سفر به تهران قدیم در کاروانسرای خانات تهران

کاروانسرای خانات تهران

با اینکه ظاهر شهر تهران به خاطر ساخت و سازهای نا منظم و بی رویه کمی زشت شده، ولی هنوز هم می توان مکان های تاریخی بسیار زیبایی را در این شهر شلوغ پیدا کرد که دلمان را به حال و هوای گذشتگانمان ببرند. شاید کمتر کسی بداند که در دل شهر تهران هم کاروانسرایی تاریخی جای خوش کرده است. کاروانسرای خانات یکی از آثار تاریخی و جاذبه های گردشگری شهر تهران است که امروز قصد داریم آن را معرفی کنیم. در ادامه این مطلب با الی گشت همراه باشید.

اگر تهرانی هستید و قصد گشت و گذار و تفریح دارید، احتیاجی نیست که حتما به خارج شهر بروید. بیایید اول از تهرانگردی شروع کنیم و شهر خودمان را بیشتر بشناسیم و بعد به سراغ ایرانگردی و جهانگردی برویم! در میان آپارتمان های ریز و درشت و بدقواره امروزی تهران، کاروانسرایی به قدمت بیش از یک قرن جای خوش کرده است. کاروانسرایی که به بهترین و زیباترین شکل مرمت و بازسازی شده و به عنوان یادگاری از تهران قدیم، پذیرای بازدیدکنندگان تهرانی است. در ادامه کاروانسرای خانات تهران را معرفی خواهیم کرد.

توسعه و رونق شهر تهران از دوران صفویه آغاز شد و در دوره های بعدی نیز ادامه داشت. در دوره قاجار به دلیل اهمیتی که این شهر پیدا کرد و همچنین به دلیل قرار گیری تهران در مسیرهای معروفی همچون مسیر مازندران، گیلان، خراسان، قم، قزوین و … حاکمان تصمیم گرفتند تا کاروانسراهایی را در داخل و خارج از شهر احداث کنند. یکی از این کاروانسراها، که جزء کاروانسراهای درون شهری تهران است، کاروانسرای خانات است. خانات همانند نگینیست در منطقه 12 کلان شهر تهران، چرا که تمامی فضای اطراف آن را ساختمان های بلند فرا گرفته اند. این کاروانسرای تاریخی، در جنوب چهار راه مولوی و در خیابان صاحب جمع واقع شده است. کاروانسرای خانات در سال 1382 با شماره 10418 در فهرست آثار ملی ایران به ثبت رسیده است.

تاریخچه کاروانسرای خانات تهران

کاروانسرای خانات یکی از آثار به یادگار مانده از دوران قاجار در شهر تهران است. حدود یک قرن پیش، نیاکان ما با اسب یا شتر بارهای خود را در حیاط بزرگ این کاروانسرا خالی می کردند و شبی را در حجره های آن به صبح می رساندند. پیرامون قدمت این بنا اطلاعات کاملی در دست نیست، ولی با توجه به ویژگی هایی که این کاروانسرا دارد، می توان تاریخ ساخت آن را اواخر دوران حکومت ناصر الدین شاه و حدود سال 1261 شمسی دانست.

یک چیز درباره تاریخ ساخت این بنا کاملا مشخص است. اینکه حتما در سال 1270 این عمارت وجود داشته است. چراکه در نقشه ای از شهر تهران که در سال 1270 تهیه شده، بنای کاروانسرای خانات هم به چشم می خورد.

همه ما می دانیم که دور تا دور تهران قدیم، دروازه ها و دیواری وجود داشت. تا اواسط سلطنت ناصرالدین شاه، هنوز حصار دوره صفوی دور تهران باقی مانده بود. در این دوران ناصر الدین شاه دیوار صفوی را خراب و حصاری موسوم به حصار ناصری را دورتا دور تهران کشید. بنابراین، شهر تهران بزرگتر شد و کاروانسرای خانات هم که در مسیر جاده عبد العظیم بنا شده بود، به درون حصار شهر افتاد. از همین رو، کاروانسرای خانات را جزء کاروانسراهای درون شهری کشور محسوب می کنیم. جالب است بدانید که این بنای تاریخی، بزرگترین بنای ساخته شده در بافت تاریخی شهر تهران است.

بنای خانات، در طول تاریخ، بارها آسیب دیده، ولی دوباره مرمت شده است. به عنوان مثال در سال 1357، بر اثر آتش سوزی درب های غربی و شرقی بنا مسدود شدند. پس از آتش سوزی، این بنا چندین بار تغییر کاربری داد. هنوز می توان شور و شوق تجارت را در مجاورت این کاروانسرا مشاهده کرد. دور تار دور بنا کسبه و بازاریون در حال کسب روزی هستند. امروزه در گوشه ای از این کاروانسرا، سفره خانه ای سنتی دایر کرده اند که شما بعد از بازدیدتان از بنا می توانید برای صرف ناها، شام و یا استراحت به آن سری بزنید.

معماری کاروانسرای خانات تهران

کاروانسرای خانات 10 هزار متر مربع وسعت دارد و به عنوان بزرگتری بنای موجود در بافت تاریخی تهران شناخته می شود. پلان این بنا مستطیل شکل است، مستطیلی که دور تا دورش حجره های ایجاد شده اند. در هر ضلع این چهار ضلعی 13 حجره و در کل 54 حجره در این کاروانسرا وجود دارد. خانات بنایی دو ایوانی است. یک ایوان در سمت شرق و ایوان دیگر در سمت غرب بنا قرار گرفته است. ورودی اصلی بنا ایوان سمت شرق است که از بازار امین السلطان هم می توان به آن دسترسی یافت. در ضلع شمال شرقی بنا، باربند و اصطبلی برای چهار پایان در نظر گرفته اند. دسترسی به این مکان از طریق یک دالان امکان پذیر است.

عمده مصالحی که در ساخت کاروانسرای خانات به کار رفته اند، آجر و سنگ و ملات گچ، آهک و گل هستند. عمده تزئینات موجود در بنا نیز تزئینات زیبای آجرکاری و گره سازی هستند. اولین چیزی که در این مکان نظرتان را جلب خواهد کرد، درب اصلی ورودی بناست. این درب تاریخی که از نوعی چوب روسی ساخته شده، 5 متر ارتفاع دارد و حدود 40 گل میخ فلزی روی آن نصب شده اند. گرداگرد این در را با فرمایشاتی از حضرت امیر مومنان علی علیه السلام که درباره آداب تجارت است، تزئین کرده اند.

مسیر دسترسی به کاروانسرای خانات تهران

کاروانسرای خانات در ضلع جنوبی چهار مولوی، خیابان صاحب جمع قرار گرفته است. بهترین راه دسترسی به این مکان، استفاده از وسایل حمل و نقل عمومی است. می توانید از طریق مترو، به ایستگاه مولوی رفته و از آنجا تا خیابان صاحب جمع و کاروانسرای خانات پیاده روی کنید.