سندروم پای بیقرار (RLS) که به آن بیماری ویلیس اکبوم (Willis-Ekbom) نیز گفته می‌شود، نوعی اختلال خواب است که احساس ناخوشایندی را در اندام‌ها و به‌ویژه در پاها ایجاد می‌کند و فرد مبتلا به این بیماری در پاهای خود احساس ناخوشایندی دارد. این احساسات ناخوشایند موجب می‌شود که فرد تمایل شدیدی به حرکت دادن عضو درگیر داشته باشد. این حالت به‌ویژه پس از رفتن به رخت‌خواب بروز می‌کند و موجب بی خوابی می‌شود و به همین دلیل این بیماری از اختلالات خواب به‌شمار می‌رود. در این مقاله شما را با علائم سندرم پای بیقرار، علل ایجاد این بیماری، انواع و 7 روش درمان سندرم پای بیقرار آشنا خواهیم کرد.

---

حتما بخوانید: 7 نشانه کمبود خواب که احتمالا نمی‌دانید

---

گاهی سندرم پای بیقرار به دلیل مشکلاتی که برای فرد ایجاد می‌کند، موجب اضطراب و افسردگی می‌شود. هرچه مدت طولانی‌تری این شرایط را داشته باشید، مشکل شما وخیم‌تر می‌شود و حتی ممکن است که بیماری به سایر بخش‌های بدن مانند بازوهای‌تان نیز گسترش پیدا کند. شدت سندرم پای بیقرار از خفیف تا شدید متغیر است. شدت این بیماری به تناوب و شدت بروز علائم، میزان بهبود علائم پس از راه رفتن و حرکت کردن و میزان ناراحتی ایجاد شده توسط علائم این بیماری بستگی دارد. از هر 10 نفر 1 نفر در دوره‌ای از زندگی خود درگیر این بیماری می‌شود.

بیشتر موارد سندرم پای بیقرار با گذشت زمان خودبه‌خود برطرف می‌شوند یا با ایجاد تغییرات ساده‌ای در سبک زندگی رفع می‌شوند. به‌طور خلاصه می‌توان گفت که:

• سندرم پای بیقرار می‌تواند اولیه یا ثانویه باشد.
• بسیاری از افراد می‌توانند بیماری خود را در خانه درمان کنند.
• این بیماری معمولا به دلیل ترکیبی از عوامل روانی و جسمی ایجاد می‌شود.
• احتمال بروز این بیماری در زنان در طول دوران بارداری بیشتر است.

علائم سندرم پای بیقرار

علائم سندروم پای بیقرار معمولا زمانی بروز می‌کند که فرد در فضای محدودی مانند صندلی هواپیما یا سینما در حالت استراحت قرار دارد یا برای خواب به رخت‌خواب رفته است. علائم این بیماری معمولا هنگام شب ظاهر می‌شود.

سندروم پای بیقرار موجب می‌شود که فرد به سختی به خواب برود یا بارها از خواب بیدار شود، درنتیجه در طول روز احساس خستگی می‌کند. این احساس خستگی روی یادگیری، کار، تمرکز و انجام وظایف و فعالیت‌های معمول اثر می‌گذارد. گاهی کم خوابی درنهایت منجربه نوسانات خلقی، تحریک‌پذیری، افسردگی، ضعیف شدن سیستم ایمنی بدن و سایر مشکلات جسمی و روانی می‌شود.

سندرم پای بیقرار چه حسی را در فرد ایجاد می‌کند؟

فردی که به سندرم پای بیقرار مبتلاست احساس عجیب و ناخوشایندی را در پاها و گاهی در بازوهای خود حس می‌کند و تمایل شدیدی به حرکت دادن آنها دارد. افراد مبتلا به این بیماری معمولا این احساسات را به‌صورت زیر توصیف می‌کنند:

• تیر کشیدن؛
• سوزش؛
• دمر خوابیدن؛
• خزیدن؛
• حالتی شبیه شوک‌های الکتریکی؛
• خارش پوست؛
• تقلا کردن؛
• مورمور شدن.

تنها راه رهایی از این حس ناراحتی، حرکت دادن پاهاست. این احساسات معمولا زمانی بروز می‌کنند که فرد در حال استراحت یا غیرفعال است و فقط درطول شب رخ نمی‌دهند. این علائم معمولا در هنگام غروب یا شب بدتر می‌شوند و ممکن است که برای مدت کوتاهی در صبح آرام شوند.

انواع سندرم پای بیقرار

دو نوع اصلی سندرم پای بیقرار عبارت است از: سندرم پای بیقرار اولیه یا ایدیوپاتیک (idiopathic، با علت ناشناخته) و سندرم پای بیقرار ثانویه.

سندرم پای بیقرار اولیه یا ایدیوپاتیک

در سندرم پای بیقرار اولیه یا ایدیوپاتیک، علت بروز بیماری مشخص نیست. سندرم پای بیقرار ایدیوپاتیک رایج‌ترین نوع این بیماری است و ویژگی‌های زیر را دارد:

• معمولا قبل از سن 40 سالگی شروع می‌شود.
• گاهی در دوران کودکی شروع می‌شود.
• گاهی علت آن ژنتیکی است.
• وقتی سندرم پای بیقرار شروع می‌شود، معمولا تا آخر عمر ادامه پیدا می‌کند.

