در حالی که مقاومت نیروهای مردمی و ارتش اوکراین در برابر نیروهای روسی در چندین شهر ادامه دارد، روسیه حملات راکتی نسبتا سنگینی به کی‌‌یف داشت؛ اما نیروهای اوکراینی برای چهارمین روز در برابر آنها مقاومت کردند و اوکراینی‌‌ها قصد دارند همزمان با فشار سنگین بین‌‌المللی روی روسیه، مانع از اشغال کی‌‌یف شوند. به نظر میرسد که سرعت پیشروی روسیه کند شده است؛ به‌طوری‌که ولادیمیر زلنسکی، رئیسجمهوری اوکراین گفت که جنگنده‌های کشورش در برابر حملات دشمن ایستادگی کرده و با موفقیت آنها را دفع کردند. اما بنا بر محاسبات صورت‌گرفته تهاجم روس‌‌ها احتمالا تشدید می‌‌شود؛ زیرا مقامات آمریکایی گفتند که بیشتر از 150هزار سرباز روسی که در اطراف اوکراین تجمع کرده بودند، اکنون درگیر جنگ هستند. در این میان اوکراینی‌‌ها می‌‌گویند قصد دارند با حضور سرباز-شهروندان اوکراینی خطوط تدارکاتی روسیه را هدف قرار دهند تا مانع از سوخت‌رسانی و مهمات به نیروهایشان شوند.
قطع ارتباط بانک‌‌های روسی با سوئیفت
کاخ سفید به همراه کمیسیون اروپا، فرانسه، آلمان، ایتالیا، بریتانیا و کانادا شامگاه شنبه اعلام کردند که برخی بانک‌‌های روسی را از سوئیفت، شبکه‌‌ای با امنیت بالا که هزاران موسسه مالی را در سراسر جهان به هم متصل میکند، اخراج خواهند کرد. در بیانیه این کشورها آمده است: ما می‌‌خواهیم این اطمینان حاصل شود که این جنگ یک شکست استراتژیک برای ولادیمیر پوتین، رئیسجمهوری روسیه است. به گزارش سی‌‌ان‌‌ان، آنها در بیانیه مشترکی که توسط کاخ سفید منتشر شد، نوشتند: «این تضمین میکند که این بانک‌‌ها از سیستم مالی بین‌‌المللی جدا شدهاند و به توانایی آنها برای فعالیت در سطح جهانی آسیب می‌‌رساند.» همچنین فروش «گذرنامه‌های طلایی» در پی این تحریمها محدود می‌‌شود. این گذرنامه‌ها به الیگارش‌‌های روسی اجازه می‌‌داد تا از بار سنگین تحریم‌‌هایی که قبلا وضع شده است، روسیه فرار کند. به گفته دو نفر از منبع مطلع با این مذاکرات، مقامات آمریکایی و اروپایی همچنین درباره هدف قرار دادن بانک مرکزی روسیه گفت‌وگو کرده‌‌اند. چنانچه این تصمیم اتخاذ شود، یک گام بی‌‌سابقه برای اقتصاد بزرگ روسیه به‌‌حساب خواهد آمد. این افراد گفتند تصمیم نهایی گرفته نشده است و ساختار تحریمهای مورد بحث همچنان نامشخص است.
این اقدامات باعث تشدید چشمگیر تلاش‌‌های غرب برای منزوی کردن و مجازات پوتین شده است. در یک کنفرانس مطبوعاتی که دو روز قبل برگزار شده بود، بایدن به‌‌شدت از اینکه تحریم سوئیفت برای روسیه در نظر نگرفته بود، یا خود پوتین را تحت تحریم مستقیم قرار نداده است، تحت فشار بود؛ اما 48ساعت بعد او هر دوی آن را انجام داد. هدف قرار دادن بانک مرکزی به قلب تلاش‌‌های چند ساله پوتین برای مصون نگه داشتن اقتصادش از تحریمها ضربه اساسی خواهد زد. روسیه چهارمین ذخایر بزرگ ارز خارجی در جهان را با بیش از 630میلیارد دلار ایجاد کرده است؛ درحالی‌که از ذخایر دلاری آمریکا دور شده است. هر دوی این حرکت‌‌ها حائلی از تحریمهای ایالات متحده است، با این حال این اقدامات، اختلالات قابل توجهی در اقتصاد روسیه ایجاد خواهد کرد و برخی از آنها از پیش خود را نشان داده است.
