برلیانت بزرگمهر : مشاور رئیس انجمن تغذیه ایران - مشاور تغذیه و رژیم درمانی
تحریریه زندگی آنلاین : یکی از بزرگ‌ترین آرزوهای همه افراد این است که در تمام طول مدت عمر خود، جوان، شاداب، سالم و پر انرژی زندگی کنند و هرگز پیری و فرسودگی به سراغ‌شان نیاید. آیا واقعاً می‌توان این آرزو را جامع عمل پوشاند؟ آیا انسان نقشی در مهار پیری و اختلالات ناشی از کِبَر سن دارد؟ قبل از پاسخ به این سؤال، لازم است به چند نکته مهم توجه کنیم.
پیری به چه معنا است؟
آیا صرفاً سن تقویمی می‌تواند تعیین‌کننده پیری و جوانی باشد؟ آیا انسان قادر است پدیده پیری و فرسودگی را به تعویق بیندازد؟ بارها شاهد بوده‌ایم که دو فرد با سن و سال مشابه، از نظر سلامت، شادابی و جوانی و طراوت چهره، بسیار با یکدیگر تفاوت دارند. به کرات شنیده‌ایم که فردی سالمند، به عنوان مثال، مربی یک رشته سنگین ورزشی است و بالعکس شاهد بوده‌ایم که فردی در ابتدای میانسالی و حتی در اواخر سنین جوانی، از نقطه نظر سلامت، شادابی و تحرک و چهره ظاهری، بسیار فرسوده‌تر از سن خود می‌باشد.
بیشتر بخوانید:
این تفاوت‌های فاحش به چه علت است؟ و چه عواملی موجب این تغییرات شگرف در بین انسان‌ها می‌شود؟ امروزه از نقطه نظر علمی ثابت شده که پیری و جوانی به چند عامل مهم بستگی دارد:
سلامت ارگان‌ها و اندام‌های بدن
روحیه شاد و امید به زندگی
جوانی و شادابی چهره
و در انتها، سن تقویمی شخص
لازم به ذکر است که با افزایش سن تغییراتی در وضعیت جسمی و روحی سالمندان رخ می‌دهد که اهم این تغییرات را می‌توان به شرح زیر خلاصه کرد:
ضعف قدرت ایمنی بدن و احتمال بیشتر ابتلا به بیماری‌ها.
ضعف دستگاه گوارش و بروز اختلالات گوارشی که موجب کمبود مصرف مواد حاوی فیبر غذایی مانند سبزیجات و میوه‌های خام، حبوبات و غلات با سبوس می‌شود.
کاهش توده عضلانی بدن و افزایش توده چربی که منجر به افزایش احتمال چاقی در دوران سالمندی می‌شود.
تحلیل بافت استخوانی و بروز پوکی استخوان و نیز اختلالات مفاصل و بروز آرتروز.
افزایش فشار خون و چربی‌های نامطلوب خون.
اختلالات روحی و عصبی شامل بی‌حوصلگی، زودرنجی، بی‌انگیزه بودن، افسردگی و سایر عوارض روحی و عصبی به علت شرایط خاص زندگی (عمدتاً تنهایی).
بیشتر بخوانید:
چگونه و با چه ترفندی؟
پاسخ آن است که چنانچه بتوانیم سه عامل فوق‌الذکر یعنی روحیه شاد و امید به زندگی - سلامت دستگاه‌ها و بافت‌های بدن - جوانی و طراوت چهره را تأمین کنیم، با اطمینان می‌توانیم بگوییم پیری و فرسودگی به زانو درآمده و سال‌ها آن را به تأخیر انداخته‌ایم، اما چگونه و با چه ابزاری؟
بسیاری از افراد، به خصوص خانم‌ها برای جوان ماندن به وسایلی از قبیل لیفتینگ، تزریق مواد مختلف به پوست صورت و ..... متوسل می‌شوند تا طراوت و جوانی را به چهره خود بازگردانند، در حالی که این ترفندها صرفاً به چهره طراوت و شادابی می‌بخشند، اما سلامت و مقاومت بدن در برابر بیماری‌ها را هرگز تأمین نمی‌کنند و یا قادر به حفظ روحیه شاد و امیدوار در شخص در دراز مدت نیستند و فقط می‌توانند در کوتاه مدت فرد را به علت داشتن چهره جوان‌تر، سرزنده نگاه دارند. به اضافه آنکه پس از مدتی نه چندان طولانی، اثر آنها خنثی شده و چهره شخص به حالت قبل باز می‌گردد، بنابراین اثرات آنها دراز مدت نیست. مهم‌تر آنکه این اعمال جوان‌سازی، هزینه‌های بالا و دردسر جراحی یا تزریق‌های مکرر را در بر دارند.