گاهی این علائم پراکنده است یا به‌تدریج بدتر شده و با گذشت زمان شایع‌تر می‌شود. در موارد خفیف ممکن است که فرد برای مدتی طولانی هیچ علائمی نداشته باشد.

سندرم پای بیقرار ثانویه

اختلال ثانویه، اختلالی است که توسط بیماری یا شرایط پزشکی دیگری ایجاد می‌شود. سندرم پای بیقرار ثانویه معمولا پس از سن 45 سالگی شروع می‌شود و ارثی نیست. این انواع سندرم پای بیقرار کاملا متفاوت هستند، زیرا:

• شروع آنها ناگهانی است.
• علائم معمولا با گذشت زمان بدتر نمی‌شود.
• ممکن است که علائم شدیدتر باشد.

بیماری‌ها و شرایط پزشکی که علت سندروم پای بیقرار ثانویه و موجب بروز آن هستند عبارت است از:

• دیابت؛
• کمبود آهن؛
• نارسایی مزمن کلیه؛
• بیماری پارکینسون؛
• نوروپاتی؛
• بارداری؛
• آرتریت روماتوئید.

هنوز مشخص نیست که سندرم پای بیقرار دقیقا چطور رخ می‌دهد. ولی ممکن است که این بیماری با عملکرد دوپامین در بدن مرتبط باشد. دوپامین پیام‌رسانی عصبی است که در کنترل حرکات عضلانی نقش مهمی دارد. بعضی از داروها مانند مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) و داروهای ضدافسردگی موجب بروز سندرم پای بیقرار می‌شوند. این داروها بر فعالیت دوپامین اثر می‌گذارند.

این بیماری با بارداری نیز مرتبط است و حدود 20٪ از زنان درطول سه‌ماهه‌ی آخر دوره‌ی بارداری خود دچار سندرم پای بیقرار می‌شوند. البته دلایل این ارتباط روشن نیست.

سندروم پای بیقرار در دوران بارداری

زنانی که قبل از بارداری نیز به سندرم پای بیقرار مبتلا بوده‌اند، ممکن است که درطول دوران بارداری علائم و نشانه‌های بیماری آنها بدتر شود. البته بارداری به خودی خود می‌تواند منجر به سندرم پای بیقرار شود. معمولا علائم بیماری با گذشت زمان درطول دوران بارداری بدتر می‌شود و به‌ویژه در سه‌ماهه‌ی سوم احتمال بروز علائم بیشتر است.

دلیل افزایش بروز سندرم پای بیقرار در طول دوران بارداری مشخص نیست، ولی عوامل زیر در این مسئله نقش دارند:

• سطح پایین مواد معدنی یا ویتامین‌هایی مانند آهن و فولات (یا اسید فولیک یا ویتامین B9)؛
• کم‌خوابی ناشی از تغییرات ایجاد شده در بدن و احساس ناراحتی؛
• تغییرات و اختلالات هورمونی؛
• افزایش تحریک‌پذیر حواس.

بروز این بیماری درطول دوران بارداری به شکل گسترده‌ای مطالعه و بررسی نشده است. بعضی از درمان‌های دارویی خارج از بارداری نیز، مانند روتیگوتین (Rotigotine، از داروهای جدید درمان بیماری پارکینسون که از آن در درمان بیماری سندرم پای بیقرار نیز استفاده می‌شود) و گاباپنتین (Gabapentin، دارویی که ابتدا برای درمان صرع توصیه شد، ولی اکنون برای موارد مختلفی مانند کاهش درد، به‌ویژه دردهایی با منشأ عصبی مانند کمردرد و سردرد استفاده می‌شود) از نظر ایمن و بی‌خطر بودن استفاده از آنها در زنان باردار بررسی و ارزیابی نشده‌اند.

معمولا درمان‌های رفتاری مانند ورزش ملایم و داشتن الگوی خواب سالم اولین درمان‌هایی است که برای زنان باردار توصیه می‌شود. اگر سطح آهن بیمار پایین باشد و تصور شود که این مسئله موجب سندرم پای بیقرار شده است، تجویز مکمل‌های خوراکی آهن درطول بارداری خطری ایجاد نمی‌کند. در موارد شدیدتر کمبود آهن، از غلظت‌های بالاتری از آهن به‌صورت داخل وریدی و با استفاده از سرم استفاده می‌شود. اگر علت دیگری وجود دارد که نیازمند درمان دارویی است و درمان‌های فوق اثرات موردنظر را ندارند، برای کاهش ریسک باید داروها در کمترین دُز ممکن تجویز شوند.

اختلال حرکت دوره‌ای اندام (Periodic limb movement disorder، PLMD)

PLMD اختلال خوابِ مرتبط و مشابهی است که گاهی به آن حرکت اندام (پای) دوره‌ای درطول خواب (periodic limb (leg) movement during sleep، PLMS) نیز گفته می‌شود. اندام افراد دچار PLMD در هنگام خواب به‌طور غیرقابل کنترل می‌جنبد یا به‌طور ناگهانی حرکت می‌کند. این مشکل نوعی اختلال خواب نیز به‌شمار می‌رود. گاهی حرکت اندام موجب می‌شود که فرد در هنگام شب بارها از خواب بیدار شود و موجب کاهش طول و کیفیت خواب می‌شود. گاهی این مشکل به سندرم پای بیقرار منتهی می‌شود.

