گوشت وتخم پرندگان زیر ذره بین طب سنتی

به قلم : دکتر سید مهدی میر غضنفری ؛ پزشک و دکترای تخصصی فیزیولوژی، رئیس هیأت مؤسس انجمن تحقیقات طب سنتی ایران

تحریریه زندگی آنلاین : گوشت مرغ و پرندگان نسبت به گوشت چرندگان مثل گاو و گوسفند لطیف‌تر است؛ یعنی هضم راحت‌تری دارد و مواد زائد کمتری تولید می‌‌کند. هرچه پرنده جوان‌تر یا اصطلاحاً جوجه باشد لطافت بیشتری دارد.

احادیثی در باب اهمیت گوشت پرندگان

در کتاب کافی این حدیث آمده است که: در حضور عمر، از گوشت یاد شد. عمر گفت خوش‌ترین گوشت، گوشت مرغ است. امیر مؤمنان امام علی (ع) فرمودند: « نه؛ مرغ‌‌ها خوک پرندگان هستند. اما بهترین گوشت (در میان پرندگان) گوشت جوجه تازه برخاسته است.» (یعنی جوجه‌ای که سنش خیلی بالا نرفته باشد). امام کاظم (ع) می‌فرمایند: «به شخص تب‌دار گوشت کبک بخورانید چراکه پاها را نیرو می‌‌دهد و تب را کاملاً دور می‌‌کند». در کتاب کافی از پیامبر خدا (ص) نقل است که هرکس دوست دارد خشمش کاستی بگیرد، گوشت کبکنجیر (کبک انجیر) بخورد. در جای دیگر گوشت این پرنده توسط پیامبر اکرم (ص) برای بیماران روحی و مبتلایان به اندوه زیاد، توصیه‌شده و نیز از امام صادق (ع) هم مشابه این حدیث آمده است. کبک انجیر پرنده‌ای تیزپر و بلندپرواز است از خانواده کبک که در طبیعت وحشی یافت شده، چابک بوده و لذا گوشت لطیف و گرمی دارد. با توجه به این‌که یکی از شایع‌ترین علت‌‌ها و زمینه‌‌های افسردگی و اندوه یا مشکلات روحی از دیدگاه طب سنتی، غلبه سردی و خشکی یا سردی و تری در مغز یا غلبه سودا (ماده‌ای غلیظ و سنگین در بدن با مزاج سرد و خشک) در بدن و مغز می‌‌باشد، مصرف گوشت‌‌های لطیف و گرم می‌‌تواند با تولید خون شفاف و مغذی، این حالات مضر را از بدن و مغز برطرف نموده منجر به تعادل قوای مغزی و خلقی شوند. در حدیثی از کتاب کافی آمده است که امام باقر (ع) در مورد مرغ سنگ خواری که سر سفره بود فرمودند: "این، مبارک است. پدرم به آن علاقه داشت و می‌‌فرمود: هرکس یرقان دارد، برایش از گوشت این مرغ کباب کنند او را سودمند خواهد افتاد." سنگخوارک، یعنی مرغی که سنگریزه می‌‌خورد که در معنای اعم خود شامل پرندگان دارای سنگدان می‌‌شود و درجایی به شترمرغ هم اطلاق شده است. در کل گوشت پرندگان (اصطلاحاً گوشت سفید) دارای حرارت کمتری نسبت به گوشت قرمز چرندگان بوده، هضم آن‌ها برای معده و کبد راحت‌تر بوده، فشار کمتری به جهاز‌‌هاضمه و کبد وارد کرده، منجر به زردی و بیلی‌روبین بالا (که منجر به زرد شدن رنگ پوست و سفیدی چشم می‌‌شود) نمی‌شوند و لذا به‌عنوان گوشت مصرفی این‌گونه بیماران توصیه می‌‌شوند. کسانی که دارای کار بدنی سخت و دشوار هستند نباید به مدت طولانی و مدام از گوشت مرغ و پرندگان استفاده کنند چون کفاف نیازهای زیاد بدنی و قوه‌‌ هاضمه قوی آن‌ها را نداده و دچار گرسنگی زودرس و ضعف می‌‌شوند.