شیوه حکمرانی پوتین
درحالی‌که درگیری‌‌ها در اوکراین به‌‌شدت جریان دارد، پوتین پیشنهاد مذاکره با زلنسکی داده است. هرچند رئیسجمهوری اوکراین این پیشنهاد را قبول کرده است، اما میگوید حاضر نیست در مینسک، با او دیدار کند. برخی درخواست پوتین برای مذاکره را نشانه خوبی برای وی قلمداد نمی‌‌کنند. سوال اساسی این است که آیا رئیسجمهوری روسیه در داخل کشور از حمایت لازم برای به‌‌راه انداختن یک جنگ پرهزینه در اوکراین برخوردار است؟ نیویورک‌‌تایمز در این زمینه نوشت: ممکن است سوالی عجیب به نظر برسد. از این گذشته، حمله پوتین به اوکراین نشان میدهد که او به منابع خود اطمینان دارد. وجهه عمومی او مانند یک مرد قدرتمند است که میتواند دولت روسیه را هرطور که میخواهد هدایت کند؛ اما هیچ رهبر به‌‌تنهایی نمی‌‌تواند حکومت کند و مجموعه‌‌ای از رویدادهای این هفته، از جمله تصمیم روسیه برای محدود کردن دسترسی به فیس‌بوک و سانسور اخبار مربوط به جنگ در اوکراین، سوالاتی را درباره میزان حمایت سیاسی پوتین در طول درگیری ایجاد میکند. نشانه اولیه مبنی بر اینکه ممکن است مشکلی پیش بیاید روز دوشنبه در نشست تلویزیونی شورای امنیت روسیه ظاهر شد. به نظر می‌‌رسید که پوتین انتظار داشت همه مقامات گردهم آمده بدون چون و چرا به او توصیه کنند که استقلال مناطق جدایی‌‌طلب تحت حمایت روسیه در شرق اوکراین را به رسمیت بشناسد. این قرار بود نمایش عمومی حمایت نخبگان از جنگ، درست چند روز قبل از شروع جدی آن باشد. اما سرگئی ناریشکین این مسیر را نادیده گرفت. ناریشکین، مدیر اطلاعات خارجی هنگامی که پوتین از او درباره تشخیص ادعاهای جدایی‌‌طلبان پرسید، با قاطعیت پاسخ نداد و لکنت داشت. پوتین مدام سخنان او را تصحیح می‌‌کرد تا به جوابی که مایل است بشنود، برسد: یعنی جمهوری‌‌های جداشده، بخشی از روسیه شود. پوتین با بی‌‌حوصلگی گفت که آقای ناریشکین باید روشن صحبت کنید. سپس با تحقیر گفت که الحاق جای چون و چرا ندارد. این لحظه بسیار مهم به نظر می‌‌رسید؛ زیرا همه رهبران اقتدارگرا با ائتلاف حکمرانی می‌‌کنند، حتی اگر مانند پوتین که اغلب به نظر میرسد به تنهایی قدرت را در دست دارد، باز به درجه‌‌ای از ائتلاف و همراهی نیاز دارد. ویژگی‌‌های ائتلاف‌‌های تقسیم قدرت در کشورها متفاوت است، برخی از رهبران با حمایت ارتش و برخی دیگر با رهبران تجاری ثروتمند یا دیگر نخبگان ائتلاف می‌‌کنند.اما ائتلاف پوتین عمدتا از «سیلوویکی» تشکیل شده است؛ گروهی از مقاماتی که پس از خدمت در کاگ‌ب یا سایر سرویس‌‌های امنیتی به سیاست آمدند و اکنون نقش‌‌های کلیدی در سرویس‌‌های اطلاعاتی، ارتش و سایر وزارتخانه‌های روسیه دارند.