آیا بهتر نیست به جای این دردسرها، به طور طبیعی و سالم، پیری و فرسودگی را به تعویق انداخت و در دراز مدت جسم و روان سالم و جوان داشت؟ برای رسیدن به این هدف بسیار مهم و حیاتی لازم است از شیوه زندگی صحیح و سالم استفاده نمود. بدین منظور لازم است به چند مورد مهم توجه دقیق مبذول شود:
بیشتر بخوانید:
حفظ سلامت بدن و پیشگیری از بیماری‌ها
یکی از مظاهر مهم جوانی عبارت است از سلامت و عملکرد صحیح ارگان‌ها و بافت‌های بدن که این امر شخص را در برابر بیماری‌ها ایمن نموده و سلامت و شادابی برای او به دنبال خواهد داشت. همان گونه که گفته شد در سنین بالا، قدرت ایمنی بدن کاهش یافته و شخص در معرض اختلالات و بیماری‌های مختلف قرار می‌گیرد، اما ترفندهایی وجود دارد که می‌توان با بهره گرفتن از آنها خود را در برابر اختلالات مختلف ایمن نگاه داشت و به وسیله آنها با پیری و فرسودگی به مقابله برخاست.
تغذیه صحیح یکی از مهم‌ترین عواملی است که می‌تواند به عملکرد صحیح ارگان‌ها کمک کند و در نتیجه موجب تقویت قدرت ایمنی شود. مواد مغذی که در تقویت قدرت ایمنی و مقاومت در برابر بیماری‌ها نقش مهمی دارند، عبارتند از: پروتئین، ویتامین‌های E، A و C و املاحی مانند روی و آهن.
پروتئین به علت اینکه از مواد اصلی سازنده گلبول‌های سفید، آنتی‌بادی و فاکتورهایی است که وظیفه دفاع از بدن را بر عهده دارند، برای حفظ مقاومت در برابر بیماری‌ها عاملی بسیار مؤثر است. ویتامین A و کاروتنوئیدها و ویتامین‌های E و C آنتی‌اکسیدان‌هایی قوی هستند که با انواع عوامل مخرب که بر سیستم ایمنی تأثیر منفی دارند، مبارزه می‌کنند.
لازم به ذکر است که کاروتنوئیدها پیش‌سازهای ویتامین A هستند که در منابع گیاهی وجود دارند و به خودی خود دارای فعالیت ویتامین A نیستند، ولی در بدن طی واکنش‌هایی که بر روی آنها انجام می‌شود، تبدیل به ویتامین A می‌شوند. ویتامین E در تبدیل رادیکال‌های آزاد (که عامل مؤثر در بروز بسیاری از بیماری‌ها است) به مواد بی‌خطر مؤثر است. ویتامین C نیز در تحریک فعالیت ایمنی گلبول‌های سفید به تولید اینترفرون (ماده مهم دفاعی بدن) و حفظ غشاء سلول‌های مخاطی تأثیر مهمی دارد. روی در عملکرد سیستم ایمنی مؤثر است و باعث حفظ مقاومت بدن می‌شود.
آهن از املاحی است که در تنفس سلولی دخالت دارد و همراه برخی آنزیم‌ها در واکنش‌های بیولوژیکی داخلی بدن وظایف مهمی بر عهده دارد، بنابراین کمبود این ماده معدنی به علت اختلالاتی که در تنفس سلولی و عملکرد واکنش‌های حیاتی ایجاد می‌کند در سیستم ایمنی مؤثر است.