 بیشتربخوانید:

خواص گوشت بلدرچین

خواص گوشت مرغ

گوشت جوجه گرمی و خشکی بیشتری دارد. بنابراین به‌اعتدال نزدیک‌تر است و سریع‌تر هم از بدن دفع می‌‌شود، لذا گرم‌مزاج‌ها نباید در مصرف آن زیاده‌روی کنند. برای دردهای ناحیه پشت و کلیه و همچنین برای تقویت قوای جنسی مفید است. بهتر است همراه آن از خوردنی‌‌ها و یا مصلح‌‌هایی مثل گشنیز استفاده کرد که مانع از صعود گازها از معده به مغز می‌‌شوند. بخش‌هایی از بدن پرنده مانند بال، سینه و گردن به دلیل فعالیت و تحرک کمتر، گوشت لطیف‌تر و هضم راحت‌تری دارند. به همین دلیل برای افرادی که تازه از بستر بیماری برخاسته‌اند یا در دوره نقاهت به سر می‌‌برند توصیه می‌‌شود که سوپی از بال و گردن و یا سینه مرغ میل کنند، چون هضم راحت‌تر و مواد زائد کمتری دارند. اما بخش‌‌هایی از بدن مرغ مثل پا، دل یا قلب به دلیل تحرک بیشتر، مواد زائد کمتری دارند. بدیهی است این مطالب راجع به مرغ‌‌هایی است که در یک منطقه طبیعی و با غذای طبیعی پرورش داده می‌‌شوند. در مورد مرغ‌‌های پرورشی همه این بحث‌‌ها متفاوت خواهد بود. در صورت استفاده از افزودنی‌ها به غذا یا آب آشامیدنی مرغ‌های پرورشی، با توجه به فعالیت کم این پرندگان در مرغداری، این مواد در اکثر قسمت‌‌های بدن مرغ‌ها جمع می‌‌شوند، ولی در قسمت‌‌هایی مثل دل که تحرک بیشتری دارند، تجمع کمتری خواهند داشت. لذا یکی از غذاهای بسیار مفید و با هضم نسبتاً راحت و مولد انرژی نسبتاً زیاد، دل مرغ به‌صورت کباب شده است. مخصوصاً برای افرادی که دچار ضعف بدن بوده، هضم ضعیفی دارند و یا افرادی که تازه از بیماری بهبودیافته‌اند و یا افراد مسن. این‌گونه افراد می‌‌توانند چهار، پنج روز تا حداکثر یک هفته پشت سرهم روزی پنج‌تا ده عدد دل مرغ به‌صورت کباب شده استفاده نمایند. به‌طورکلی، مصرف گوشت پرندگان باعث افزایش میل و مایعات جنسی می‌‌شود. تخم پرندگآن‌هم این خاصیت را دارد و هرچه پرنده کوچک‌تر باشد این خاصیت در آن بیشتر است. استفاده از مغز مرغ هم برای تقویت مغز و کسانی که اختلالاتی در قوای مغزی و عقلی دارند مورد توصیه طب سنتی است.

گوشت شترمرغ

این گوشت هضم سنگینی دارد و حتماً باید با سرکه برای گرم‌مزاجان و بانمک برای سردمزاجان اصلاح شود. این گوشت دیر از بدن دفع می‌‌شود و بهتر است همراه آن از مسهل‌‌هایی چون آلو یا روغن‌زیتون استفاده کرد. به‌طورکلی هرچه پرنده جثه بزرگ‌تری در میان پرندگان داشته باشد، گوشت آن‌هم هضم سخت‌تری خواهد داشت. باهمین استدلال گوشت بوقلمون هم نسبت به گوشت مرغ هضم سخت‌تری دارد. رنگ گوشت پرندگان بزرگ‌تر مثل بوقلمون و شترمرغ به دلیل نزدیکی به گوشت حیوانات بزرگ مثل گوسفند، به قرمزی گرایش پیدا می‌‌کند.

 بیشتربخوانید:

رمز و رازهای تغذیه ای گوشت بلدرچین

گوشت کبک

مزاج گوشت کبک گرم و خشک است. به‌طورکلی، طبع پرندگان کوچک‌تر که دارای تحرک بیشتر و سریع‌تر هستند، به سمت گرمی و خشکی بیشتری است، اما خارج از اعتدال نبوده و مورد توصیه طب سنتی و بسیار مفید برای انسان است. بسیار لطیف و سریع الهضم است و غذایی‌ات نسبتاً زیادی دارد. خون زیادی تولید می‌‌کند و کباب شده آن چاق‌کننده است، اما به دلیل مقدار کمی خشکی، ممکن است منجر به درجاتی از یبوست شود. فرح‌بخش بوده و برای قلب مفید است؛ همچنین نیروی جنسی را افزایش می‌‌دهد. بهتر است که بلافاصله پس از ذبح استفاده نشود، بلکه یکی، دو روز بعد از ذبح استفاده شود.

گوشت بلدرچین

این گوشت هم گرم و خشک است و دارای غذایی‌ات زیاد و خاصیت چاق‌کنندگی بوده، تقویت‌کننده قوای جنسی مخصوصاً در زنان می‌‌باشد. نرم‌کننده پوست بدن است و پخته آن بهتر از کبابش می‌‌باشد. زیاده‌روی در مصرف آن مخصوصاً در افراد گرم‌مزاج می‌‌تواند منجر به سردرد شود. بهتر است برای اصلاح آن از ترشی به همراه آن استفاده شود. مصرف تخم پرندگان کوچک مانند تخم بلدرچین برای اطفال می‌‌تواند به فصاحت و تسریع سخن گفتن کمک کند.

گوشت پرندگانی چون تیهو، قرقاول و دراج

کلاً گوشت این پرندگآن‌همه از نوع گوشت‌‌های خوب و گوارا در طب سنتی به شمار رفته، مصرف آن‌ها توصیه‌شده و در مصرف متعادل، نیاز به مصلح خاصی ندارند.  این‌ها پرندگانی هستند با جثه میانه نزدیک به جثه مرغ که شکار می‌‌شوند و همان‌طور که گفته شد برای افراد ضعیف و یا با هضم ضعیف مناسب هستند. گوشت قرقاول غذائی‌اش بیشتر از گوشت مرغ خانگی بوده ولی کیفیت و مرغوبیتش پایین‌تر است. کسانی که مزاج گرم دارند بهتر است گوشت این پرندگان را همراه باکمی سرکه و آب‌غوره آماده و استفاده کنند. سردمزاجان بهتر است این گوشت‌‌ها را باکمی ادویه‌جات تند مثل فلفل و دارچین تهیه و مصرف نمایند. افراد با مزاج رطوبتی بهتر است گوشت را به‌صورت کباب و بریان‌کرده مصرف کنند و از پرندگان لاغرتر استفاده نمایند که البته همه این موارد تا حدی منجر به مشکل شدن دفع و خروج مدفوع از بدن می‌‌شوند. کسانی که دچار یبوست و خشکی مزاج هستند بهتر است از پرندگان چاق‌تر و به‌صورت پخته و یا سوپ و آش استفاده نمایند و در آن روغن بادام و زیتون هم بریزند که همگی منجر به لینت مزاج می‌‌شوند. همچنین خوردن مقداری شیرینی با آن باعث افزایش غذائی‌ات و لینت می‌‌گردد که البته این حالت برای بیماران یا کسانی که می‌‌خواهند مزاج را تلطیف کرده و لاغر شوند نمی‌باشد.

 بیشتربخوانید:

خواص فوق العاده گوشت بوقلمون

گوشت گنجشک

این گوشت بسیار خشک‌کننده و قابض است. غذایی‌ات کمی دارد و میل جنسی را افزایش می‌‌دهد. گرم‌مزاجان در صورت مصرف حتماً باید همراه یا بعدازآن از خنکی جاتی مثل شربت سکنجبین ترش استفاده کنند. سردمزاجان خیلی از خوردن این گوشت نفع می‌‌برند. مخصوصاً اگر همراه با زرده تخم‌مرغ با روغن‌زیتون مصرف شود.  برای سردمزاجانی که دچار قولنج و یا بادهایی در بدن و یا ضعف قوای جنسی هستند نیز بسیار مفید است. لذا گوشت این پرنده باید به‌عنوان دارو مصرف شود نه به‌عنوان غذای عادی و همیشگی. کباب شده آن دفع سخت‌تری دارد، ولی آبگوشتش باکمی نمک باعث لینت مزاج می‌‌شود. هنگام مصرف آن باید مراقب استخوان‌‌های ریز و آسیب رساندن به دهان، مری و دستگاه گوارش بود.

