مهسا رضازادگان : دانشجوی کارشناسی ارشد علوم تغذیه ؛ دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
زیر نظر: دکتر رضا امانی ، استاد گروه تغذیه بالینی و رئیس مرکز تحقیقات امنیت غذایی ؛ دانشگاه علوم پزشکی اصفهان
تحریریه زندگی آنلاین : مطالعات اخیر شواهد قوی از نقش میکروبیوتای روده (مجموعه‌ای از میکروارگانیسم‌ها که در قسمت‌های مختلفی از بدن از جمله دستگاه گوارش زندگی می‌کنند) در کار مغز و رفتار ارائه کرده‌اند. عوامل مختلفی از جمله وضعیت سلامتی، نحوه زایمان و ژنتیک می‌توانند بر ترکیب میکروبیوتای روده اثر بگذارند، اما رژیم غذایی از مهم‌ترین عوامل از دوران نوزادی تا سالمندی به شمار می‌آید. از این رو، تغییر در رژیم غذایی می‌تواند در تعدیل علائم روانشناختی مرتبط با اختلال در محور مغز - روده نقش داشته باشد. در این مقاله به بررسی نقش مواد غذایی و همچنین پروبیوتیک‌ها در محور مغزی - روده‌ای خواهیم پرداخت. روده انسان بیش از ده هزار گونه میکروارگانیسم را در خود جای داده است از این رو مجموعه وسیعی از مواد مغذی و منابع انرژی برای رشد و کار طبیعی میکروبی لازم است. کاهش تنوع غذایی و مصرف مواد مغذی ضروری می‌تواند به اختلال در تعادل میکروبیوتای روده (دیس بیوزیس) بینجامد. در سال‌های اخیر، غربی شدن رژیم‌های غذایی (افزایش مصرف گوشت قرمز، غذاهای فرآیند شده، پرچرب و قند‌های ساده) به همراه زندگی بی‌تحرک سبب تغییر در میکروبیوتای روده شده که می‌تواند به بروز بیشتر بیماری‌های التهابی مزمن بینجامد.
بیشتر بخوانید:
پره‌بیوتیک‌ها و فیبرهای قابل تخمیر
پیروی از رژیم غذایی غربی سبب کاهش چندین گونه مهم باکتری‌های روده می‌شود، از این رو تنوع میکروبی نیز کاهش می‌یابد. افرادی که رژیم غذایی کم‌چرب، اما پر فیبر دارند در مقایسه با افرادی که از رژیم پرچرب پیروی می‌کنند، افزون بر افزایش تنوع جمعیت میکروبی، باکتری‌های بیماری‌زای کمتری در روده دارند.
پره‌بیوتیک‌ها غذاهایی هستند (معمولاً مواد خوراکی با فیبر بالا) که به عنوان غذای میکروفلور روده انسان عمل کرده، به بهبود تعادل میکروارگانیسم‌ها کمک می‌کنند. پره‌بیوتیک‌ها در غذاهایی از جمله غلات کامل، موز نرسیده، سیر، پیاز، سویا، کنگر فرنگی، کاسنی و سبزی‌های برگ سبز یافت می‌شوند. این مواد از طریق تنظیم اعمال روده بر کار مغز تأثیر می‌گذارند.
تخمیر باکتریایی کربوهیدرات‌های پره‌بیوتیک باعث تولید اسید‌های چرب کوتاه زنجیر شده که هر دو برای سلامت بافت روده ضروری هستند. افزون بر این مطالعات تجربی نشان داده‌اند که پره‌بیوتیک‌ها می‌توانند به کاهش شدت بیماری‌های روان و خطر ابتلا به سرطان روده کمک کنند.
پروبیوتیک‌ها
پروبیوتیک‌ها به عنوان «میکروارگانیسم‌های زنده» تعریف می‌شوند که در صورت استفاده به مقدار مناسب، مزیت‌هایی برای سلامت میزبان به همراه دارند. آن‌ها اغلب شامل سویه‌های لاکتوباسیلوس و بیفیدوباکتریوم و برخی از سویه‌های استرپتوکوکوس و انتروکوکوس می‌باشند. عمل ضد آلرژیک، بهبود سلامت روده، تنظیم پاسخ ایمنی و سلامت روان از اثرات مفید پروبیوتیک‌ها می‌باشد.
باید توجه داشت که اکثر باکتری‌ها در ابتدای تولد به روده‌ها می‌آیند و با رژیم غذایی حفظ و گسترش می‌یابند. در افراد سالمی که از رژیم غذایی سالم پیروی می‌کنند تعادل در ترکیب میکروبیوتا وجود دارد.
بیشتربخوانید:
رژیم غذایی مدیترانه‌ای
در این رژیم مقادیر فراوان میوه، سبزی، غلات کامل، حبوبات و چربی‌های مفید از جمله روغن زیتون و ماهی وجود دارد.