بیشتر بخوانید:
حال این سؤال مطرح می‌شود که مواد مغذی را که در بالا به آنها اشاره کردیم و درباره نقش آنها در حفظ قدرت ایمنی صحبت کردیم، از طریق مصرف کدام‌یک از مواد غذایی می‌توانیم دریافت کنیم؟
پروتئین دارای دو دسته منبع است: منابع حیوانی شامل انواع گوشت (قرمز و سفید)، تخم‌مرغ و لبنیات است. منابع گیاهی شامل حبوبات، مغز دانه‌ها و غلات می‌باشد.
لازم به ذکر است که منابع حیوانی پروتئین کیفیت بالاتری نسبت به منابع گیاهی آن دارد و بهتر و کامل‌تر به مصرف سلول‌ها می‌رسد، البته مصرف مخلوطی از دو نوع پروتئین گیاهی (مثلاً غلات و حبوبات یا غلات و مغز دانه‌ها و یا حبوبات و مغز دانه‌ها) موجب افزایش کیفیت پروتئین گیاهی می‌شود.
ویتامین E در جوانه‌ها، روغن‌های گیاهی مایع به خصوص روغن جوانه گندم وغلات با سبوس وجود دارد.
ویتامین A نیز دارای دو دسته منابع غذایی است: منابع حیوانی شامل جگر، زرده تخم‌مرغ و کره است. منابع گیاهی ویتامین A (کاروتنوئیدها) عبارتند از سبزیجات دارای برگ سبز، سبزی‌های زرد و نارنجی مانند هویج و گوجه‌فرنگی. میوه‌هایی مانند طالبی، زردآلو، هلو و آلو.
منابع ویتامین C عمدتاً شامل سبزیجات و میوه‌های تازه است. سبزی خوردن و سایر سبزیجات برگی، گوجه‌فرنگی،فلفل سبز و فلفل دلمه‌ای و میوه‌هایی ماننده مرکبات (پرتقال، لیموترش، لیمو شیرین و ...)، توت‌فرنگی و کیوی از منابع غنی ویتامین C محسوب می‌شوند.
روی از املاحی است که در حفظ قدرت ایمنی بدن و کمک به پیشگیری از بیماری‌ها نقش مهم دارد. پروتئین‌های حیوانی از منابع مهم این ماده معدنی محسوب می‌شوند و جذب روی موجود در این مواد بسیار مناسب است. منابع گیاهی روی شامل پروتئین‌های گیاهی است، اما جذب روی موجود در منابع گیاهی، در دستگاه گوارش مناسب نیست، زیرا فیبر و اسید فیتیک موجود در منابع گیاهی در جذب روی تأثیر منفی دارند و جذب آن را کاهش می‌دهند.
آهن نیز دارای دو دسته منابع حیوانی و گیاهی است. از منابع حیوانی آهن، جگر جزء منابع عالی محسوب می‌شود و پس از آن، ماهی و محصولات دریایی، دل و قلوه، گوشت قرمز و مرغ و طیور و تخم‌مرغ از مواد غذایی هستند که دارای مقادیر بالای آهن به حساب می‌آیند.
منابع گیاهی آهن شامل حبوبات و سبزیجات است.
از منابع درجه دوم گیاهی می‌توان از میوه‌های خشک، ملاس و دانه کامل غلات نام برد، البته جذب منابع گیاهی آهن چندان مناسب نیست.
با توجه به مطالب مورد بحث در این مقوله در می‌یابیم که یکی از مهم‌ترین عواملی که قادر است پدیده پیری و فرسودگی را به زانو درآورد، تغذیه صحیح، کافی و مناسب است.
همان‌گونه که اشاره شد، مهم‌ترین گام در جهت مقابله و مبارزه با پیری و به تأخیر انداختن این پدیده طبیعی، برخورداری از سلامت و مقاومت در برابر بیماری‌ها است، بدین معناکه با تغذیه صحیح بایستی قدرت ایمنی بدن را تقویت نموده و خود را در برابر عفونت‌ها، اختلالات و بیماری‌های مختلف بیمه نمود.
