درباره ی کتاب و کتابخوانی

کتاب میراث ماندگار
 

فضل و معرفت انسان را می توان از اندازه ی گرایش و عشق او به کتاب و کتاب خوانی میزان کرد و می توان با این محک، گوهر آدمیان را عیار گرفت.
کتاب، میراثی ماندگار، پدیده ای باشکوه و با ارزش و عنصری رشد آفرین و روشنگر در پهنه ی زندگی بشر است.
افتخار ما نیز این است که فرهنگ و باور های دینی ما، بر پایه ی ارزش بینش و دانش و ارجمندی کتاب و نگارش استوار است و خداوند منان، معجزه ی ابدی آخرین فرستاده اش را یک کتاب قرار داده است. قرآن کریم، سرآمد همه ی کتاب های عظیم و اسلام، دین اندیشه و معرفت،دین دانش و کتاب و معنویت است. اصولاً آیین آسمانی ما، پرچم دار کتاب و کتاب خوانی در زمین به شمار می رود؛ اندکی تأمل و کاوش در لابه لای زرین تاریخ اسلام، این حقیقت را به روشنی می نمایاند. همه ی فرهنگ ها با کتاب آغاز می شوند، با کتاب می بالند و تجربه های خود را به کتاب می سپارند. از این میان، اسلام بیشترین بهره را از کتاب برده است؛ زیرا وحی احمدی و گرامی نامه ی قرآن، از مشرق برگ و قلم درخشیدن گرفت و معجزه ی سترگ محمد (ص) در میان سطر های کتاب صورت پذیرفت.
همچنین پیشینه ی فرهنگی ما و شمار کتاب ها و کتاب خانه ها در عصر شکوفایی تمدن اسلامی و اهتمام دانشمندان اسلامی و ایرانی در پدید آوردن آثار ارزشمند جهانی، همه ناظر بر اهمیت کتاب و کتاب خوانی است. ما وارثان نظام گران بها، فرهنگ پویا و تمدن والای اسلامی، تا چه میزان باید به داشتن آثار مکتوب، افزایش کتاب و گستردگی کتاب خوانی، دل خوش بداریم و بر خود ببالیم؟
مقام معظم رهبری با استناد به تاریخ، از حضور خجسته و پرتو افشانی های آثار گران سنگ اسلامی یاد می کند و با اشاره به اشتیاق و توجه غیر مسلمانان به بهره وری از این گنجینه های شکوهمند، خاطر نشان می سازد که جاذبه ی شورانگیز کتاب و بالندگی دانش و فرهنگ و کتاب خوانی از آغازین سال های حیات فرخنده ی اسلام، چنان دامنه ی گسترده ای یافت که تأثیر آن تا قرن ها تداوم داشت.
بی تردید پیرایش فرهنگ از زواید زیان آور و گسترش فرهنگ پاکی و خلوص در همه ی سطوح و برای تمام قشر ها به تلاش و هم بستگی فراوان نیاز دارد و کتاب می تواند در این عرصه، کارایی خود را به نیکی ظاهر گرداند.
کتاب و مطبوعات در طول سالیان دراز، سرگذشتی پرفراز و نشیب داشته اند. در دوران سیاه طاغوت که افکار و اندیشه های الحادی به سادگی زمینه ی انتشار می یافتند، نشر آثار و مفاهیم اسلامی در کنترل شدید رژیم بود. سرانجام به برکت پیروزی انقلاب اسلامی و تحقق شعار های اسلامی و شعار های اصلی (استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی) دنیای مطبوعات هم از عطیه ی الهی آزادی بهره مند گردید. همه ی فرهیختگان و آزادی خواهان به همان اندازه که این آزادی را مبارک می دانند، کسانی را که بخواهند به بهانه ی بهره وری از این آزادی، موذیانه دسیسه بازی و توطئه سازی کنند، طرد خواهند کرد. بازگویی شگفتی ها و عظمت های انقلاب اسلامی و پس از آن دفاع مقدس در برابر متجاوزان و حق ستیزان که برهه ای برجسته و روشن در تاریخ ایران به شمار می رود، تلاش خوبی برای ماندگار سازی حماسه های بزرگ این دو دوره است ولی ابعاد و عظمت های توصیف ناپذیر این دو حادثه بزرگ هنوز به تمامی در کتاب ها ثبت نشده است. با این همه، تلاش های ارزشمندی در این زمینه صورت گرفته است، به گونه ای که مجموعه آثار عرضه شده در این زمینه، به راستی اسناد ارزشمند تاریخ معاصرند.