طول دوره این بیماری چقدر است

علائم سندرم پای بیقرار اولیه یا ایدیوپاتیک معمولا با گذشت زمان بدتر می‌شود، ولی گاهی فرد هفته‌ها یا ماه‌ها هیچ نشانه‌ای از بیماری را مشاهده نمی‌کند. اگر سندرم پای بیقرار ناشی از شرایط، بیماری، بارداری یا مصرف دارویی خاص باشد، به محض از بین رفتن عامل ایجادکننده‌ی خود برطرف می‌شود.

درمان سندرم پای بیقرار

ازآنجایی که علائم سندرم پای بیقرار بر زندگی بیمار اثر می‌گذارد، درمان آن بسیار مهم است. برای درمان سندروم پاهای بیقرار روش‌های مختلفی وجود دارد، زیرا علت ریشه‌ای سندرم پای بیقرار مشخص نیست. برای نمونه، بعضی از پژوهشگران عقیده دارند که سندرم پای بیقرار درنتیجه‌ی وجود مشکلاتی درمورد ماده‌ای شیمیایی در مغز به نام دوپامین ایجاد می‌شود، درحالی‌که پژوهشگران دیگری بر این باورند که این بیماری به دلیل گردش خون ضعیف بروز می‌کند.

در ادامه فهرستی از بهترین روش‌های درمانی سندرم پای بیقرار را ارائه می‌دهیم. بعضی از این روش‌ها را می‌توانید به تنهایی و در خانه انجام دهید و برای انجام بعضی از روش‌های دیگر باید به پزشک مراجعه کنید. پزشک می‌تواند به شما کمک کند که برای درمان علائم سندرم پای بیقرار خود یک برنامه‌ی درمانی داشته باشید.

1. برطرف کردن علت‌های بالقوه

نخستین گام در درمان سندرم پای بیقرار فهمیدن این مسئله است که آیا عاملی موجب بروز این مشکل شده است. البته گاهی سندرم پای بیقرار با چیزهایی (مانند عوامل ژنتیکی یا بارداری) مرتبط است که تاحد زیادی از کنترل شما خارج‌اند، ولی عوامل دیگری نیز وجود دارد که می‌توان آنها را برطرف کرد. این عوامل شامل عادت‌های روزانه، داروهایی که مصرف می‌کنید، مشکلات سلامتی یا سایر عوامل محرک است.

عادت‌ها

مصرف کافئین، الکل و تنباکو موجب تشدید علائم سندرم پای بیقرار می‌شود. بنابراین کاهش مصرف این مواد به کاهش علائم سندرم پای بیقرار کمک می‌کند.

داروها

بعضی از داروها موجب بروز یا بدتر شدن علائم سندرم پای بیقرار می‌شوند، ازجمله:

• آنتی‌هیستامین‌های قدیمی مانند دیفن هیدرامین (Benadryl)؛
• داروهای ضد تهوع مانند متاکلوپرامید (Reglan) یا پروکلرپرازین (Compro)؛
• داروهای ضدروان پریشی (antipsychotic) مانند هالوپریدول (Haldol) یا الانزاپین (Zyprexa)؛
• لیتیوم کربنات (Lithobid)؛
• مهارکننده‌های انتخابی بازجذب سروتونین (SSRIs) مانند فلوکستین (Prozac)، سرترالین (Zoloft) یا اس‌سیتالوپرام (Lexapro)؛
• داروهای ضدافسردگی سه‌حلقه‌ای (tricyclic antidepressants) مانند آمی‌تریپتیلین (Elavil) یا آموکساپین (Asendin)؛
• ترامادول (Ultram)؛
• لووتیروکسین (Levoxyl).

حتما پزشک خود را از تمام داروهایی که مصرف می‌کنید (چه داروهای تجویزی و چه داروهای بدون نیاز به نسخه) آگاه کنید. در مورد اینکه آیا این داروها می‌توانند سندرم پای بیقرار شما را بدتر کنند (به‌ویژه اگر هر یک از داروهای فهرست شده در بالا را مصرف می‌کنید) با پزشک خود صحبت کنید.

شرایط سلامتی

مشخص شده است که بعضی از شرایط سلامتی با سندرم پای بیقرار مرتبط هستند. نارسایی کلیه در مرحله‌ی نهایی یا ESRD و آسیب‌های عصبی ناشی از دیابت با سندرم پای بیقرار ارتباط داده شده‌اند. کم‌خونی ناشی از کمبود آهن نیز ارتباطی قوی با سندرم پای بیقرار دارد.

باید با پزشک خود در مورد اینکه سابقه‌ی سلامتی‌تان چه تأثیری بر بیماری‌تان دارد مشورت کنید، به‌ویژه اگر هریک از مشکلات گفته شده در بالا را دارید.

سایر عوامل

بعضی افراد ادعا می‌کنند که مصرف مقدار زیادی شکر یا پوشیدن لباس‌های تنگ موجب بدتر شدن علائم سندرم پای بیقرار آنها می‌شود. البته برای اثبات وجود چنین ارتباط‌هایی پژوهش‌های زیادی انجام نشده است، ولی می‌توانید آزمون و خطا کنید تا متوجه شوید چه عواملی روی علائم شما اثر می‌گذارند.