بنابراین به عنوان استاندارد طلایی برای «سلامت مطلوب» در نظر گرفته می‌شود. این رژیم در کاهش الــــتهاب و حفظ جـــمعیت مـــــیکروبی
مفید روده نقش داشته، سبب افزایش سلامت روان نیز می‌گردد.
پلی‌فنول‌ها
پلی‌فنل‌ها ترکیبات حلقوی با توان آنتی‌اکسیدانی هستند. دسته‌های گوناگونی از پلی‌فنل‌ها وجود دارند که از جمله می‌توان به فلفل‌ها، خانواده توت، کاکائو، مغزها، بذر کتان، سبزی‌ها، قهوه و چای سبز اشاره کرد.
پلی‌فنل‌های مصرفی می‌توانند اثرات مفیدی بر سلول‌های عصبی در برابر استرس اکسیداتیو (عدم تعادل میان رادیکال‌های آزاد و دفاع آنتی‌اکسیدانی بدن) و آسیب‌های التهابی داشته باشند.
علاوه بر این، پلی‌فنل‌ها باعث بهبود کارکرد شناختی می‌شوند. متابولیت‌های پلی‌فنل که توسط میکروبیوتای روده تولید می‌شوند می‌توانند ترکیب باکتری‌های روده را تغییر داده، به طور مستقیم به عنوان انتقال‌دهنده‌های عصبی از سد خونی مغزی گذر کنند.
تنظیم ترکیب میکروبیوتا با استفاده از پلی‌فنول‌های دریافتی می‌تواند به سلامت روده و توسعه روش‌های درمانی جدید در اختلالات عصبی کمک کند. از آن جا که اختلالات کارکردی مغزی با دیس‌بیوزیس روده همراه است، برقراری تعادل مجدد در ترکیب میکروبیوتا می‌تواند به بهبود این گونه بیماری‌ها کمک کند.
ویتامین D
بر اساس شواهد موجود، ارتباط معکوسی میان سطوح ویتامین D و کارکرد گیرنده آن با اختلالات عصبی از جمله اوتیسم و بیش‌فعالی وجود دارد. ویتامین D و گیرنده آن یکپارچگی سد روده را تنظیم می‌کنند. همچنین ویتامین D بر میکروبیوتای روده اثر گذاشته، اثرات ضد التهابی و تعدیل کننده سیستم ایمنی نشان می‌دهد.
کمبود ویتامین D سبب کاهش سطح سروتونین (یکی از انتقال‌دهنده‌های عصبی است که باعث ایجاد شادی و احساس آرامش می‌شود) در مغز می‌شود و از این رو با اختلالات خلقی از جمله افسردگی و افت توان شناختی نیز در ارتباط است.
روی
عنصر روی یکی از ریزمغذی‌هایی است که در فرآیند‌های احساسی، شناختی و رفتاری نقش دارد. مقادیر کافی روی برای کارکرد مناسب سلول‌های روده ضروری است. مواد خوراکی دارای روی شامل صدف‌ها، انواع گوشت به ویژه گوشت قرمز، حبوبات، غلات غنی شده و مغزها می‌باشند. زیست‌دسترسی روی از منابع حیوانی بیشتر از منابع گیاهی است.
کمبود روی با درجات مختلف استرس و اضطراب ارتباط دارد و می‌تواند بر سلامت روان تأثیر گذارد. همچنین کمبود روی می‌تواند سبب تغییر ترکیب میکروبیوتای روده و در نهایت ایجاد التهاب و اسهال شود. مطالعات اخیر در کشور نشان می‌دهند روی ممکن است در پیشگیری از افزایش نفوذپذیری روده و التهاب مغز - که اختلالات روان شناختی را به دنبال دارد-نقش داشته باشد.
منیزیم
رژیم غذایی فقیر از منیزیم می‌تواند سبب بروز علائمی مشابه افسردگی و تغییر در میکروبیوتای روده شود.
مطالعه‌ای نشان داد کمبود منیزیم دریافتی می‌تواند تنوع باکتریایی را کاهش دهد و رفتاری مشابه اضطراب را بروز دهد. منابع خوراکی مهم منیزیم شامل مغزها، دانه‌ها، انواع لوبیا، غلات کامل و سبزی‌های برگ سبز مثل اسفناج هستند.
نتیجه‌گیری
در پایان می‌توان گفت تغییرات میکروبیوتای روده ناشی از دستکاری رژیم غذایی می‌تواند با اختلال در کار مغز و مشکلات رفتاری در ارتباط باشد. در واقع به عنوان یک راهکار عملی مهم، تغییر در الگوی غذایی و در نتیجه تغییر در محور مغز- روده می‌توانند به عنوان راهبردهای درمانی نوین برای درمان اختلالات روانشناختی مطرح شوند.