نقش والا و سازنده ی کتاب در پویش های تکامل آفرین فردی و اجتماعی، به خاطر گستردگی روح ارزشی دانش و بینش فرهنگ مکتوب در تاریخ بشری است، و به راستی سزاوار نیست چنین عنصر مهمی را فراموش یا به آن کم توجهی کنیم.
در میان همه ی ابزار های فرهنگی، کتاب جایگاه ویژه ای دارد. تاریخ هیچ تمدنی خالی از کتاب و کتابت نبوده است و می توان کتاب را در کنار مبارک ترین پدیده های بشری - بلکه الهی - نشاند. کتاب، خاموش ترین آوازی است که در خانه های ما می پیچد و چه سر ها را که به سامان می رساند و چه دل ها را که به گرمی می نشاند. کتاب، راستگوترین ترازویی است که می توان فرهیختگی اقوام را با آن سنجید و برگ سبزی است که جز به نسیم معرفت نمی رقصد.
تمام ادیان آسمانی و شخصیت های بزرگ تاریخ بشری، از راه کتاب جاودانه مانده اند و روابط فرهنگی جامعه ی بشری نیز به وسیله ی کتاب و مبادالات فرهنگی تقویت شده است.
کتاب، چگونه به اثری خاطره آفرین و ماندگار بدل می شود؟ یکی از مهم ترین ویژگی های چنین آثاری، این است که دست کم به یکی از سؤال ها یا نیاز های مخاطبان خود پاسخ بدهند، پاسخی که با توجه به اولویت ها، زیبا و استوار و قانع کننده باشد. برای اینکه اثری ماندگار بشود، باید خوب هم باشد. آثار خوب همیشه باقی می مانند. در دل ها جای می گیرند و کهنه نمی شوند. خوب هم که می گوییم، فقط معنایش این نیست که از جنبه هنری خوب تنظیم شده باشد. و عمیق باشد، بلکه ممکن است این گونه نباشد، ولی پاسخی به یک نیاز باشد.
هر روز، رسانه ای جدیدتر به جمع فرهنگ سازان جهان اندیشه راه می یابد، ولی قدر و منزلت کتاب هرگز رو به کاهش نمی رود و غباری بر آیینه ی خورشید کتاب نمی نشیند. گشت و گذار در هیچ صحرایی، به اندازه ی دیدن برگ های کتاب، طراوت بخش نیست و به راستی که میان حق و باطل، فاصله همان قدر است که میان گشودن و بستن کتاب.
کتاب، دربر دارنده ی اندیشه های اندیشه وران و نخبگان ملت ها و امانت دار عقلانیت و خردورزی است. کتاب، به سان باران رحمتی است که هر انسان تشنه ای می تواند از آن جرعه جرعه بنوشد و سیراب گردد و مزرعه ی حیات سیاسی، اجتماعی و فرهنگی خود را با آن، خرم و آباد سازد. پس بجاست که قدردان کتاب باشیم، با آن انس بگیریم، از جام اندرز ها، تجربه ها و معرفتش بنوشیم تا سرمست از دانایی و آگاهی، به سوی شاه راه حقیقت، هدایت شویم.
کتاب همچون بستان و گلزاری است که عطر فرح بخش آن، روح و اندیشه ی جویندگان دانش و آگاهی و هدایت را سرمست می سازد و از سرچشمه های زلال علم و معرفت سیرابشان می کند. بر این اساس است که انسان عاقل، گم شده ی خود را در باغستان های کتاتب می جوید و با مطالب نغز و حکمت آموز کتاب، جان و روان خویش را صیقل می بخشد. مطالب شیرین و دل انگیز کتاب، روان بی قرار آدمی را آرامش می بخشد، و قلب خسته و شکسته ی انسان جست و جوگر را التیام می بخشد.
کتاب، گنجینه ی گران سنگی است که دانش بشری را به نسل های آینده انتقال می دهد. اصحاب قلم و اندیشه، آثار خود را در کتاب به یادگار می گذارند تا برای همیشه جاودان بمانند و مردمان همه ی دوره ها، از آن ها بهره یابند. روشن است که بی کتاب، نگهداری و انتقال آثار ارزشمند به نسل های واپسین، مشکل است. بنابراین، اگر کتاب نبود، آثار اندیشمندان بزرگ، فراموش می شد و امروز از دانش پیشینیان در میان ما خبری نبود.
