سولماز دانشور نیک
زیر نظر: دکتر حسین مرندی - متخصص زنان و زایمان
تحریریه زندگی آنلاین : ناتوانی در بارداری یا تولد نوزاد زنده علیرغم تلاش زوج‌ها بعد از 1 سال رابطه جنسی منظم محافظت نشده را ناباروری گویند. پدیده ناباروری در افراد 20 تا 45 سال شایع‌تر و از هر 6 زوج، 1 زوج را درگیر می‌سازد که اکثر آنها سرانجام بدون درمان، موفق به فرزندآوری می‌شوند. خانم‌های بالاتر از 35 سال باید از 6 ماهه دوم ناموفق آمیزش جنسی با جدیت بیشتری مسئله ناباروری را دنبال کنند. عموما 20 درصد زوج‌ها، ناباروری را در طول زندگی تجربه می‌کنند که سهم علل مردانه در این بین بیش از 60 درصد می‌باشد. ناباروری انسانی با دو منشأ پدری همچون واریکوسل و آزواسپرمی و منشأ مادری همچون سندرم ترنر، آژنزی تخمدان و سندرم آشرمن قابل بروز است.
بیشتربخوانید:
انواع ناباروری
ناباروری به دو دسته اولیه و ثانویه تقسیم می‌شود. در ناباروری اولیه، فرد به دلایل مادرزادی، ارثی، اکتسابی، ایدیوپاتیک (ناشناخته) یا شناخته شده‌ای چون بالا رفتن سن، سبک زندگی و تغذیه‌ای نامناسب (چاقی و عدم تحرک کافی، مشکلات روحی و عصبی و استرس زیاد، سوء‌تغذیه و مصرف غذاهای آماده و با ارزش تغذیه‌ای اندک، سیگار، مشروبات الکلی، مواد مخدر و ...)، اختلالات و عفونت‌های جنسی و ... هرگز باردار نشده است. در ناباروری ثانویه گرچه سابقه باروری وجود داشته، اما مشکل نازایی بعد از وقوع آن و یا یک سقط جنین متأثر از عوامل گوناگون رخ می‌دهد.
عوامل ناباروری
علل ناباروری متفاوت و دامنه‌ای گسترده از بیماری‌های عفونی تا علل مادرزادی، داروها، ضربه و مشکلات غددی را در برمی‌گیرند.
بارزترین علت ناباروری، عدم تولید یا اختلال در تخمک‌گذاری خانم‌ها و مشکل اسپرماتوژنز (روند تشکیل اسپرم در بیضه‌ها) در آقایان و شایع‌ترین عامل قابل درمان آن واریکوسل (واریس بیضه) می‌باشد. آندومتریوز (نابجایی آستر رحم)، تخمک‌های ضعیف، سندروم تخمدان پلی‌کیستیک، انسداد لولههای رحمی (فالوپ)، حساسیت به اسپرم، مشکلات بارداری غیرقابل توجیه و مشکلات بارداری مرکب در خانم‌ها؛ پرکاری و کم‌کاری تیروئید؛ بیماری‌های تب‌دار طولانی‌مدت که بر نطفه‌سازی تأثیر می‌گذارند؛ اختلالات هورمونی (اختلال هورمون‌های هیپوفیز یا جنسی مانند سندروم کالمن)؛ مشکلات عفونی (سل دستگاه تناسلی، سوزاک و عفونت‌های مسیر تولید اسپرم یا تخمک)؛ مشکلات بیضه‌ای و ژنتیکی (جراحی‌های پیشتر انجام شده در اطراف بیضه، بالا بودن بیضه، رشد نامناسب یا کوچک بودن بیضه‌ها)؛ وجود آنتی‌بادی علیه اسپرم و برخی داروها از عوامل کلی بروز ناباروری در افراد هستند.