گوشت کبوتر و فاخته (قمری)

فاخته نوعی کبوتر است که گوشت آن گرم و خشک و کم‌غذاست. این گوشت و نیز گوشت کبوتر و چکاوک ازنظر خواص و خصوصیات بسیار شبیه گوشت جوجه می‌‌باشند. گوشت کبوتر مقداری از گوشت جوجه سبک‌تر است. مضرات این گوشت‌‌ها را باید با سرکه و یا پختن با آب و کمی نمک کاهش داد. اگر رنگ گوشت کبوتر قرمز باشد مصرف سرکه با آن مؤکد می‌‌باشد.

گوشت مرغابی

این گوشت نسبت به مرغ فضولات بیشتری را در بدن تولید می‌‌کند و بوی نامناسبی هم دارد. لذا خونی که از آن در بدن تولید می‌‌شود هم کیفیت مناسبی نخواهد داشت و حتماً باید قبل از پخت، آن را با سرکه و ادویه‌جات خوشبو و نعناع و کرفس مخلوط کرد. هرچه مرغابی بزرگ‌تر باشد بوی آن نیز شدیدتر بوده و باید آماده‌سازی آن دقیق‌تر از مرغابی‌‌های کوچک‌تر باشد. می‌‌توان گوشت مرغابی را همراه نخود، تره و دارچین پخت و مصرف کرد. برای کباب کردن بهتر است گوشت مرغابی را با روغن‌زیتون آغشته کرد و کمی پیاز و سیر به آن اضافه کنند تا بوی آن گرفته شود. نوع دیگر طبخ گوشت مرغابی، مرغابی ترش است که پوست مرغابی را کنده و در سرکه می‌‌خوابانند و شکم آن را با زیره، کرفس، سیر، دارچین و سایر سبزیجات محلی پر می‌‌کنند و می‌‌پزند. گوشت مرغابی را نباید به‌صورت ساده پخت و مصرف کرد. حتماً باید همراهش این مخلفات باشد.

تخم پرندگان در طب سنتی

زرده تخم‌مرغ مایل به گرمی و تا حدودی به خشکی است، ولی سفیده آن مایل به سردی و تری است. پوست تخم‌مرغ نیز سرد و خشک است. بنابراین در یک خوردنی چندین طبع در کنار هم جمع شده‌اند.

احادیثی در باب خواص تخم‌مرغ

از پیامبر خدا (ص) نقل‌شده است: «یکی از پیامبران از سستی به درگاه خداوند نالید. خداوند او را به خوردن تخم‌مرغ فرمان داد.» در جای دیگر امام علی (ع) فرمودند: «یکی از پیامبران از کمی زادوولد در میان امت خویش به درگاه خداوند نالید. خداوند به او فرمود مردم را به خوردن تخم‌مرغ سفارش کنید. مردم این کار را کردند و پس‌ازآن زادوولد در میانشان فراوان شد.» امام باقر (ع) فرمودند: «هر کس فرزند ندارد تخم‌مرغ بخورد و فراوان از آن بهره ببرد؛ چراکه نسل را می‌‌افزاید.» در کتاب کافی از امام کاظم (ع) این حدیث ذکرشده که فرمودند: فراوان خوردن تخم‌مرغ فرزند را افزون می‌‌سازد. در کتاب کافی از امام صادق (ع) آمده است که این حضرت از تخم‌مرغ یادکردند و فرمودند: «تخم‌مرغ خوراکی سبک است، دلدادگی به گوشت را فرومی‌نشاند، ولی عارضه‌‌های گوشت را هم ندارد.»

ملاکی برای حلال و حرام بودن تخم پرندگان از دیدگاه ائمه

در کتاب کافی از امام باقر (ع) آمده است که فرمودند: «آن پرندگانی را بخورید که هنگام پرواز کردن بال می‌‌زنند و تخم پرندگانی را استفاده کنید که دو سمت آن باهم متفاوت است و نیز پرندگانی که چینه‌دان دارند.» در چندین حدیث به ملاک تفاوت دو طرف تخم پرنده برای حلال بودن، اشاره‌شده است؛ یعنی اینکه یکی از دو سر پهن‌تر (گردتر) و یکی دیگر باریک‌تر (مخروطی) است.

خوردن تخم‌مرغ با خوراکی‌‌های دیگر

شخصی از امام صادق (ع) در مورد تقویت قوای جنسی سؤال کرد امام فرمودند: «پیاز را ریز و در روغن‌زیتون سرخ‌کن. تخم‌مرغی هم بردار و در سینی‌ای بشکن و قدری نمک بر آن بپاش. آنگاه این تخم‌مرغ را روی پیاز و روغن‌زیتون بریز و اندکی بجوشان (تفت‌داده شود) و پس‌ازآن بخور.» و در حدیث دیگری از امام کاظم (ع) هم این طرز مصرف تخم‌مرغ برای افزایش توان جنسی آمده است.  در کتاب کافی آمده است شخصی نزد امام کاظم (ع) از کمی فرزند اظهار ناراحتی کرد؛ حضرت فرمودند از خداوند آمرزش بطلب و تخم‌مرغ با پیاز بخور. در توضیح این احادیث می‌‌توان گفت: برای افرادی که مخصوصاً مزاج سرد دارند و یا میل جنسی کمی دارند و یا توان انجام عمل جنسی را به‌صورت کامل ندارند خوردن تخم‌مرغ توصیه می‌‌شود. همراه کردن تخم‌مرغ با روغن‌‌ها می‌‌تواند غذائی‌ات آن را افزایش داده، تولید مایع جنسی را زیاد کند. از پیامبر خدا (ص) نقل‌شده است که «مصرف گوشت با تخم‌مرغ بر توان جنسی می‌‌افزاید.» در کتاب کافی  از امام صادق (ع) هم برای افزایش فرزند به همین ترکیب (گوشت با تخم‌مرغ) اشاره‌شده است. از امام کاظم (ع) نقل‌شده که مصرف این ترکیب منجر به درشت شدن استخوان فرزند می‌‌شود.

احادیثی در باب اهمیت زرده تخم‌مرغ

در کتاب کافی از امام صادق (ع) نقل‌شده است که زرده تخم‌مرغ سبک و سفیده آن سنگین است.

شخصی در نزد امام رضا (ع) از مشکل گوارش غذا اظهار ناراحتی کرد، امام فرمود: «زرده تخم‌مرغ بخور.» آن شخص این کار را انجام داد و بهبود حاصل شد.

در توضیح این احادیث می‌‌توان گفت: کسانی که دچار ضعف قوای بدن هستند و معده ضعیفی هم دارند، بسیار خوب است که زرده تخم‌مرغ را جدا کرده و به‌صورت پخته‌شده نیمه آب‌پز یا عسلی استفاده کنند.

احادیثی در مورد نهی از افراط

امام رضا (ع) می‌‌فرمایند که «خوردن همیشگی تخم‌مرغ سبب پیدایش کک‌ومک در صورت می‌‌شود، بیماری سپرز (طحال) می‌‌آورد و ایجادکننده بادهایی (گاز‌‌هایی) در سر معده است. زیاد خوردن تخم‌مرغ آب‌پز تنگی نفس و نفس بریدگی می‌‌آورد.» در توضیح این حدیث این‌طور می‌‌توان گفت: زیاد مصرف کردن هر ماده خوراکی ضرر دارد؛ ازجمله تخم‌مرغ چون غذایی‌ات زیادی دارد و زیاد مصرف کردن آن باعث سنگینی بافت‌‌ها و اعضای بدن ازجمله کبد و طحال شده و منجر به رسوب مواد زائد در اعضا و پوست می‌‌شود. برای افرادی که دچار ضعف هضم هستند، مصرف زیاد تخم‌مرغ منجر به بروز نفخ در معده و روده خواهد شد.

