دکتر غزاله اسلامیان : دکتری تخصصی علوم تغذیه ؛ عضو هیئت علمی گروه تغذیه بالینی و رژیم درمانی دانشکده علوم تغذیه و صنایع غذایی دانشگاه علوم پزشکی شهید بهشتی
تحریریه زندگی آنلاین : استفراغ شدید بارداری (Hyperemesis gravidarum -HG)، به تهوع و استفراغ شدیدی که بیش از سه بار در روز در دوران بارداری اتفاق بیفتد اطلاق می‌شود. این شرایط می‌تواند منجر به کاهش وزن، کم آبی و اختلالات الکترولیتی شود. اگرچه تقریباً 70 تا 90 درصد از زنان باردار در طی سه ماهه اول بارداری، حالت تهوع و استفراغ را تا حدی تجربه می‌کنند، اما استفراغ شدید بارداری یک بیماری نسبتاً نادر است که بروز آن بین 3 / 0 تا 6 / 3 درصد و یا حتی تا 8 / 10 درصد از بارداری‌ها گزارش شده است. با این وجود زنان باردار باید به این نکته توجه کنند که در صورت تشدید استفراغ در دوران بارداری با پزشک متخصص زنان مشورت کنند.
بیشتربخوانید:
عوامل مرتبط با استفراغ شدید بارداری
استفراغ شدید بارداری، شایع‌ترین علت مراجعه به بخش زنان و زایمان و بستری در بیمارستان در نیمه اول بارداری است که به طور قابل توجهی بر کیفیت زندگی تأثیر می‌گذارد و در صورت عدم کنترل به موقع این بیماری می‌تواند منجر به عوارض شدیدی برای مادر و جنین شود. اگرچه علت بروز استفراغ شدید بارداری در بسیاری از موارد نامشخص عنوان شده است، ولی به نظر می‌رسد یک بیماری چند عاملی باشد.
بروز این بیماری در مادران با سنین پایین، مادران کم وزن و چاق، مادرانی که با استفاده از روش‌های کمک باروری باردار شده‌اند، چند قلوزایی، مادرانی که تاکنون بارداری را تجربه نکرده‌اند، زنان دارای سابقه ابتلا به استفراغ شدید بارداری در بارداری‌های قبلی و سابقه فامیلی ابتلا به استفراغ شدید بارداری و مبتلایان به عفونت هلیکوباکترپیلوری بیشتر گزارش شده است.
علاوه بر این، زنانی که به دلیل مصرف داروهای حاوی استروژن، قرار گرفتن مداوم در معرض حرکت یا سابقه میگرن، حالت تهوع و استفراغ دارند، در معرض خطر استفراغ شدید بارداری هستند.
اگر چه اختلالات خوردن و نمایه توده بدنی قبل از بارداری با استفراغ شدید بارداری مرتبط است، اما وضعیت تغذیه و نوع رژیم غذایی قبل از بارداری به عنوان عوامل احتمالی بررسی شده‌اند.
عوامل تغذیه‌ای مرتبط با استفراغ شدید بارداری
چربی‌ها
بارداری یک وضعیت فیزیولوژیک است که به دلایل افزایش میزان متابولیسم و افزایش نیاز به اکسیژن در بافت‌ها، استرس اکسیداتیو افزایش می‌یابد. به همین دلیل افزایش نیاز به برخی مواد مغذی به ویژه آنتی‌اکسیدان‌ها در دوران بارداری و همچنین وضعیت تغذیه‌ای نامناسبِ قبل از بارداری ممکن است در بروز استفراغ شدید بارداری نقش داشته باشد.
بر اساس یافته‌های مطالعات پیشین، در زنان مبتلا به استفراغ شدید بارداری میزان مصرف چربی کل و چربی اشباع به طور معنی داری بیشتر از زنانی که مبتلا به استفراغ شدید بارداری نبودند، گزارش شده است. محققان در یک مطالعه نشان دادند که با هر 25 گرم افزایش چربی در رژیم میزان خطر استفراغ شدید بارداری در حدود سه برابر افزایش می‌یابد که این ارتباط وابسته به چربی اشباع بود و به ازای هر 15 گرم افزایش چربی اشباع خطر استفراغ شدید بارداری 5/5 برابر افزایش یافت. مصرف بالای چربی اشباع می‌تواند با افزایش غلظت استروژن‌های در گردش خطر ابتلا به استفراغ شدید بارداری را افزایش دهد.