«ماریا پوپووا» استاد علوم سیاسی در دانشگاه مک‌‌گیل در کانادا که در زمینه سیاست روسیه و اوکراین مطالعه میکند، گفت: «این سیستمی است که او را به قدرت رساند و این سیستمی است که او برای تحکیم قدرت خود به آن تکیه کرده است.»
برای چندین دهه، پوتین ثابت کرده که در حفظ روابط خود با نخبگان بسیار ماهر است. «اریکا دی‌‌بروین» دانشمند علوم سیاسی در کالج همیلتون و نویسنده کتاب اخیر درباره کودتا گفت که ساختار ائتلاف حاکم پوتین برای او یک مزیت است. او گفت: «جایی که قدرت سیاسی در یک حاکمیت تک‌‌نفره متبلور می‌‌شود، همان‌طور که در روسیه در دوران پوتین در حال رخ دادن است، برای نخبگان میتواند تا حدودی سخت باشد که آن رهبر را پاسخگو نگه دارند. اما نخبگان هنوز اهمیت دارند و سردرگمی آشکار مشاوران پوتین در جلسه روز دوشنبه، از جمله تبادل نظر با ناریشکین، این تصور را ایجاد کرد که رئیسجمهوری روسیه این گروه مهم را از برنامه‌های خود دور نگه داشته است. دکتر پوپووا گفت: «به نظر می‌‌رسید که او برخی از این افراد را تحقیر میکند؛ به‌ویژه در نحوه صحبتش با ناریشکین، یک سیلوویک برجسته که همزمان با پوتین در کاگ‌ب خدمت می‌‌کرد. البته تعامل آنها به این شکل میتواند به‌دلیل استرس لحظه‌‌ای اتفاق افتاده باشد و قابل توجه اینکه همه مشاوران پوتین، از جمله ناریشکین، در نهایت حمایت عمومی خود را در روز دوشنبه از تصمیم رئیسجمهوری برای به‌‌رسمیت شناختن مناطق جدایی‌‌طلب ارائه کردند. اما حتی ترتیب نشست‌‌های اخیر پوتین که در آن او به معنای واقعی کلمه از مشاورانش فاصله گرفته است، تصویری را نشان میدهد که او از همه، از جمله ائتلاف نخبگانش، جدا شده است. حالا ممکن است به این دلیل باشد که او می‌‌خواست به ویروس کرونا دچار نشود که ظاهرا ترس قابل توجهی برای رهبر روسیه است. اما دکتر پوپووا میگوید: برخی از ناظران معتقدند که پوتین قصد داشت این تصور را منتقل کند که او پادشاه است و مشاورانش در حکم درباریان هستند. به گفته پوپووا، این پیام شاید با استقبال عموم مواجه نشود.
سپس موضوع افکار عمومی روسیه وجود دارد. اگرچه افکار عمومی در روسیه به اندازه یک دموکراسی قدرتمند نیست، اما سطوح بالای حمایت عمومی پوتین برای مدت طولانی منبعی از قدرت و اهرم سیاسی برای او بوده است. هیچ سیاستمدار یا عضوی از حلقه درونی او حتی نزدیک به او به این اندازه از شهرت عمومی برخوردار نیست. در این راستا اما خشم عمومی نسبت به جنگ میتواند این مزیت را تضعیف کند و حتی به یک مسوولیت سیاسی تبدیل شود. جنگ اقتصاد روسیه را تحت فشار قرار خواهد داد و این ضربه‌‌ای به وجهه عمومی پوتین است که وی را فردی عمل‌‌گرا می‌‌دانستند. به‌رغم تلاش‌‌های کرملین برای پنهان کردن مضرات حمله به اوکراین، هزینه‌های جنگ از قبل در آشفتگی اقتصادی و اجتماعی روسیه رخ نشان داده است. نیویورک‌‌تایمز در گزارشی به قلم آنتون تریانووسکی و ایوان نچوپرونکو نوشت: ولادیمر پوتین، رئیسجمهوری روسیه بحرانی را از دو بعد اقتصادی و هویتی برای کشورش به‌وجود آورده است. کرملین واقعیت حمله این کشور به اوکراین را از مردم خود پنهان میکند، حتی با سرکوب رسانه‌هایی که آن را «جنگ» می‌‌خوانند. اما پنهان کردن مشکلات عظیم اقتصادی و آشفتگی اجتماعی ناشی از تهاجم پوتین به‌طور فزاینده‌‌ای دشوارتر می‌‌شود. خطوط هوایی پروازهای خود را به اروپا لغو کردند. با افزایش 58برابری تقاضا برای پول نقد، بانک مرکزی برای تحویل اسکناس روبل به تلاش و تقلای دو چندان افتاده است. اقتصاددانان نسبت به تورم بیشتر، فرار سرمایه بیشتر و رشد کندتر هشدار داده‌‌اند وآژانس رتبه‌‌بندی اعتباری «S&P» روسیه را به وضعیت «نامطلوب» تنزل داد.