 تخم‌مرغ از دیدگاه طب سنتی

غذایی‌ات تخم‌مرغ بسیار بالا و نزدیک به گوشت است. بهترین تخم‌مرغ آن است که بزرگ باشد و در همان روز تخم‌گذاری مصرف شود. اگر امکان نگهداری تخم‌مرغ در جای خنک نبود، می‌‌توان آن را داخل نمک نگه داشت تا ماندگاری آن بیشتر و فساد آن به تأخیر افتد. زرده تخم‌مرغ مایل به گرمی و تا حدودی به خشکی است، ولی سفیده آن مایل به سردی و تری است. پوست تخم‌مرغ نیز سرد و خشک است. بنابراین در یک خوردنی چندین طبع در کنار هم جمع شده‌اند که این از شگفتی‌‌های خلقت و نشان‌دهنده اهمیت این غذاست. خونی که به دنبال هضم زرده تخم‌مرغ در بدن تولید می‌‌شود خونی بسیار معتدل و مفید برای ریه و مجاری تنفسی است. اگر همراه با فلفل استفاده شود حرارت آن افزایش‌یافته و جذب آن‌هم بیشتر می‌‌شود. سفیده تخم‌مرغ خون لزج تولید می‌‌کند. سردمزاجان باید کمتر از سفیده استفاده کنند. بهتر است سفیده تخم‌مرغ همراه بانمک و کمی روغن‌زیتون و ادویه تند مصرف شود. بهترین حالت آماده کردن تخم‌مرغ برای مصرف، حالت آب‌پز عسلی (که در طب سنتی به آن نیم برشت و نیم‌بند هم گفته می‌‌شود) است که هضم آن راحت و غذایی‌ات آن بالاست و خون متناسبی تولید می‌‌کند و فضولات کمی هم دارد. برای تهیه تخم‌مرغ عسلی پس‌ازاینکه آب به جوش آمد باید حدود 5-3 دقیقه تخم‌مرغ در آب بماند و خارج شود. تخم‌مرغی که در روغن برشته‌شده (نیمرو یا کوکو) و یا زیاد سفت شده باشد، هضم سخت‌تری خواهد داشت. زرده تخم‌مرغ مقوی قلب و مغز است و باعث تقویت قوای جنسی می‌‌شود. همچنین برای کسی که خون زیادی از وی رفته بسیار مفید است چون‌که به‌سرعت تبدیل به خون می‌‌شود. بعد از تخم‌مرغ، تخم پرندگانی چون تخم قرقاول، تیهو، دراج و کبک هم بسیار خوب و مفید و نسبتاً شبیه به تخم‌مرغ خانگی است و مصرف آن‌ها کاملاً توصیه می‌‌شود. تخم اردک، مرغابی، غاز و شترمرغ همچون گوشت آن‌ها دیرهضم تر بوده، بوی نامناسبی داشته و اخلاط نامناسبی را هم در بدن تولید می‌‌کند و انسان به‌صورت عادتی نباید از تخم این پرندگان استفاده کند. برای افزایش خاصیت تقویت قوای جنسی می‌‌توان تخم‌مرغ را همراه با دانه شاه‌تره و کمی نمک استفاده کرد. این برای افراد ضعیف، افرادی که در دوره نقاهت به سر می‌‌برند و یا پس‌ازانجام حجامت هم مفید است. تخم‌مرغ آب‌پز سفت دیرهضم است و دیر از بدن دفع می‌‌شود. برای اصلاح این مورد می‌‌توان از ادویه‌جاتی چون آویشن، فلفل و نمک استفاده کرد. اگر زیاد از حد خورده شود قولنج ایجاد می‌‌کند. افرادی که مزاج‌‌های سرد و یا معده‌‌های ضعیفی دارند، تخم‌مرغ و مخصوصاً سفیده تخم‌مرغ کمتر مصرف کنند و یا اگر استفاده می‌‌کنند همراه بانمک و فلفل باشد. نکته مهم این است که اگر سفیده تخم‌مرغ در کنار سرکه قرار گیرد، از مخلوط آن‌ها جسم بسیار سخت و غیرقابل‌هضمی ایجاد می‌‌شود که بسیار برای بدن مضر است.