مورینگا اولیفیرا (Moringa Oleifera) یا گز روغنی، گیاهی است که به‌خاطر فوایدش برای سلامتی، از هزاران سال پیش مورد توجه انسان بوده است. مورینگا سرشار از آنتی اکسیدان های سالم و ترکیب‌های گیاهی زیست‌فعال است. با ما همراه باشید تا بیشتر درمورد خواص مورینگا و عوارض مورینگا بیشتر بدانید. همچنین در پایان به این سوال پاسخ خواهیم داد که آیا گیاه مورینگا به لاغری کمک می‌کند؟
در این مقاله، 22 فایدهٔ مورینگا اولیفیرا برای سلامتی را می‌خوانید که تحقیقات علمی هم آن‌ها را اثبات کرده‌اند. اما به خاطر داشته باشید که پیش از مصرف عصارهٔ این گیاه، حتما باید با پزشک مشورت کنید.
1. گیاه مورینگا اولیفیرا بسیار مغذی است
مورینگا اولیفیرا درخت نسبتا بزرگی است که بومیِ شمال هند محسوب می‌شود، ولی در بقیهٔ نقاط آسیا، آفریقا و آمریکای جنوبی هم رشد می‌کند. این گیاه اسم‌های مختلفی دارد، و در ایران هم به‌نام گز روغنی شناخته شده است.
تقریبا همهٔ قسمت‌های این درخت خوردنی هستند و در طب گیاهی سنتی استفاده می‌شوند. به‌ویژه برگ‌ها و غلاف این گیاه، که در بخش‌هایی از هند و آفریقا به‌عنوان خوراکی استفاده می‌شوند.
برگ‌های مورینگا منبع فوق‌العاده‌ای از ویتامین و موادمعدنی هستند. یک پیمانه (21 گرم) برگ تازهٔ این گیاه، حاوی این مواد است:
چربی فوق‌العاده کمی هم دارد و حاوی کلسترول مضر هم نیست.
در کشورهای غربی، برگ خشک‌شدهٔ این گیاه، به‌صورت پودر یا در قالب کپسول، به‌عنوان مکمل رژیم غذایی فروخته می‌شود. در مقایسه با برگ‌ها، غلاف‌ها ویتامین و مواد معدنی کمتری دارند. اما فوق‌العاده سرشار از ویتامین C هستند. یک پیمانه (100 گرم) غلاف تازه، حاوی 157 درصد از مقدار موردنیاز روزانه است.
رژیم مردم کشورهای در حال توسعه، معمولا کمبود ویتامین، موادمعدنی و پروتئین دارد. در این کشورها، مورینگا اولیفیرا می‌تواند منبع بسیار خوبی از مواد مغذی ضروری برای بدن محسوب شود. اما یک مشکل وجود دارد: برگ‌های مورینگا حاوی سطوح بالایی از ضدمغذی‌ها هستند، که همین می‌تواند باعث کاهش جذب مواد معدنی و پرتئین در بدن شود.
نکتهٔ دیگری که باید به آن توجه داشت، این است که مکمل‌های مورینگا اولیفیرا در قالب کپسول، مواد مغذی زیادی ندارند. تعداد مواد مغذی موجود در این کپسول‌ها، در مقایسه با مصرف رژیم غذایی متعادل برپایهٔ غذاهای کامل، بسیار جزئی است.
2. سرشار از آنتی‌اکسیدان‌هاست
آنتی‌اکسیدان‌ها ترکیب‌هایی هستند که با رادیکال‌های آزاد در بدن مقابله می‌کنند. سطح بالای رادیکال های آزاد ممکن است باعث استرس اکسیداتیو شود، که آن هم با بیماری‌های مزمنی مانند بیماری قلبی و دیابت نوع 2 در ارتباط است.
در برگ‌های مورینگا اولیفیرا، چندین ترکیب گیاهی آنتی‌اکسیدانی یافت شده‌اند. این ترکیب‌ها علاوه بر ویتامین C و بتاکاروتن، عبارت‌اند از:
- کوئرستین (Quercetin): این آنتی‌اکسیدان قوی برای کاهش فشارخون مفید است؛
- اسید کلروژنیک (Chlorogenic Acid): این ترکیب هم که در قهوه فراوان است، می‌تواند برای متعادل کردن سطح قند خون پس از وعده‌های غذایی مفید باشد.