جمع‌بندی: نخستین قدم در درمان سندرم پای بیقرار فهمیدن این مسئله است که چه چیزی موجب بروز آن شده است. شما باید به اثرات عادت‌هایی مانند مصرف الکل و سیگار، بعضی از داروها، شرایط پزشکی و سایر عوامل روی علائم سندرم پای بیقرار خود توجه کنید.

2. رعایت بهداشت خواب برای کمک به درمان سندرم پای بیقرار

رعایت موارد بهداشت خواب (sleep hygiene) اهمیت بسیار زیادی دارد، زیرا خستگی موجب بدتر شدن علائم می‌شود. به‌طورکلی داشتن عادت‌های خواب مناسب برای افرادی که دچار اختلال‌های خواب مانند سندرم پای بیقرار هستند، اهمیت بیشتری دارد. البته خواب مناسب علائم سندرم پای بیقرار را برطرف نمی‌کند، ولی موجب می‌شود کمبود خواب ناشی از بیماری خود را جبران کنید. با رعایت نکات زیرا تا جای ممکن می‌توانید خواب راحتی داشته باشید:

• هرشب در ساعت مشخصی به رخت‌خواب بروید و هر روز صبح نیز در ساعت مشخصی از خواب بیدار شوید.
• اتاق خواب خود را خنک، آرام و تاریک کنید.
• استفاده از عواملی را که مانع خواب می‌شوند (مانند تلویزیون و تلفن) در اتاق خواب‌تان به حداقل برسانید.
• 2 تا 3 ساعت پیش از خواب به هیچ صفحه نمایشی نگاه نکنید. زیرا نور آبی این صفحه‌های نمایش موجب بر هم خوردن ریتم‌ شبانه‌روزی شما می‌شود. ریتم شبانه‌روزی به شما کمک می‌کند چرخه‌ی خواب طبیعی خود را حفظ کنید.
• یک ساعت قبل از خواب میزان نور محیطی را که در آن قرار دارید کاهش دهید.
• از مصرف نوشیدنی‌های محرک مانند قهوه یا نوشیدنی‌های شیرین پرهیز کنید.
• از مصرف الکل و تنباکو پرهیز کنید یا مصرف آن را کاهش بدهید.

جمع‌بندی: گرچه رعایت عادت‌های خواب سالم علائم سندرم پای بیقرار را برطرف نمی‌کند، ولی موجب بهبود خواب می‌شود و به جبران بخشی از اثرات سندرم پای بیقرار کمک می‌کند.

3. مصرف مکمل‌های آهن و ویتامین

کمبود آهن یکی از دلایل اصلی سندرم پای بیقرار است. مطالعات فراوانی نشان داده است که مصرف مکمل‌های آهن به کاهش علائم سندرم پای بیقرار کمک می‌کند. با یک آزمایش خون ساده به‌راحتی می‌توانید کمبود آهن را بررسی کنید. بنابراین اگر فکر می‌کنید دچار کمبود آهن هستید با پزشک خود صحبت کنید.

اگر نتیجه‌ی آزمایش خون و بررسی کمبود آهن مثبت باشد، پزشک مصرف مکمل‌های خوراکی آهن را به شما توصیه می‌کند. این مکمل‌ها را به‌راحتی می‌توانید از داروخانه‌ای در محل زندگی‌تان تهیه کنید. در بعضی موارد ممکن است به تزریق داخل وریدی آهن نیاز داشته باشیم.

در سال 1998 در بررسی کوچکی روی 10 نفر مشخص شد که مصرف منیزیم موجب کاهش علائم بی‌خوابی در بیماران مبتلا به سندرم پای بیقرار می‌شود. در این بررسی نتیجه‌گیری شد که مصرف منیزیم روش درمانی مفیدی برای افراد مبتلا به PLMD است. مرکز پزشکی دانشگاه مریلند نیز با اشاره به این پژوهش، کمبود منیزیم را از عوامل تشدید سندرم پای بیقرار معرفی می‌کند. البته در بررسی انجام شده به نیاز به انجام پژوهش‌های بیشتری در مورد مصرف منیزیم نیز اشاره شده است. بیماران مبتلا به بیماری های کلیوی باید در مورد مصرف منیزیم محتاط باشند.

منیزیم در غلات کامل، مغزها و سبزیجات برگ‌سبز وجود دارد. بعضی عقیده دارند که اسپری کردن روغن منیزیم روی اندام درگیر مفید است. البته نباید بدون مشورت با پزشک این کار را انجام بدهید.

کمبود ویتامین D نیز می‌تواند با سندرم پای بیقرار مرتبط باشد. در مطالعه‌ای در سال 2014 مصرف مکمل‌های ویتامین D موجب کاهش علائم بیماری در افراد مبتلا به سندرم پای بیقرار و کمبود ویتامین D شد.

مصرف مکمل‌های ویتامین C و ویتامین E در افرادی که همودیالیز می‌شوند، به کاهش علائم سندرم پای بیقرار کمک می‌کند.

هیدراته نگه داشتن بدن نیز مفید است. برای این منظور باید درطول روز مقدار زیادی آب بنوشید و از مصرف کافئین و الکل پرهیز کنید.