حتی قبل از شروع افزایش تلفات، حمایت عمومی از جنگ در اوکراین کم بود. تاکید بر پنهان کردن گستره واقعی جنگ، نشانه‌‌ای از این بود که کرملین می‌‌ترسید که روس‌‌ها با تهاجم خشونت‌آمیز و تمام‌‌عیار به اوکراین، کشوری که میلیون‌‌ها روس در آن اقوام و دوستان دارند، مخالفت کنند. از سویی، چهره‌های عمومی بیشتری که با دولت ارتباط داشتند، علیه جنگ صحبت کردند، از جمله یک قانونگذار در پارلمان روسیه. صاحبان مشاغل سعی کردند پیامدهای یک بحران اقتصادی را ارزیابی کنند که به نظر می‌‌رسید از قبل شروع شده باشد؛ حتی قبل از اینکه تحریمها به‌طور کامل اعمال شوند.
ماشین تبلیغاتی کرملین در حال مواجهه با بزرگ‌ترین آزمون قدرت تحریف واقعیت خود روبه‌رو است؛ اما در حال حاضر به نظر میرسد مخالفت گسترده‌‌ای با جنگ شکل گرفته است و احتمالا دایره آن بزرگ‌تر هم شود. با این وجود تحلیلگران خاطرنشان می‌‌کنند که هیچ نشانه‌‌ای وجود ندارد که جنگ بتواند قدرت پوتین را تضعیف کند و برخی بر این باورند که در صورت پیروزی سریع، میتواند به تقویت آن ختم شود. اما خطرات عظیم جنگ، همراه با فشار اقتصادی که روسیه به‌طور ناگهانی با آن مواجه شده است، واقعیت جدیدی را هم برای کرملین و هم برای جمعیت 145میلیونی روسیه نشان داده است.
روس‌‌ها از اینکه تاثیر اقتصادی جنگ چقدر سریع احساس شد، شگفت‌‌زده شدهاند. روبل به پایین‌‌ترین سطح خود در برابر دلار رسید که در روز شنبه حدود 84روبل در مقایسه با 74روبل چند هفته پیش معامله شد. این امر باعث افزایش قیمت‌‌ها برای واردات شده است؛ درحالی‌که تحریمها علیه بزرگ‌ترین بانک‌‌های روسیه ویرانی در بازارهای مالی به بار آورده است، محدودیت‌‌های صادراتی جدید وعده داده‌شده میتواند به‌طور اساسی زنجیره‌های تامین را به هم بزند. لالیا سادیکووا، صاحب یک سالن زیبایی زنجیره‌‌ای در سنپترزبورگ میگوید: «کسانی که فریاد می‌زنند که پوتین عالی است و آفرین به او، دیگر با صدای بلند فریاد نمی‌‌زنند. آنها از آنچه در حال رخ دادن است، از سرعت تغییر قیمت‌‌ها و اینکه چگونه تامین‌‌کنندگان، تحویل کالاها را متوقف کرده‌‌اند، شوکه شدهاند.»
