آزاده نجارزاده دانشجوی دوره دکترای تخصصی تغذیه
ناباروری به عدم توانایی زن یا مرد در باروری پس از گذشت یک سال از تصمیم به فرزنددار شدن اطلاق می‌گردد. همچنین در مواردی که بارداری نتواند به تولد نوزاد بینجامد نیز مشکل ناباروری وجود خواهد داشت. ناباروری علل بسیار متفاوتی می‌تواند داشته باشد.
ژنتیک، دیابت، مشکلات تیروئید و غدد فوق کلیوی، ناهنجاری‌های آناتومیک و عوامل محیطی از جمله مهمترین علل ناباروری به شمار می‌روند. یک سوم از موارد ناباروری مربوط به مردان بوده و در یک‌سوم دیگر، عامل زنانه دخیل می‌باشد. در برخی موارد نیز زن و شوهر، هر دو دچار مشکل می‌باشند.
بنابراین می‌توان گفت در نیمی از موارد ناباروری عامل مردانه به تنهای یا همراه با عامل زنانه وجود دارد. در 70 سال اخیر تعداد و کیفیت اسپرم مردان روند کاهشی داشته است که به احتمال زیاد رژیم غذایی و آلاینده‌های محیطی در این کاهش سهم بسزایی دارند.
یکی از عواملی که در چند دهه اخیر به مطالعه نقش آن در ناباروری پرداخته شده است، استرس اکسیداتیو می‌باشد. سلول‌های اسپرم به دلیل داشتن مقادیر فراوان اسیدهای چرب غیراشباع در سیتوپلاسم و غشاء سلولی، نسبت به استرس اکسیداتیو بسیار حساس می‌باشند.
فلزات سنگین نظیر سرب و کادمیم از جمله فلزات بسیار سمی برای انسان و سایر پستانداران به شمار می‌روند. این فلزات، خاصیت اکسیدکنندگی رادیکال‌های آزاد را افزایش می‌دهند. در مطالعه‌ای که بر روی 85 نفر از کارکنان باجه‌های اخذ عوارض جاده‌ای، که بسیار در معرض آلودگی با سرب قرار دارند، انجام گرفت مشاهده شد که این افراد در مقایسه با مردان هم‌سن که در همان منطقه زندگی می‌کردند اسپرمهای ضعیف‌تری داشتند.
استعمال دخانیات نیز دارای اثرات بسیار مخرب بر روی اسپرم می‌باشد. دود تنباکو حاوی بیش از 4000 ترکیب سمی نظیر آلکالوئیدها، نیتروزامین‌ها و ملکول‌های غیرآلی می‌باشد. بین مصرف سیگار با تجزیه DNA اسپرم ارتباط قوی مشاهده شده است.
استعمال دخانیات باعث افزایش تولید هورمونی به نام نوراپی‌نفرین می‌شود. این هورمون باعث تبدیل تستوسترون (هورمون مردانه) به استروژن (هورمون زنانه) می‌گردد. در واقع کشیدن سیگار باعث کاهش سطح هورمون مردانه در مردان می‌گردد.
همچنین مطالعات زیادی نشان داده است که استعمال دخانیات، سطح رادیکال‌های آزاد را در اسپرم افزایش داده و باعث کاهش آنتی‌اکسیدان‌ها می‌گردد. امروزه کاملا مشخص شده است که مصرف سیگار، سطح ویتامین ث را در خون کاهش می‌دهد.
در واقع نیاز افراد سیگاری به این ویتامین، دو برابر نیاز افراد سالم است. در یکی از بررسی‌های انجام شده، کیفیت اسپرم افراد سیگاری پس از مصرف مکمل ویتامین ث به مدت یک ماه بهبودی قابل توجهی پیدا کرد. در مردان غیرسیگاری نیز، مصرف ویتامین ث دارای اثرات مثبتی بر روی تعداد و کیفیت اسپرم می‌باشد.
در واقع نتایج مطالعات، حاکی از تاثیر قابل توجه ویتامین ث بر روی فاکتورهای اسپرم است.
از دیگر آنتی‌اکسیدان‌های قابل توجه در این خصوص می‌توان به ویتامین E، سلنیم و بتاکاروتن اشاره نمود. نشان داده شده است که ویتامین E نقش اصلی را در مهار آسیب‌رسانی رادیکال‌های آزاد به اسیدهای چرب غیراشباع موجود در غشاء اسپرم ایفا می‌نماید.
مصرف مکمل این ویتامین در مقادیر 600 تا 800 واحد بین‌المللی در روز تاثیر مفیدی بر تعداد و حرکت اسپرم‌ها دارد.
از بین املاح معدنی، روی دارای بیشترین رابطه با مشکلات ناباروری مردان می‌باشد. کمبود این ماده ضروری باعث کاهش سطح تستوسترون و تعداد اسپرمهای متحرک می‌شود. نتایج مطالعات مختلف، فواید استفاده از مکمل روی را در مردان نابارور تایید می‌نماید.
گرچه موارد شدید کمبود روی بسیار نادر است اما رژیم بسیاری از افراد، میزان توصیه شده روزانه 15 میلی‌گرم را تامین نمی‌نماید.
یکی دیگر از ویتامین‌هایی که به نظر می‌رسد کمبود آن در کاهش تعداد اسپرم‌ها و نیز حرکت انها نقش داشته باشد ویتامین B12 است. همچنین به نقش کارنی‌تین و اسیدآمینه آرژنین نیز در بسیاری از مطالعات اشاره شده است.
ویتامین B12 و آرژنین در نسخه‌برداری سلولی نقش دارند و بدین جهت مقادیر کافی آنها برای شکل‌گیری اسپرم ضروری است. مکمل آرژنین به خصوص در الیگواسپرمی (اختلالی که در آن تعداد اسپرم‌ها کمتر از میزان طبیعی است) مورد توجه است.
نقش کارنی‌تین در ایجاد انرژی در سلول‌های اسپرم می‌باشد. از آنجا که این ترکیب برای انتقال اسیدهای چرب به داخل میتوکندری و ایجاد انرژی از آنها ضروری می‌باشد، کمبود آن سبب کاهش میزان استفاده از اسیدهای چرب و کاهش تولید انرژی می‌گردد.
کمبود انرژی در سلول‌های اسپرم، کاهش قدرت حرکت آنها را در پی خواهد داشت و در نهایت قدرت باروری کاهش می‌یابد. از دیگر ترکیباتی که احتمالا در افزایش قدرت باروری مردان نقش دارند می‌توان به گلوتاتیون، N استیل N سیستئین، کاروتنوئیدها و کوانزیم کیوتن (Q10) اشاره نمود.
چربی‌‌ها و روغن‌های مصرفی نیز از مسائل قابل توجه در ناباروری به شمار می‌روند. توصیه کلی چنین است که مصرف اسیدهای چرب اشباع، روغن‌های هیدروژنه، اسیدهای چرب ترانس روغن پنبه‌دانه بایستی به حداقل رسیده و از روغن‌های حاوی اسیدهای چرب غیراشباع بیشتر استفاده شود.
به طور خلاصه می‌توان گفت مردان دچار مشکل ناباروری بایستی مصرف سیگار، دخانیات و الکل را ترک نموده، مصرف روغن‌های هیدروژنه و اشباع را به حداقل رسانده، روزانه 10-8 واحد سبزیجات و 4-2 واحد میوه و یک‌دوم لیوان از مغزها و دانه‌‌ها مصرف نموده و سهم حبوبات را در رژیم غذایی خود افزایش دهند.
