گفتگو با دکتر شهرزاد زاده‌مدرس
تخمدان‌های پلی‌کیستیک، از شایع‌ترین علل ناباروری است که علت آن عدم تخمک‌گذاری است و حدود 10 درصد از زنان را در سنین باروری گرفتار می‌کند.این عارضه اگرچه بیماری خوش‌خیمی است، عوارض هورمونی زیادی ایجاد کند که از جمله آنها رشد موهای زاید و ریزش موی سر بانوان است. تعدادی از خوانندگان محترم سلامت درباره تخمدان‌های پلی‌کیستیک سوال کرده بودند. برای آشنایی بیشتر شما با این مشکل، گفتگویی با خانم دکتر شهرزادزاده‌مدرس، متخصص زنان و زایمان و عضو هیات علمی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی انجام دادیم.
خانم دکتر، نقش تخمدان در ایجاد قاعدگی چیست؟
هورمون اصلی تخمدان، هورمونی به نام استرادیول است که علایم ثانویه جنسی را در خانم‌ها ایجاد می‌کند. پس از بلوغ، بخشی از مغز هورمون‌هایی ترشح می‌کند که روی تخمدان‌ها اثر کرده و موجب تولید هورمون‌های زنانه (استروژن و پروژسترون) از آن می‌شود. این هورمون‌ها موجب رشد چند فولیکول در تخمدان می‌شود که با انتخاب یک فولیکول غالب، تخمک آزاد شده و درنهایت به ایجاد قاعدگی منجر می‌شود.
چه اتفاقی می‌افتد که این چرخه هر ماه و به‌طور مرتب انجام نمی‌شود؟
در ابتدای بلوغ ممکن است قاعدگی‌ها نامنظم باشد، فواصل طولانی داشته باشد، ممکن است یک ماه اتفاق بیفتد، سه ماه اتفاق نیفتد، ممکن است در یک ماه، دو بار اتفاق بیفتد. این پروسه به طور معمول سه تا پنج سال طول می‌کشد ولی در نهایت، این سیکل‌ها با کامل شدن محور هیپوتالاموس- هیپوفیز و تخمدان‌ها منظم می‌شود. ولی گروهی از افراد هستند که با مشکل قاعدگی نامنظم پیش می‌روند. این افراد چند گروه می‌شوند، گروهی از این افراد کسانی هستند که تخمدان‌های پلی‌کیستیک دارند.
افرادی که مبتلا به تخمدان پلی‌کیستیک هستند، علاوه بر نامنظمی قاعدگی علایم دیگری دارند یا خیر؟
تخمدان‌های پلی‌کیستیک یک بیماری نیست بلکه از نظر ما این مشکل یک نشانگان یا سندرم است یعنی مجموعه‌ای از علایم و نشانه‌ها است. اما مهم‌ترین علامت در این افراد، افزایش سطح هورمون‌های مردانه است یعنی هورمون‌هایی که علایم مردانه ایجاد میکنند مانند پرمویی به‌صورت موهای زاید در صورت، پاها و دست‌ها.
دومین علامت، اختلالات قاعدگی است که بیشتر به صورت قاعدگی‌هایی با فواصل طولانی است و دیر به دیر اتفاق می‌افتد. البته ناگفته نماند که این افراد بیشتر در معرض ابتلا به دیابت و افزایش فشارخون در بزرگسالی یا افزایش چربی خون هستند، چاقی‌های غیرمتقارن، مرکزی و به اصطلاح مردانه پیدا میکنند و بیشتر این افراد چاق‌اند. اما آنچه موجب مراجعه این افراد به متخصص زنان می‌شود، اختلالات قاعدگی است ولی با افزایش سن وقتی به سنین باروری نزدیک می‌شوند، مشکل مهم دیگری که با آن برخورد میکنند، ایجاد نشدن حاملگی است که به دلیل نقصی است که در سیستم تنظیم‌کننده قاعدگی‌شان وجود دارد.
آیا افراد مبتلا به تخمدان پلی‌کیستیک زمینه ژنتیکی هم دارند؟
بله، این نشانگان دارای زمینه ژنتیکی است و حتی این ژن در این افراد شناخته شده است. بنابراین ما نمی‌توانیم این زمینه ارثی را از بین ببریم و می‌توانیم علایم را برحسب مشکل، درمان علامتی کنیم و به صورت مقطعی حل کنیم.
با توجه به اینکه این مشکل زمینه ارثی و ژنتیکی دارد، آیا مردان خانواده را هم درگیر می‌کند؟
بله، به نوعی مردان خانواده هم در معرض ابتلا به مشکلات قلبی‌عروقی، طاسی‌های شدید زودرس، افزایش میزان ابتلا به دیابت، چاقی‌های مرکزی و شکم‌های بزرگ هستند.
این چرخه نامنظم فقط به کیست‌های تخمدان منجر می‌شود یا عارضه دیگری هم بر قسمت‌های دیگر بدن دارد؟
عارضه بالینی این اتفاق در خانم‌ها سبب رشد بی‌رویه مخاط رحمی می‌شود که می‌تواند در طولانی‌مدت موجب بروز سرطان رحم شود. بنابراین باید هنگامی که با این نشانگان مواجه می‌شویم، اگر چنانچه نخواهند باردار شوند خودمان با هورمون درمانی سیکل‌های منقطع ایجاد کنیم و اجازه تحریک مداوم مخاط رحم را به وسیله استروژن ندهیم. نکته جالب این است که با بالا رفتن سن، برای مثال بعد از سن 35 سالگی، قاعدگی رو به منظم شدن پیش می‌رود و گاهی سیکل تخمک‌گذاری بهتر انجام می‌شود.