بیشتر بخوانید:
روش‌های درمان ناباروری
امروزه، به خاطر پیشرفت‌های چشمگیر در زمینه درمان مشکلات جنسی و ناباروری، شیوه‌های متعددی به وجود آمده‌اند که برخی بین زنان و مردان مشترک و برخی دیگر خاص هر یک از این دو جنس می‌باشند. اگر بعد از کاستن از وزن و استرس و جبران تمام نیازمندی‌های تغذیه‌ای بدن (املاح، ویتامین‌ها و غیره) و کم‌خونی و اطمینان از تأخیری نبودن ارثی بارداری (بارداری طبیعی پس از چند یا حتی 10 سال) هنوز هم با مشکل ناباروری روبرو هستید، درمان‌های ناباروری توصیه می‌شوند. در کل، حدود یک سوم موارد ناباروری مربوط به آقایان است و برخی از روش‌های درمانی آنها عبارتند از:
درمان‌های دارویی مانند کلومیفن سیترات (درمان تولید ناکافی اسپرم، کمبود تستوسترون طبیعی و تحلیل بیضه و مکمل در مردان مبتلا به هایپوگنادیسم)، منوتروپین به عنوان داروی ترکیبی هورمون‌های FSH و LH (تحریک تولید اسپرم)، لتروزول (افزایش دهنده سطح تستوسترون سرم و تعداد اسپرم)، آنتی‌بیوتیک (درمان عفونت دستگاه تولید مثلی) و ...؛ درمان‌های مرتبط با ناتوانی‌های جنسی مانند اختلال نعوظ یا انزال زودرس و بهبود قدرت باروری و روابط جنسی از طریق مشاوره، آموزش‌های رفتاری و مصرف داروهای مناسب؛ عمل‌های جراحی مانند وازووازوستومی جهت رفع انسداد مسیر لولههای اسپرم‌بَر ناشی از عمل فتق، ضربه‌های وارده به بیضه یا عمل وازکتومی، از طریق پیوند مجدد این لوله‌ها و ترمیم رگ وابران؛ وازواپیدیدیموستومی به عنوان روش جایگزین وازووازوستومی جهت ترمیم و برقراری ارتباط‌بخش ارتباط‌‌دهنده لوله وابران به اپیدیدیم با کمک روش‌های میکروسکوپی در موارد فقدان اسپرم ناشی از انسداد مجاری؛ عمل کشیدن اسپرم از لولههای اپیدیدیم (PESA) توسط یک سوزن بسیار باریک به صورت زیر پوستی و بدون باز شدن پوست بیضه؛ کشیدن اسپرم از بیضه (TESA) در مواقع عدم مشاهده اسپرم در مایع منی و جهت استخراج اسپرم از لولههای سمی‌نفروز در مردانی با مشکلات بیضه‌ای، نقص در تولید اسپرم و فقدان مادرزادی لوله وابران یا جراحی ناموفق وازکتومی در برگرداندن آن به حالت اولیه، و عمل‌های جراحی دیگری چون استخراج اسپرم از لولههای اپیدیدیم (MESA) که در مقایسه با سایر روش‌ها، بیشترین تعداد اسپرم با تحرک بالا حاصل می‌شود؛ استخراج اسپرم از بیضه (TESE)؛ استخراج میکروسکوپی اسپرم از بیضه یا میکروتسه و واریکوسلکتومی؛ روش‌های کمک باروری مانند تلقیح داخل رحمی اسپرم، لقاح آزمایشگاهی یا ای-وی-اف و میکرواینجکشن یا تزریق درون سیتوپلاسمی اسپرم؛درمان ناباروری زنان نیز با توجه به علت ناباروری متفاوت و گاه نیازمند تلفیق چندین روش درمانی مختلف است. برخی از آنها به شرح موارد زیر می‌باشند:
بیشتربخوانید:
درمان دارویی از طریق تجویز داروهای محرک تخمک‌گذاری جهت تنظیم زمان تخمک‌گذاری در روز دوم یا سوم قاعدگی و تکوین و آزادسازی تخمک در زنانی با اختلالات تخمک‌گذاری یا تنبلی تخمدان و مشکلات ناباروری که یکی از عوارض آنها بروز چندقلوزایی می‌باشد. برخی از این داروها عبارتند از: کلومیفن سیترات، متفورمین، منوتروپین، هورمون تحریک‌کننده فولیکول، آنالوگ‌های هورمون آزاد‌کننده گنادوتروپین (Gn-RH) و بروموکریپتین؛ استفاده از روش‌های کمک باروری مانند تلقیح داخل رحمی اسپرم یا IUI، لقاح آزمایشگاهی یا ای-وی-اف (IVF)، میکرواینجکشن یا تزریق درون سیتوپلاسمی اسپرم (ICSI) و روش‌های کمک باروری ZIFT و Gift؛ استفاده از روش‌های جراحی مانند هیستروسکوپی (جهت درمان مشکلات رحمی مانند پولیپ‌های اندومتری، سپتوم رحمی یا زخم‌های درون رحم)، لاپاراسکوپی (شناسایی مشکلات داخلی با ایجاد برش‌های کوچک بر روی شکم و هدایت دوربین کوچکی داخل آن جهت مشاهده اندام‌های درونی) و پیوند تخمدان؛ استفاده از جنین و یا تخمک اهدایی در صورت وجود مشکلات جدی در تخمک و با بهره‌گیری از روش‌های لقاح آزمایشگاهی؛ استفاده از رحم اجاره‌ای (رحم جایگزین) در موارد مواجهه با عدم امکان لانه‌گزینی و یا رشد جنین درون رحم زن، که طی آن، جنین تشکیل شده توسط روش‌های لقاح آزمایشگاهی درون رحم خانمی به غیر از مادر ژنتیکی جنین رشد کرده و پس از پایان بارداری، نوزاد به پدر و مادر ژنتیکی خود تحویل داده می‌شود.
بیشتربخوانید:
