گوشت پرندگان در طب سنتی (۱)

دکتر سید مهدی میرغضنفری؛ پزشک و دکترای تخصصی فیزیولوژی، رئیس هیأت موسس انجمن تحقیقات طب سنتی ایران

احادیثی در باب اهمیت گوشت پرندگان 

در کتاب کافی این حدیث آمده است که: در حضور عمر، از گوشت یاد شد. عمر گفت خوش ترین گوشت، گوشت مرغ است. امیر مومنان امام علی (ع) فرمودند: « نه؛ مرغ‌‌ها خوک پرندگان هستند. اما بهترین گوشت (در میان پرندگان) گوشت جوجه تازه برخاسته است.» (یعنی جوجه ای که سنش خیلی بالا نرفته باشد). امام کاظم (ع) می‌فرمایند: «به شخص تب دار گوشت کبک بخورانید چرا که پاها را نیرو می‌‌دهد و تب را کاملا دور می‌‌کند». در کتاب کافی از پیامبر خدا (ص) نقل است که هرکس دوست دارد خشمش کاستی بگیرد، گوشت کبکنجیر (کبک انجیر) بخورد. در جای دیگر گوشت این پرنده توسط پیامبر اکرم (ص) برای بیماران روحی و مبتلایان به اندوه زیاد، توصیه شده و نیز از امام صادق (ع) هم مشابه این حدیث آمده است. کبک انجیر پرنده ای تیزپر و بلند پرواز است از خانواده کبک که در طبیعت وحشی یافت شده، چابک بوده و لذا گوشت لطیف و گرمی دارد. با توجه به این که یکی از شایع ترین علت‌‌ها و زمینه‌‌های افسردگی و اندوه یا مشکلات روحی از دیدگاه طب سنتی، غلبه سردی و خشکی یا سردی و تری در مغز یا غلبه سودا (ماده ای غلیظ و سنگین در بدن با مزاج سرد و خشک) در بدن و مغز می‌‌باشد، مصرف گوشت‌‌های لطیف و گرم می‌‌تواند با تولید خون شفاف و مغذی، این حالات مضر را از بدن و مغز برطرف نموده منجر به تعادل قوای مغزی و خلقی شوند. در حدیثی از کتاب کافی آمده است که امام باقر (ع) در مورد مرغ سنگخواری که سر سفره بود فرمودند: "این، مبارک است. پدرم به آن علاقه داشت و می‌‌فرمود: هرکس یرقان دارد، برایش از گوشت این مرغ کباب کنند او را سودمند خواهد افتاد." سنگخوارک، یعنی مرغی که سنگریزه می‌‌خورد که در معنای اعم خود شامل پرندگان دارای سنگدان می‌‌شود و در جایی به شتر مرغ هم اطلاق شده است. در کل گوشت پرندگان (اصطلاحا گوشت سفید) دارای حرارت کمتری نسبت به گوشت قرمز چرندگان بوده، هضم آن‌‌ها برای معده و کبد راحت تر بوده، فشار کمتری به جهاز‌‌هاضمه و کبد وارد کرده، منجر به زردی و بیلی روبین بالا (که منجر به زرد شدن رنگ پوست و سفیدی چشم می‌‌شود) نمی شوند و لذا به عنوان گوشت مصرفی اینگونه بیماران توصیه می‌‌شوند. کسانی که دارای کار بدنی سخت و دشوار هستند نباید به مدت طولانی و مدام از گوشت مرغ و پرندگان استفاده کنند چون کفاف نیازهای زیاد بدنی و قوه‌‌هاضمه قوی آن‌‌ها را نداده و دچار گرسنگی زودرس و ضعف می‌‌شوند.

