول باعث نجات جان اسنان ها می گردد همین طور رژیم گرفتن و ورزش از عوامل حیاتی در کاهش وزن هستند، امّا بسیاری از محققین متفق القول می گویند که انجام این کارها به تنهایی کافی نیست.
همان گونه که ذکر شد، کار روی هورمون ها و انجام تغییر روی آنها مناسب ترین راه است چون این روش به اندازه کافی توانایی دارد تا بر ملاحظات بیولوژیکی بدن غلبه کند. امنّا همانگونه که یک روانشناس اشاره می کند هیچ مکانیسم مشخصی در بدن نیست که مسؤولیت بروز بیماری چاقی مفرط را به آن نسبت دهیم، چون بروز این بیماری ناشی از یک فرآیند بسیار پیچیده است.
منبع:نوآور-ش59