مطالعه‌ای روی زنان حاکی از آن است که مصرف روزانه 1٫5 قاشق چای‌خوری (7 گرم) پودر برگ این گیاه به‌مدت سه ماه، سطح آنتی‌اکسیدان خون را به‌شدت افزایش می‌دهد.
عصارهٔ برگ مورینگا به‌عنوان نگهدارندهٔ غذا هم استفاده می‌شود. این عصاره، با کاهش اکسیداسیون گوشت، مدت ماندگاری آن را افزایش می‌دهد.
3. سطح قند خون را کاهش می‌دهد
قند خون بالا مشکلی جدی برای سلامتی انسان است. در حقیقت، اصلی‌ترین عامل دیابت هم محسوب می‌شود. قند خون بالا، در گذر زمان باعث بالا رفتن ریسک بسیاری از مشکلات جدی برای سلامتی، از جمله بیماری قلبی می‌شود. به همین دلیل، باید قند خون خود را در محدودهٔ سالمی حفظ کنید.
جالب اینکه چندین مطالعه نشان داده‌اند مورینگا اولیفیرا می‌تواند سطح قند خون را کاهش بدهد. اما بیشتر این شواهد بر پایهٔ آزمایش روی حیوانات هستند. فقط معدودی مطالعه روی انسان انجام شده و آن‌ها هم به‌طور کلی از کیفیت پایینی داشتند.
مطالعه‌ای روی 30 خانم، حاکی از آن است که مصرف روزانه 1٫5 قاشق چای‌خوری (7 گرم) پودر برگ این گیاه به‌مدت سه ماه، افزایش سطح قند خون را به‌طور میانگین تا 13٫5 درصد کاهش می‌دهد.
مطالعهٔ مختصر دیگری روی شش فرد مبتلا به دیابت، نشان داد که اضافه کردن 50 گرم برگ مورینگا به یک وعدهٔ غذایی، افزایش قند خون را تا 21 درصد کاهش می‌دهد.
دانشمندان عقیده دارند این اثرات به دلیل ترکیب‌های گیاهی‌ای همچون ایزوتیوسیانات (Isothiocyanate) هستند.
4. التهاب را کاهش می‌دهد
التهاب، واکنش طبیعی بدن به عفونت یا جراحت است. التهاب مکانیسم محافظتی مهمی است، اما اگر طول بکشد، ممکن است خودش به مشکل بزرگی برای سلامتی تبدیل بشود. در واقع التهاب پایدار، با بسیاری از بیماری‌ها، مانند بیماری قلبی و سرطان، ارتباط دارد.
بیشتر میوه‌ها، سبزی‌ها، گیاه‌های دارویی و ادویه‌ها، خواص ضدالتهابی دارند. اما مقدار فایده‌شان، به نوع آن‌ها و مقدار ترکیب‌های ضدالتهابی بستگی دارد که در آن‌ها وجود دارد.
دانشمندان عقیده دارند که ایزوتیوسیانات‌ها، اصلی‌ترین ترکیب‌های ضدالتهابی هستند که در برگ‌ها، غلاف و دانهٔ مورینگا یافت می‌شوند. اما تا به امروز، تحقیقاتی که در این زمینه انجام شده، محدود به تحقیقات آزمایشگاهی و آزمایش روی حیوانات بوده‌اند. هنوز دقیقا مشخص نیست که آیا مورینگا اولیفیرا همین خواص ضدالتهابی را روی انسان هم دارد یا نه.
5. مورینگا کلسترول را کاهش می‌دهد
کلسترول بالا باعث افزایش ریسک بیماری قلبی می‌شود. خوشبختانه خوراکی‌های گیاهی زیادی، مانند دانه‌های روغنی، جو و بادام، می‌توانند کلسترول را کاهش بدهند.
هم مطالعه روی حیوانات و هم روی انسان، حاکی از آن هستند که مورینگا اولیفیرا تأثیرات مشابهی در کاهش کلسترول دارد.
6. در مقابل مسمومیت با آرسنیک حفاظت می‌کند
در بسیاری از نقاط جهان، آلودگی غذا و آب به آرسنیک (Arsenic) وجود دارد. در معرض مقدار فراوان آرسنیک قرار گرفتن به‌مدت طولانی، منجر به مشکلات عدیده‌ای برای سلامتی انسان می‌شود. برای مثال، مطالعات در معرض آرسنیک قرار گرفتن به‌مدت طولانی را با افزایش ریسک سرطان و بیماری قلبی مرتبط دانسته‌اند.