کتاب، بیانگر انگیزه ی بالا، تفکر والا و نشانه ی استعداد و نبوغ آدمی است. کتاب مهم ترین گنجینه ای است که با نوشته های دل نشین و زیبای خود، آدمی را به سفر های دور و نزدیک می برد، با تجربه های زیاد آشنا می کند. جان و دلش را با مطالب سودمند، مصفا می سازد. کسانی که کتاب می خوانند، ولی از پند و اندرز و دانش آن در میدان عمل بهره نمی گیرند، مثل باربرانی هستند که جواهر حمل می کنند، ولی نمی دانند چه کالای ارزشمندی را به همراه خود، به این طرف و آن طرف می برند.
کتاب، کانون پر طراوت و شاداب اندیشمندان و اهالی معرفت است. همان گونه که در باغ و بوستان، خاطر آدمی شاد و با نشاط می شود، سفر به بوستان کتاب و مطالع ژرف آن نیز جان را شاداب و خرم می سازد. آدمی هنگام مطالعه، احساس نشاط می کند و روحش بالنده می شود. از این رو می توان گفت که هیچ میراثی، سودمند تر و با ارزش تر از کتاب نیست؛ زیرا کتاب مایه ی آرامش روحی انسان است و به او حکمت های جان پرور می آموزد و ایمان و اطمینان را به قلب وی هدیه می کند. پس بیایید هر روز کتاب بگشاییم و لحظه های ارزشمند انس با این همدم و رفیق صمیمی را به نیکی درک کنیم.
کتاب، معلمی ساده و صمیمی و همواره در دسترس است که بی ادعا و بی تکلف، آنچه دارد، در اختیار ما می گذارد. مطالعه، اگر با نیتی خالص باشد، عبادتی بزرگ به شمار می آید. انس با کتاب، در حقیقت، حضور در پیشگاه اندیشمندان و فرزانگان زمان های گوناگون است. صفحات کتاب، معبد های اهل علم و محراب های پاک دانشجویی و دانش آموزی است. هر کس با کتاب و مطالعه بیگانه باشد، غریب و بی مونس است. کتاب در راه شکوفایی و بالندگی افراد و جوامع، نقش اساسی دارد و به مطالعه کننده، در شناخت سره از ناسره، کمک می کند.
تجربه نشان داده است که بیشتر دانشمندان، در خانواده هایی پرورش یافته اند که اهل مطالعه و تحقیق بوده اند. مدرسه ها نیز می توانندبا بسترسازی منطقی و برنامه ریزی علمی، علاقه به کتاب و کتاب خوانی را در میان دانش آموزان تقویت و گسترش دهند.
نقش کتاب خانه در انتقال دانش به افراد، بسیار سازنده است. از این رو، کتاب خانه را می توان کانون همایش صاحب نظران و موزه ی پر طراوت اندیشمندان دانست. این نهاد، بالندگی و شکوفایی استعداد های دانش آموزان و دانشجویان را به ارمغان می آورد و به تولید اندیشه، دانش و رشد فرهنگ مطالعاتی جامعه می انجامد. در واقع کسی که در کتاب خانه قدم می نهد، به گلگشت دل انگیز در مجمع دانشمندان و دانایان قدم نهاده است.

جامی و کتاب
 

انیس گنج تنهایی کتاب است
فروغ صبح دانایی کتاب است
بود بی مزد و منت اوستادی
ز دانش بخشدت هر دم مرادی
درونش همچو غنچه از ورق پر
به قیمت هر ورق زان یک طبق پر
گهی اسرار قرآن باز گویند
گه از قول پیمبر راز گویند
گهی آرند در طی عبادات
به حکمت های یونانی اشارات
گهی از رفتگان، تاریخ خوانند
گه از آینده اخبارت رسانند
گهی ریزندت از دریای اشعار
به جیب عقل گوهر های بسیار

ایرج میرزا و دوستی با کتاب
 

در این دنیا به از آنجا نیابی
که باشد یک کناری و کتابی
کتاب ار هست، کمتر خور غم دوست
که از هر دوستی غم خوارتر اوست
نه غمازی، نه نمامی شناسد
نه کس از او، نه او از کس هراسد
نشیند با تو تا هر وقت خواهی
ندارد از تو خواهش های واهی
منبع: گلبرگ جوان، شماره ی 113