جمع‌بندی: مصرف مکمل‌های آهن و منیزیم یا ویتامین‌های D، C یا E برای بعضی از افراد مبتلا به سندرم پای بیقرار مفید است. البته پزشک باید تشخیص بدهد که آیا مصرف مکمل‌ها برای شما مفید است یا خیر.

4. ورزش

ورزش به شما کمک می‌کند حس بهتری داشته باشید و استفاده‌ی بیشتر از پاها به کاهش علائم کمک می‌کند. اگر سبک زندگی بی‌تحرکی دارید، پیاده‌روی به‌جای رانندگی، شرکت کردن در یک رشته‌ی ورزشی یا تمرین دادن پاها در باشگاه برای شما مفید است. به گفته‌ی مؤسسه‌ی ملی بهداشت، ورزش متعادل به کاهش علائم خفیف سندرم پای بیقرار کمک می‌کند.

در مطالعه‌ای در سال 2006 روی 23 بیمار مبتلا به سندرم پای بیقرار، 3 بار در هفته درطول 12 هفته انجام ورزش‌های هوازی و تمرینات قدرتی پایین‌تنه، به میزان قابل توجهی موجب کاهش علائم سندرم پای بیقرار شد. سایر بررسی‌ها نیز نشان داده است که ورزش برای سندرم پای بیقرار بسیار مفید است، به‌ویژه در افرادی که دچار نارسایی کلیه در مرحله‌ی نهایی (ESRD) هستند.

با توجه به این مطالعات و مطالعات دیگری که نشان می‌دهد فعالیت بدنی به بهبود خواب کمک می‌کند، به نظر می‌رسد که ورزش، درمانی طبیعی برای افراد مبتلا به سندرم پای بیقرار است.

ورزش و فعالیت بدنی به تسکین سندرم پای بیقرار کمک می‌کند، ولی گاهی موجب تشدید آن نیز می‌شود. برای بیشتر بیماران ورزش ملایم مفید است، ولی ورزش بیش‌ازحد موجب بدتر شدن علائم بیماری می‌شود. براساس توصیه‌ی بنیاد سندرم پای بیقرار (Restless Legs Foundation) ورزش باید در حد اعتدال باشد. پس به اندازه‌ای ورزش نکنید که به تیر کشیدن و دردعضلات‌تان منتهی شود، زیرا زیاده‌روی در ورزش موجب بدتر شدن علائم سندرم پای بیقرار می‌شود. ورزش کردن در اواخر شب نیز برای افراد مبتلا به این بیماری مفید نیست.

جمع‌بندی: با توجه به مزیت‌های ورزش برای کاهش علائم سندرم پای بیقرار و بهبود خواب، ورزش ملایم و منظم عادت خوبی است که باید در افراد مبتلا به سندرم پای بیقرار شکل بگیرد.

5. یوگا و تمرینات کششی

یوگا و تمرینات کششی نیز مانند سایر انواع ورزش برای افراد دچار سندرم پای بیقرار مفید است. استرس موجب بدتر شدن سندرم پای بیقرار می‌شود، بنابراین انجام تکنیک‌های تمدد اعصاب و تمرین‌هایی مانند یوگا، مراقبه و تای چی بسیار مفید است.

در مطالعه‌ای 8 هفته‌ای در سال 2013 که روی 10 زن انجام شد، یوگا موجب کاهش علائم سندرم پای بیقرار در آنها شد. یوگا به بهبود روحیه و کاهش استرس آنها نیز کمک کرد و این مسئله نیز به نوبه‌ی خود موجب بهبود خواب آنها شد. در مطالعه‌ای در سال 2012 یوگا موجب بهبود خواب در 20 زن مبتلا به سندرم پای بیقرار شد.

در مطالعه‌ی دیگری نیز تمرینات کششی بهبود قابل‌توجهی را در علائم سندرم پای بیقرار افرادی ایجاد کرد که همودیالیز می‌شدند.

پژوهشگران نمی‌دانند که چرا یوگا و تمرینات کششی برای این بیماران مؤثر است و برای روشن شدن این مسئله باید پژوهش‌های بیشتری انجام شود. ولی با توجه به این نتایج شاید بخواهید بعضی از تمرینات کششی ساق و ران پا را نیز به برنامه‌ی ورزشی روزانه‌تان اضافه کنید.

جمع‌بندی: گرچه دلیل این مسئله را نمی‌دانیم، ولی یوگا و سایر تمرینات کششی موجب کاهش علائم سندرم پای بیقرار می‌شوند.

6. ماساژ

ماساژ دادن ماهیچه‌های پا به کاهش علائم سندرم پای بیقرار کمک می‌کند. بسیاری از سازمان‌های بهداشتی مانند مؤسسه‌ی ملی بهداشت و بنیاد ملی خواب (National Sleep Foundation) ماساژ را به‌عنوان درمانی خانگی پیشنهاد می‌دهند. گرچه پژوهش‌های فراوانی انجام نشده است که ماساژ را به‌عنوان درمانی برای سندرم پای بیقرار توصیه کند، ولی مطالعه‌ای موردی در سال 2007 مزیت‌های استفاده از ماساژ را نشان داد.