بیشتربخوانید:
الگوی غذایی مدیترانه‌ای
در مطالعه‌ای دریافت غذاهای دریایی، سبزی‌ها و آب قبل از بارداری، در زنان مبتلا به استفراغ شدید بارداری کمتر از زنان غیر مبتلا به استفراغ شدید بارداری گزارش شده است. با توجه به یافته‌های مطالعات ذکر شده، مواد مغذی و مواد غذایی که با کاهش خطر استفراغ شدید بارداری در ارتباط هستند از جمله آنتی‌اکسیدان‌ها، اسیدهای چرب غیر اشباع، غذاهای دریایی و سبزی‌ها در الگوی غذایی مدیترانه‌ای بیشتر دریافت می‌شوند، بنابراین ممکن است این الگوی غذایی در ابتلا به استفراغ شدید بارداری، نقش پیشگیری‌کننده داشته باشد، بنابراین بر اساس یافته‌های این مطالعات، دریافت منابع اسیدهای چرب غیر اشباع که در الگوی رژیم غذایی مدیترانه‌ای نیز بسیار یافت می‌شود، شامل مغزدانه‌های روغنی و ماهی و به ویژه منابع اسیدهای چرب غیر اشباع بلند زنجیر شامل ماهی و غذاهای دریایی به زنانی که تصمیم به اقدام برای بارداری دارند، توصیه می‌شود.
آنتی‌اکسیدان‌ها و ویتامین‌ها
به دلیل افزایش نیاز به آنتی‌اکسیدان‌ها در دوران بارداری، وضعیت آنتی‌اکسیدانی نامناسب قبل از بارداری ممکن است در بروز استفراغ شدید بارداری نقش داشته باشد. در بین گروه‌های غذایی میوه‌ها، سبزی‌ها و حبوبات سرشار از آنتی‌اکسیدان‌های متنوع هستند. به آنتی‌اکسیدان‌ها خواص بیولوژیکی مهمی از جمله جلوگیری از آسیب DNA، تعدیل سیستم ایمنی و کاهش پراکسیداسیون چربی‌ها نسبت داده شده است. آنتی‌اکسیدان‌های غذایی علاوه بر اینکه در دسته ویتامین‌ها یا مواد معدنی قرار می‌گیرند، بلکه صدها ترکیب غیر مغذی مانند ترکیبات پلی‌فنولی، فلاونوئیدها و کاروتن‌ها نیز حاوی ترکیباتی هستند که در بدن نقش آنتی‌اکسیدانی دارند. از مکمل‌های ویتامین‌های گروه B در مدیریت درمان این بیماری استفاده می‌شود.
به علاوه بر اساس یافته‌های مطالعات، دریافت منابع غذایی بالای ویتامین‌های گروه B از طریق رژیم غذایی قبل بارداری با کاهش ابتلا به استفراغ شدید بارداری در ارتباط است.
همچنین در مطالعه‌ای گزارش شده است که مبتلایان به استفراغ شدید بارداری با کمبود ویتامین‌ها مواجه هستند. هیدراتاسیون وریدی و تزریق مولتی‌ویتامین‌ها همراه با داروهای ضد استفراغ، درمان انتخابی برای بیماران مبتلا به استفراغ شدید بارداری است.
در مقابل، مطالعات نشان داده است که استفاده از مکمل‌های ویتامینی قبل و در اوایل بارداری، علائم زنان با تهوع و استفراغ بارداری را کاهش می‌دهد.
بیشربخوانید:
ارتباط نمایه توده بدن قبل بارداری با استفراغ شدید بارداری
برخی از مطالعات پیشین نیز به بررسی رابطه شاخص‌های تن‌سنجی قبل از بارداری با استفراغ شدید بارداری پرداخته‌اند.
در یک مطالعه نشان داده شد که نمایه توده بدنی قبل از بارداری در گروه مبتلا به استفراغ شدید بارداری نسبت به گروه غیر مبتلا بالاتر بود. در مقابل، در یک مطالعه دیگر، محققین گزارش کردند که زنان با نمایه توده بدنی کمتر از 18.5 در مقایسه با زنان دارای نمایه توده بدنی نرمال، بیشتر از دو برابر در معرض خطر ابتلا به استفراغ شدید بارداری بودند، بنابراین یافته‌های مطالعات در مورد رابطه شاخص‌های تن‌سنجی با استفراغ شدید بارداری نشان‌دهنده آن است که هم کم‌وزنی و هم چاقی و اضافه وزن با خطر ابتلا به استفراغ شدید بارداری در دوران بارداری ارتباط دارد.