علت خاصی دارد؟
بله، علت این امر این است که ذخیره تخمدانی و تعداد فولیکول‌های موجود در تخمدان‌ها کم شده و سطح هورمون‌های مردانه کاهش می‌یابد.
آیا این عواملی که ذکر کردید موجب ایجاد دردهای قاعدگی هم می‌شود؟
خیر. زیرا اتفاقاً ما دردهای قاعدگی را در سیکل‌هایی می‌بینیم که حتما در آن تخمک‌گذاری اتفاق بیفتد. به طور معمول کسانی که تخمدان‌های پلی‌کیستیک و در نتیجه تخمک‌گذاری ندارند، خون‌ریزی‌های حجیم و بدون درد دارند.
گاهی ما خانم‌هایی را می‌بینیم که کیست‌های بزرگی در تخمدان دارند تا حدی که مجبور به جراحی می‌شوند. علت این بزرگ شدن کیست با ا ندازه‌های خیلی بزرگ چیست؟
ببینید، مقوله کیست تخمدان با کیست‌های ریز و متعدد تخمدان جدا است. کیست‌های تخمدان به دو دسته خوش‌خیم و بدخیم یا تومورال و سرطانی تقسیم‌بندی می‌شوند. کیست‌های خوش‌خیم بیشتر به این صورت ایجاد می‌شوند که فولیکول‌‌هایی که شروع به رشد میکنند، در طی رشددر خود مایعاتی جمع میکنند و بنابراین اندازه آنها بیش از حد طبیعی می‌شود. حتی گاهی تا 10 سانتی‌متر هم می‌رسند که به آن کیست تخمدان فانکشنال می‌گوییم.
4 نکته مهم درباره تخمدان پلی‌کیستیک
کیست‌های بزرگ، دارو یا جراحی؟
ما حتی کیست‌هایی به اندازه 10 سانتی‌متر و بیشتر هم داشته‌ایم که مراجعه کرده‌اند اما بیش از 90 درصد آنها جراحی نشده و با درمان‌های دارویی و پیگیری به بیمار فرصت داده‌‌ایم تا کیست جذب شده و از بین برود. اما کیست‌هایی را که باقی بمانند، مورد بررسی بیشتری قرار می‌دهیم. ما این ارزیابی را بر حسب سن انجام می‌دهیم. اگر خانمی در سن یائسگی کیست سه تا پنج سانتی داشت نباید به این راحتی از آن گذشت و باید اقدامات جدی‌تری انجام داد.
قرص‌های ضدبارداری، مفید یا مضر؟
به‌طور معمول و بر طبق کتاب تجویز این قرص‌ها را توصیه نمی‌کنیم. چون اگر قرص هم ندهیم، این کیست‌ها به مرور زمان از بین می‌روند ولی خوردن این قرص‌ها هم کار اشتباهی نیست. ما به این منظور قرص‌ها را تجویز می‌کنیم تا روی سیستم کار تخمدان مهاری ایجاد کرده باشیم و تخمدان را از تحریک سیستم‌های بالاتر در امان بداریم تا کیست‌های مجددی تولید نشود. خوردن این قرص‌ها هم برای خانم‌ها مشکل چندانی ایجاد نمی‌کند. ما حتی می‌توانیم در مواردی که قاعدگی‌های نامنظم و خون‌ریزی‌های شدید دارند و در معرض ابتلا به آنمی هستند، این قرص‌ها را تجویز کنیم. باور غلطی در جامعه وجود دارد که خوردن این قرص‌ها برای دختر جوان موجب ایجاد نازایی می‌شود. البته ما دوره‌ای داریم که به آن دوره ایجاد نشدن قاعدگی متعاقب مصرف قرص می‌گویند که خیلی نادر است. ولی به طور کلی مشکلی برای تجویز نداریم. مهم‌ترین چیز برای تجویز این است که بیماری‌های عروقی، تومور، مسایل مغزی و قلبی در افراد خانواده وجود نداشته باشد و باور ایجاد نازایی از باورهای غلط است.
توصیه‌ها
1) جلوگیری از چاقی و اگر چاق‌اند وزن خود را کاهش دهند.
2) ورزش مرتب و حتی‌الامکان یک روز در میان زیرا ورزش سیستم داخلی بدن را تنظیم می‌کند.
3) تغذیه مناسب بهترین روش درمانی این افراد است. چون این افراد در زمینه ژنتیکی خود مقاوم به انسولین هستند و باید از رژیم‌های کم کربوهیدرات و پروتئین بالا و از میوه و سبزی استفاده کنند.
4) استفاده از داروهایی زیر نظر پزشک معالج
5) توصیه‌های فوق اگر جدی به آن عمل شود موجب می‌شود سیکل‌های قاعدگی منظم شده و روال عادی خود را طی کند.
حرف آخر
نگران نباشید زیرا علایم افراد مبتلا به تخمدان پلی‌کیستیک را می‌توانیم درمان کنیم. مشکلات زیبایی قابل درمان است. مشکل تخمک‌گذاری و ناباروری با کمک دارو و تحریک تخمک‌گذاری قابل درمان است. بنابراین با رعایت توصیه‌های کلی در جهت تغییر سبک زندگی و رژیم غذایی مناسب جای نگرانی وجود ندارد.
منبع: http://www.salamat.com
ae