جالب اینکه چندین مطالعه روی موش‌ها نشان داده‌اند که برگ و دانهٔ مورینگا اولیفیرا می‌تواند از بدن آن‌ها در مقابل برخی اثرات مسمومیت با آرسنیک، محافظت نماید. این نتایج امیدبخش هستند، اما هنوز روی انسان بررسی نشده‌اند.
7. خواص مورینگا برای پوست و مو
روغن دانهٔ مورینگا برای محافظت از مو در مقابل رادیکال‌های آزاد مفید است و مو را تمیز و سالم حفظ می‌کند. این گیاه حاوی پروتئین است، یعنی برای محافظت از سلول‌های پوست در مقابل آسیب مفید است. عناصر آب‌رسان و سم‌زُدا هم دارد که پوست و مو را تقویت می‌کنند. برای درمان عفونت‌ها و جراحت‌های پوستی هم مفید است.
8. از افزایش ورم جلوگیری می‌کند
ورم (Edema) وضعیت دردناکی است که طی آن، مایعات در قسمتی از بافت‌های بدن تجمع می‌کنند. خواص ضدالتهابی مورینگا می‌تواند در جلوگیری از افزایش ورم مؤثر باشد.
9. از کبد محافظت می‌کند
به نظر می‌رسد مورینگا از کبد در مقابل آسیب‌های ناشی از داروهای ضدسل‌ریوی محافظت کرده و می‌تواند فرایند بهبود آن را تسریع کند.
10. مورینگا از سرطان پیشگیری می‌کند
عصاره‌های مورینگا خواصی دارند که می‌توانند در جلوگیری از رشد سرطان مؤثر واقع شوند. حاوی نایزیمینین (Niaziminin) هم است؛ ترکیبی که جلوی رشد سلول‌های سرطانی را می‌گیرد.
11. بیماری‌های دستگاه گوارش را درمان می‌کند
عصاره‌های مورینگا به درمان برخی اختلال‌های دستگاه گوارش، مانند یبوست، ورم معده، و کولیت زخمی کمک می‌کنند. خواص آنتی‌بیوتیکی و ضدباکتریایی آن در مهار رشد پاتوژن‌های گوناگون مؤثر بوده، و ویتامین B فراوان آن هم به هضم بهتر کمک می‌کند.
12. مبارزه با بیماری‌های باکتریایی
عصاره‌های مورینگا به‌خاطر خواص ضدباکتریایی، ضدقارچی و ضدمیکروبی خود، می‌توانند با عفونت‌های ناشی از سالمونلا (Salmonella)، کپک سیاه نان (Rhizopus) و اشریشیا کلی (E. Coli) هم مقابله کنند.
13. استخوان‌ها را تقویت می‌کند
مورینگا حاوی کلسیم و فسفر هم است، که باعث سلامت و تقویت استخوان‌ها می‌شوند. عصارهٔ این گیاه علاوه بر خواص ضدالتهابی، به درمان بیماری‌هایی مانند آرتروز هم کمک کرده و چه‌بسا استخوان‌های آسیب‌دیده را هم بهبود می‌بخشند.
14. اختلال‌های روانی را هم درمان می‌کند
مورینگا در درمان افسردگی، اضطراب و خستگی هم مفید است.
15. از دستگاه قلبی عروقی محافظت می‌کند
آنتی‌اکسیدان‌های قدرتمندی که در مورینگا وجود دارند، به جلوگیری از آسیب قلبی عروقی کمک می‌کند و قلب را سالم نگه می‌دارند.
16. در بهبود زخم‌ها مؤثر است
عصارهٔ مورینگا در بهبود زخم‌ها مؤثر است و ظاهر زخم را هم بهتر می‌کند.
17. برای درمان دیابت مفید است
مورینگا به کاهش مقدار گلوکز در خون، و همین طور شکر و پروتئین در ادرار کمک می‌کند. این مسئله باعث بهبود سطح هموگلوبین و مقدار کلی پروتئین در افرادی شده که آزمایش شده‌اند.
18. در درمان آسم مؤثر است
مورینگا به کاهش شدت برخی حمله‌های آسمی کمک کرده و از بدن در مقابل انقباض‌های نایژه‌ای محافظت می‌کند. به عملکرد بهتر ریه و بهبود کلی تنفس هم کمک می‌کند.
19. بدن را از اختلال‌های کلیوی محافظت می‌کند
کسانی که عصارهٔ مورینگا مصرف می‌کنند، احتمال کمتری دارد که به سنگ کلیه، مثانه یا رحم دچار بشوند. همان‌طور که گفته شد، این گیاه حاوی آنتی‌اکسیدان فراوانی است که می‌تواند سطح مسمومیت در کلیه‌ها را کاهش بدهد.