برای نمونه، علائم سندرم پای بیقرار زنی 35 ساله که 2 بار در هفته و به مدت 3 هفته، هر بار 45 دقیقه برای او ماساژ پا انجام می‌شد، در تمام طول دوره‌ی زمانی انجام جلسات ماساژ بهبود یافت. برای ماساژ پای او از مجموعه‌ای از تکنیک‌ها مانند ماساژ سوئدی و فشار مستقیم به ماهیچه‌های پا استفاده شد.

علائم سندرم پای بیقرار او پس از 2 جلسه ماساژ کاهش یافت و تا 2 هفته پس از پایان دوره‌ی ماساژ درمانی به حالت قبلی برنگشت. به گفته‌ی پژوهشگر این مطالعه، افزایش آزادسازی دوپامین درنتیجه‌ی ماساژ می‌تواند دلیل این مزیت‌ها باشد. ماساژ موجب بهبود گردش خون نیز می‌شود. بنابراین بهبود گردش خون نیز می‌تواند یکی از دلایل اثرات مثبت آن بر سندرم پای بیقرار باشد. مزیت دیگر ماساژ تأثیر آن بر تمدد اعصاب و آرامش است و آرامش نیز موجب بهبود خواب می‌شود.

برای کاهش علائم بیماری می‌توانیم از حمام گرم نیز استفاده کنیم. زیرا حمام گرم به آرام کردن عضلات و کاهش شدت علائم کمک می‌کند.

جمع‌بندی: حمام گرم و ماساژ پا، درمان‌هایی ساده و آرامش‌بخش هستند که به کاهش علائم سندرم پای بیقرار کمک می‌کنند.

7. داروهای تجویزی

مصرف دارو از درمان‌های مهم سندرم پای بیقرار متوسط تا شدید است. اگر بیمار نتواند علائم سندرم پای بیقرار را به‌تنهایی و با درمان‌های خانگی کنترل کند، پزشک داروهایی را برای درمان بیماری او تجویز می‌کند. معمولا داروهای دوپامینرژیک (Dopaminergic) نخستین داروهای تجویزی هستند. این داروها برای کاهش علائم سندرم پای بیقرار مفیدند، ولی موجب بروز عوارض جانبی و مشکلات دیگری نیز می‌شوند. انواع دیگری از داروها نیز وجود دارد که به کاهش علائم سندرم پای بیقرار کمک می‌کند، بدون اینکه موجب بروز مشکلاتی مشابه شود.

داروهای مورد استفاده به شرایط فرد بستگی دارد و شامل موارد زیر است:

داروهای دوپامینرژیک

داروهای دوپامینرژیک موجب افزایش آزادسازی دوپامین (از پیام‌رسان‌های عصبی) در مغز می‌شود. دوپامین ماده‌ای شیمیایی است که به فعال کردن حرکات طبیعی بدن کمک می‌کند. اثرگذاری داروهای دوپامینرژیک به این دلیل است که سندرم پای بیقرار با وجود مشکلاتی در تولید دوپامین در بدن مرتبط است.

داروهای دوپامینرژیک احساسات ناخوشایندی را که درنتیجه‌ی سندرم پای بیقرار در پا ایجاد شده است، درمان می‌کنند. لوودوپا (Levodopa) و کاربی‌دوپا (carbidopa) از داروهای دوپامینرژیک معمول هستند.

سازمان غذاوداروی آمریکا (FDA) 3 داروی دوپامینرژیک زیر را برای درمان موارد سندرم پای بیقرار اولیه‌ی متوسط تا شدید تأیید کرده است:

• پرامی‌پکسول (Mirapex)؛
• روپینیرول (Requip)؛
• روتیگوتین (Neupro).

گرچه داروهای دوپامینرژیک موجب بهبود علائم سندرم پای بیقرار می‌شوند، ولی استفاده‌ی بلندمدت از آنها موجب بدتر شدن علائم می‌شود. این پدیده تقویت (augmentation) نام دارد. پزشکان معمولا برای به تأخیر انداختن این مشکل، این داروها را در پایین‌ترین دُز ممکن تجویز می‌کنند.

به‌علاوه اثربخشی این داروها درطول زمان کاهش می‌یابد. برای به تأخیر انداختن یا جلوگیری از هر دو مشکل، پزشک می‌تواند ترکیبی از داروهای دوپامیرژیک و سایر انواع داروهای درمانی سندرم پای بیقرار را تجویز کند.

گاباپنتین (Gabapentin)

چهارمین دارویی که سازمان غذاوداروی آمریکا برای درمان سندرم پای بیقرار تأیید کرده است، گاباپنتین (Horizant) نام دارد. گاباپنتین از داروهای ضد تشنج است. داروهای ضدتشنج در درمان درد، اسپاسم عضلانی، نوروپاتی و علائم روزانه مؤثرند. مشخص نیست که گاباپنتین چطور موجب کاهش علائم سندرم پای بیقرار می‌شود، ولی مطالعات نشان داده است که مصرف این دارو مؤثر است.

در مطالعه‌ای 24 فرد مبتلا به سندرم پای بیقرار به مدت 6 هفته با گاباپنتین یا دارونما تحت درمان قرار گرفتند. خواب افرادی که از گاباپنتین استفاده کرده بودند، بهبود پیدا کرد و حرکات پای ناشی از سندرم پای بیقرار در آنها کاهش یافت، ولی این نتایج در افرادی که از دارونما استفاده کرده بودند، مشاهده نشد.