گوشت مرغ و بهترین نوع آن

همانگونه که در بالا آمد، گوشت مرغ و پرندگان نسبت به گوشت چرندگان مثل گاو و گوسفند لطیف‌تر است؛ یعنی هضم راحت‌تری دارد و مواد زاید کمتری تولید می‌‌کند. هرچه پرنده جوان‌تر یا اصطلاحا جوجه باشد لطافت بیشتری دارد. بهترین نوع مرغ، مرغی است که در چراگاه باشد و تحرک داشته باشد نه اینکه در جایی مثل مرغداری نگهداری شده و با تغذیه مصنوعی رشد کرده باشد. زیرا در محیط آزاد مرغ به حد اعتدال غذا می‌‌خورد و به اندازه کافی فعالیت می‌کند و لذا مواد زاید کمتری در بدنش شکل می‌گیرد یا اصلا مواد زایدی شکل نمی گیرد. ولی در محل‌‌هایی که به صورت مصنوعی مرغ را نگهداری می‌‌کنند چون هم غذای طبیعی استفاده نمی شود و هم فعالیت بدنی در حد کافی نیست مواد زاید در بدن مرغ جمع می‌‌شود و بنابراین مصرف بیش از حد آن ضررهایی به همراه خواهد داشت. کلا خاصیت غذایی و یا میزان فضولات تولیدی پس از هضم گوشت مرغ بر حسب نوع دانه و غذا، محل پرورش و میزان چاقی یا لاغری آن متفاوت می‌‌باشد. هرچه مرغ چاق‌تر باشد، رطوبت بیشتری در بدن تولید کرده و بنابراین مزاج‌‌های مرطوب باید از آن پرهیز کنند. به‌طورکلی، همانند بحث گوشت چرندگان، در مورد پرندگان هم پرنده‌‌های اهلی غذاییت بیشتری داشته و نسبت به پرندگان شکاری و وحشی چاق کننده‌تر هستند. میزان حرارت گوشت مرغ نسبت به حرارت گوشت‌‌های قرمز و گوشت گوسفند کمتر است و اینکه اصطلاحا گفته می‌‌شود سرد است به این معنی است نه اینکه طبع آن سرد باشد. بنابراین افراد با مزاج سرد بهتر است از گوشت‌‌های قرمز استفاده کنند و یا درصورت مصرف گوشت مرغ، نباید آن را همراه با سردیجات دیگر مثل ماست و دوغ و یا چیزهای ترش مثل غوره بخورند؛ چون ممکن است سردی در بدن آنها افزایش یافته و دچار قولنج، درد شکم و گرفتگی عضلات شوند. بال و گردن و مخصوصا دل مرغ نسبت به گوشت قسمت‌‌های دیگر بدن مرغ گرم تر هستند. زمان ذبح و مصرف مرغ، قبل از شروع دوران تخم‌گذاری و درمورد خروس، اوایل شروع به خواندن است.

خواص گوشت مرغ

گوشت جوجه گرمی و خشکی بیشتری دارد. بنابراین به اعتدال نزدیک‌تر است و سریع‌تر هم از بدن دفع می‌‌شود، لذا گرم مزاج‌‌ها نباید در مصرف آن زیاده‌روی کنند. برای دردهای ناحیه پشت و کلیه و همچنین برای تقویت قوای جنسی مفید است. بهتر است همراه آن از خوردنی‌‌ها و یا مصلح‌‌هایی مثل گشنیز استفاده کرد که مانع از صعود گازها از معده به مغز می‌‌شوند. بخش‌هایی از بدن پرنده مانند بال، سینه و گردن به دلیل فعالیت و تحرک کمتر، گوشت لطیف‌تر و هضم راحت‌تری دارند. به همین دلیل برای افرادی که تازه از بستر بیماری برخاسته‌اند یا در دوره نقاهت به سر می‌‌برند توصیه می‌‌شود که سوپی از بال و گردن و یا سینه مرغ میل کنند، چون هضم راحت‌تر و مواد زاید کمتری دارند. اما بخش‌‌هایی از بدن مرغ مثل پا، دل یا قلب به دلیل تحرک بیشتر، مواد زاید کمتری دارند. بدیهی است این مطالب راجع به مرغ‌‌هایی است که در یک منطقه طبیعی و با غذای طبیعی پرورش داده می‌‌شوند. در مورد مرغ‌‌های پرورشی همه این بحث‌‌ها متفاوت خواهد بود. درصورت استفاده از افزودنی‌ها به غذا یا آب آشامیدنی مرغ‌های پرورشی، با توجه به فعالیت کم این پرندگان در مرغداری، این مواد در اکثر قسمت‌‌های بدن مرغ‌ها جمع می‌‌شوند، ولی در قسمت‌‌هایی مثل دل که تحرک بیشتری دارند، تجمع کمتری خواهند داشت. لذا یکی از غذاهای بسیار مفید و با هضم نسبتا راحت و مولد انرژی نسبتا زیاد، دل مرغ به صورت کباب شده است. مخصوصا برای افرادی که دچار ضعف بدن بوده، هضم ضعیفی دارند و یا افرادی که تازه از بیماری بهبود یافته اند و یا افراد مسن. اینگونه افراد می‌‌توانند چهار، پنج روز تا حداکثر یک هفته پشت سرهم روزی پنج تا ده عدد دل مرغ به صورت کباب شده استفاده نمایند. به طورکلی، مصرف گوشت پرندگان باعث افزایش میل و مایعات جنسی می‌‌شود. تخم پرندگان هم این خاصیت را دارد و هرچه پرنده کوچکتر باشد این خاصیت در آن بیشتر است. استفاده از مغز مرغ هم برای تقویت مغز و کسانی که اختلالاتی در قوای مغزی و عقلی دارند مورد توصیه طب سنتی است.