20. فشارخون بالا را کاهش می‌دهد
مورینگا حاوی ایزوتیوسیانات و نایزیمینین است؛ ترکیب‌هایی که جلوی ضخیم شدن شریان‌ها را می‌گیرند. ضخیم شدن شریان ممکن است باعث بالا رفتن فشار خون شود.
21. سلامت چشم‌ها را تقویت می‌کند
مورینگا به‌لطف مقدار فراوان آنتی‌اکسیدانش، خواص بهبوددهندهٔ بینایی دارد؛ جلوی انبساط عروق شبکیه‌ای را می‌گیرد، از ضخیم شدن غشاهای مویرگی جلوگیری می‌کند، و اختلال شبکیه‌ای را مهار می‌کند.
22. کم خونی و بیماری کم خونی داسی‌شکل را درمان می‌کند
مورینگا به جذب آهن بیشتر کمک می‌کند، بنابراین تعداد گلبول‌های قرمز را افزایش می‌دهد. عصارهٔ این گیاه برای جلوگیری از کم خونی (Anemia) و بیماری کم‌خونی داسی‌شکل (Sickle Cell Disease) بسیار مفید است.
عوارض مورینگا برای سلامتی
توصیه می‌شود پیش از مصرف مورینگا، حتما با پزشک مشورت کنید.
مورینگا خواص ضدبارداری دارد و بنابراین برای خانم‌های باردار توصیه نمی‌شود. به‌جز این، عوارض جانبی بسیار اندکی از مصرف این گیاه گزارش شده‌اند. اما همیشه باید اطلاعات روی بسته‌بندی عصارهٔ مورینگا را خوانده و حتما طبق دستورالعمل مصرف کنید.
خطرهای احتمالی
مورینگا اولیفیرا ممکن است با برخی داروها تداخل داشته باشد؛ از آن جمله می‌توان به این‌ها اشاره کرد:
- لووتیروکسین: لووتیروکسین (Levothyroxine) برای درمان مشکلات تیروئیدی استفاده می‌شود. ترکیب‌هایی که در برگ مورینگا هستند، می‌توانند به عملکرد تیروئید کمک کنند، اما کسی نباید آن را در ترکیب با سایر داروهای تیروئیدی مصرف کند.
- هر دارویی که در کبد تجزیه می‌شود: عصارهٔ مورینگا سرعت این امر را کاهش می‌دهد، که منجر به عوارض جانبی مختلفی می‌شود.
- داروهای دیابت: داروهای دیابت برای کاهش قند خون استفاده می‌شوند؛ مورینگا هم چنین تأثیری دارد، پس باید مراقب باشید که قند خون بیش از اندازه کاهش نیابد.
- داروهای فشارخون بالا: مورینگا تأثیر مثبتی روی کاهش فشارخون دارد. مصرف عصارهٔ این گیاه، در کنار سایر داروهای کاهش‌دهندهٔ فشارخون، ممکن است باعث کاهش بیش از اندازهٔ فشارخون بشود.
آیا مورینگا به لاغری هم کمک می‌کند؟
شواهد حاکی از آن هستند که عصارهٔ مورینگا می‌تواند برای کاهش و کنترل وزن در موش‌ها مفید باشد. مقادیر فراوان ویتامین B در این گیاه، هضم غذا را راحت‌تر و بهتر کرده و می‌تواند در تبدیل غذا به انرژی، به‌جای ذخیرهٔ آن به‌عنوان چربی، بدن را یاری کند.
تحقیقات بر روی گیاه مورینگا
کنترل چندانی روی میزان خلوص و کیفیت مورینگا هم مانند سایر گیاهان دارویی انجام نمی‌شود؛ پس باید از تولیدکنندگان معتبری تهیه شود که بتوان به ادعاهای آن‌ها، میزان ایمن بودن عصاره، و عوارض جانبی احتمالی آن اعتماد کرد.
همان‌طور که در این مقاله اشاره شد، تحقیقات زیادی دربارهٔ خواص مورینگا اولیفیرا انجام شده‌اند، اما خیلی از این تحقیقات هنوز در مراحل اولیه‌شان هستند، و یا صرفا روی حیوانات انجام شده‌اند، پس هنوز راه زیادی برای اثبات تمام خواص مورینگا روی انسان پیش روست.