در مطالعه‌ی دیگری مصرف گاباپنتین با مصرف روپینیرول (یکی از داروهای مورد تأیید سازمان غذاوداروی آمریکا برای درمان سندرم پای بیقرار) مقایسه شد. در این مطالعه 8 فرد مبتلا به سندرم پای بیقرار به مدت 4 هفته یکی از این داروها را مصرف کردند. هر دو گروه به سطوح مشابهی از کاهش علائم سندرم پای بیقرار رسیدند.

بنزودیازپین‌ها (Benzodiazepines)

بنزودیازپین‌ها داروهایی هستند که از آنها برای درمان اضطراب و مشکلات خواب استفاده می‌شود. این داروهای آرام‌بخش موجب می‌شوند که افراد دارای علائم مداوم و خفیف سندرم پای بیقرار به خواب بروند. معمولا کلونازپام (Klonopin) و سایر انواع بنزودیازپین‌ها همراه با داروهای دیگر برای افراد مبتلا به سندرم پای بیقرار تجویز می‌شود. گرچه این داروها موجب بهبود علائم سندرم پای بیقرار نمی‌شوند، ولی تأثیر آنها بر بهبود خواب به افراد مبتلا به سندرم پای بیقرار کمک بزرگی می‌کند.

رستوریل (Restoril) یا تمازپام (temazepam)، زاناکس (Xanax) یا آلپرازولام (alprazolam) و کلونوپین (Klonopin) یا کلونازپام (clonazepam) نمونه‌هایی از این داروها هستند.

اپیوئیدها و داروهای مسکن

معمولا از اپیوئیدها یا داروهای مخدر برای درمان درد استفاده می‌شود. در بعضی موارد و معمولا زمانی که سایر داروها مؤثر نیستند یا موجب پدیده‌ی تقویت می‌شوند، می‌توان با دقت و در دُزهای پایین، از اپیوئیدها برای کمک به درمان سندرم پای بیقرار استفاده کرد.

کدئین و پروپوکسی‌فن (propoxyphene) از داروهای مخدر با دُز پایین هستند، ولی اکسی‌کدون هیدروکلراید (oxycodone hydrochloride)، متادون هیدروکلراید (methadone hydrochloride) و لورفانول تارترات (levorphanol tartrate) از داروهای مخدر معمول با دُز بالا به‌شمار می‌روند. ایبوپروفن نیز یک داروی ضدالتهابی غیراستروئیدی (NSAID) است که می‌تواند به برطرف شدن علائم خفیف کمک کند. اکسی‌کدون/ نالوکسان با انتشار طولانی‌مدت (prolonged-release oxycodone/naloxone) (تارجیناکت، Targinact) نیز از اپیوئیدهایی است که به کاهش علائم سندرم پای بیقرار و بهبود خواب کمک می‌کند.

بر اساس جدیدترین دستورالعمل‌های تنظیم شده برای مصرف اپیوئیدها، استفاده از این داروها باید آخرین راه‌حل باشد. به‌علاوه، به دلیل خطر استفاده‌ی نادرست و وابستگی به این داروها، مصرف آنها باید تحت نظارت دقیق پزشک انجام شود.

جمع‌بندی: اگر به سندرم پای بیقرار متوسط تا شدید مبتلا هستید، ممکن است که پزشک برای درمان بیماری شما یک یا چند دارو را تجویز کند. داروهای دوپامینرژیک معمولا برای درمان سندرم پای بیقرار اولیه تجویز می‌شوند، ولی این داروها عوارض جانبی و پدیده‌ی تقویت را ایجاد می‌کنند، بنابراین مصرف آنها باید با دقت مدیریت شود.

درمان‌هایی که از پشتیبانی عملی کمتری برخوردارند

پژوهش‌هایی انجام شده است که استفاده از درمان‌های گفته شده در بالا را توصیه می‌کنند. درمان‌های دیگری نیز وجود دارد که شواهد کمتری برای اثبات مفید بودن آنها ارائه شده است، ولی با این وجود برای بعضی از افراد مبتلا به سندرم پای بیقرار مفید هستند.

درمان‌های گرم و سرد

گرچه پژوهش زیادی برای پشتیبانی از به‌کارگیری گرما و سرما برای درمان علائم سندرم پای بیقرار وجود ندارد، ولی بسیاری از سازمان‌های بهداشتی این روش درمانی را توصیه می‌کنند. این سازمان‌ها حمام گرم یا سرد قبل از رفتن به رخت‌خواب یا استفاده از کمپرس گرم یا سرد روی پاها را توصیه می‌کنند.

در بعضی از افراد علائم سندرم پای بیقرار با سرما تشدید می‌شود و بعضی دیگر با گرما مشکل دارند. به همین دلیل از درمان‌های گرم یا سرد استفاده می‌شود.

تحریک مغناطیسی مکرر مغزی (rTMS)

تحریک مغناطیسی مکرر مغزی روشی غیرتهاجمی است که معمولا برای درمان افسردگی استفاده می‌شود و می‌تواند در کاهش علائم سندرم پای بیقرار نیز مفید باشد. تاکنون مطالعات محدودی در این مورد انجام شده است و به پژوهش‌های بیشتری نیاز داریم، ولی به‌طور کلی نتایج به‌دست آمده از این روش امیدوارکننده است.

در روش تحریک مغناطیسی مکرر مغزی، ضربان‌های مغناطیسی به بخش‌های خاصی از مغز فرستاده می‌شود. کاملا روشن نیست که چرا روش rTMS به کاهش علائم سندرم پای بیقرار کمک می‌کند. براساس یکی از نظریه‌ها این ضربان‌ها موجب افزایش آزادسازی دوپامین در مغز می‌شود. براساس نظریه‌ی دیگری، این روش به آرام کردن «افزایش انگیختگی» یا hyperarousal در بخش‌هایی از مغز کمک می‌کند که با سندرم پای بیقرار مرتبط هستند.

در مطالعه‌ای در سال 2015، 14 جلسه‌ی rTMS درطول 18 روز برای 14 فرد مبتلا به سندرم پای بیقرار انجام شد. این جلسات به میزان قابل‌توجهی موجب بهبود علائم سندرم پای بیقرار و بهبود خواب آنها شد. این نتایج به مدت دست‌کم 2 ماه پس از پایان درمان نیز ادامه یافت.

تحریک الکتریکی عصب از راه پوست (TENS)

در تحریک الکتریکی عصب از راه پوست، دستگاهی به‌منظور تسکین درد، جریان‌های الکتریکی ضعیفی را به بخش‌هایی از بدن می‌فرستد. پژوهش‌های زیادی در مورد استفاده از TENS در درمان سندرم پای بیقرار انجام نشده است، ولی استفاده از TENS می‌تواند مؤثر باشد.

درواقع در این روش از تحریک متقابل استفاده می‌شود. در یک بررسی استفاده‌ی منظم از TENS همراه با یک درمان لرزشی، علائم سندرم پای بیقرار مردی را به‌طور کامل درمان کرد.

طب سوزنی

طب سوزنی در درمان بسیاری از مشکلات سلامتی ازجمله سندرم پای بیقرار مفید است. در مطالعه‌ای در سال 2015 روی 38 زن مبتلا به سندرم پای بیقرار که به مدت 6 هفته با طب سوزنی تحت درمان قرار گرفتند، فعالیت‌های غیرطبیعی پای آنها که ناشی از سندرم پای بیقرار بود، تاحد زیادی کاهش یافت. البته برای استفاده از طب سوزنی به‌عنوان درمانی قابل اعتماد برای سندرم پای بیقرار به پژوهش‌های بیشتری نیاز داریم.

جراحی رگ‌های واریسی

در افرادی با مشکلات گردش خون خاص، جراحی مؤثرترین روش درمان سندرم پای بیقرار است. رگ‌های واریسی رگ‌های خونی هستند که بزرگ شده‌اند و معمولا در پاها قرار دارند و خون زیادی در آنها جمع می‌شود. افزایش مقدار خون در این رگ‌ها می‌تواند منجر به نارسایی وریدی سطحی (SVI) شود. یعنی بدن نمی‌تواند به درستی خون را به گردش درآورد. درنتیجه خون در پاهای بیمار جمع می‌شود.

در مطالعه‌ای در سال 2008، برای 35 بیمار مبتلا به نارسایی وریدی سطحی و سندرم پای بیقرار از روشی درمانی به نام درمان واریس توسط لیزر (endovenous laser ablation، EVLA) به‌منظور درمان رگ‌های واریسی آنها استفاده شد. انجام جراحی در 84٪ از این 35 نفر موجب بهبود قابل‌توجه یا درمان کامل علائم سندرم پای بیقرار آنها شد. البته برای استفاده از این جراحی به‌عنوان درمانی برای سندرم پای بیقرار به پژوهش‌های بیشتری نیاز داریم.

جمع‌بندی: اگر به هر یک از روش‌های درمانی بالا علاقه‌مند هستید، در مورد آنها با پزشک خود صحبت کنید. البته خودتان می‌توانید از درمان‌های گرم و سرد استفاده کنید، ولی برای دریافت توضیحات بیشتر در مورد روش‌های درمانی دیگر و تشخیص اینکه آیا برای شما مفید هستند یا خیر، باید با پزشک خود صحبت کنید.

کلام آخر

سندرم پای بیقرار ناراحتی، اختلال در خواب و مشکلات قابل‌توجهی را در عملکرد روزانه‌تان ایجاد می‌کند. بنابراین درمان این بیماری باید از اولویت‌های شما باشد. نخستین گام امتحان کردن روش‌های درمان خانگی فهرست شده در این مقاله است. ولی اگر این روش‌ها به برطرف شدن مشکل شما کمکی نکردند، حتما باید به پزشک مراجعه کنید.

پزشک در مورد هریک از درمان‌های موجود اطلاعات بیشتری را در اختیار شما قرار می‌دهد و به شما می‌گوید که کدام روش (یا روش‌ها) برای شما مناسب است.

فراموش نکنید روشی که برای یک فرد مؤثر است ممکن است که برای فرد دیگری مؤثر نباشد و شاید لازم باشد داروها یا روش‌های درمانی مختلفی را امتحان کنید. پس دلسرد نشوید و تا پیدا کردن برنامه‌ی درمانی مؤثر برای خود به تلاش‌تان ادامه دهید.