مدیر اجرایی یکی از بزرگ‌ترین خرده‌‌فروش‌های الکترونیک روسیه «دی‌‌ان‌‌اس» روز پنج‌‌شنبه گفت که کمبود عرضه زنجیره‌‌اش را مجبور کرده قیمت‌‌ها را حدود 30درصد افزایش دهد. چند روز قبل، دیمیتری آلکسیف، مدیر اجرایی، در فیس‌بوک پست کرده بود: «تا آخر عمرم نمی‌‌توانم بفهمم چرا روسیه به جنگ نیاز دارد.» آلکسیف نوشت: «من درک می‌‌کنم که قیمت‌‌ها در فروشگاه‌ها باعث ناامیدی می‌‌شود؛ اما این واقعیت است.»
«S7»، دومین شرکت هواپیمایی بزرگ روسیه، تمام پروازهای خود به اروپا را به‌دلیل بسته شدن حریم هوایی برای شرکت‌های روسی به حالت تعلیق درآورد که نشانه اولیه این است که سفر ارزان و آسان به غرب که روس‌‌های طبقه متوسط به آن عادت کرده بودند، میتواند تبدیل به چیزی غیرممکن شود. گذشته از این، عکس‌‌هایی از خرده‌‌فروشان که برچسب‌‌های قیمت خود را تغییر می‌‌دهند یا حذف می‌‌کنند در رسانه‌های اجتماعی در حال انتشار است. آناستازیا بارانووا با تشریح موجی از کنسلی‌‌ها در روز جمعه در هتلی که او در سن پترزبورگ اداره میکند، گفت: «همه ما منتظر اتفاق بعدی هستیم. گویی کل کشور در حال توقف است.»
کرملین عجله به‌‌خرج داد تا روایت خود را غالب کند و این نشان‌دهنده آغاز مرحله جدید و وحشیانه‌‌تر در سرکوب طولانی‌مدت مخالفان خواهد بود. تنظیم‌کننده ارتباطات دولت دسترسی به فیس‌بوک را کُند کرد و به 10خبرگزاری روسی هشدار داد که وب‌سایت آنها ممکن است مسدود شود. جرم اعلام‌شده این رسانه‌ها انتشار مقالاتی بود که به جای اینکه بگویند عملیاتی در حال انجام است، از لفظ حمله، تهاجم یا اعلان جنگ استفاده کرده‌‌اند.
حتی درحالی‌که یک نبرد سنگین برای تصرف کی‌‌یف در صبح روز شنبه آغاز شد، بیانیه وزارت دفاع روسیه درباره وضعیت اوکراین هیچ اشاره‌‌ای به پایتخت اوکراین یا تلفات روسیه نداشت. این وزارتخانه که معمولا هر روز فیلم‌‌های شیک و فراوانی از عملیات نظامی روسیه منتشر می‌‌کرد، هیچ ویدئویی از عملیات رزمی خود در اوکراین منتشر نکرده است. حتی در کانال‌‌های تلویزیونی، روس‌‌ها سعی کردند که همه چیز را آرام نشان دهند و هیچ‌کدام از ویدئوها حاوی صحنه‌های خشن نبود. مجری یکی از کانال‌‌های تلویزیونی در خصوص کی‌‌یف گفت: «همان‌طور که می‌‌بینید، اوضاع در شهرها آرام است. بدون انفجار، بدون بمب‌‌گذاری، برخلاف آنچه برخی از کانال‌‌های تلگرامی می‌‌نویسند.» افزون بر اینها، برخی از سیاستگذاران روسی هم از رای به حمله پیشمان شدهاند. مثلا میخائیل ماتویف، قانونگذار کمونیست که رای به جدایی جمهوری‌‌های خودخوانده در اوکراین داده بود، میگوید که فریب خورده است. او نوشت: «من برای صلح رای دادم، نه به جنگ و نه برای بمباران کی‌‌یف.» این یک شکاف نادر در پارلمان است؛ جایی که مخالفت بر سر تصمیمات کلیدی سیاست خارجی پوتین در سال‌های اخیر در عمل وجود نداشت. تاتیانا یوماشوا، دختر رئیس‌جمهور سابق این کشور یعنی بوریس یلتسین که در به قدرت رسیدن پوتین به او کمک کرد، پیامی ضد جنگ در فیس‌بوک منتشر کرد. همزمان موزه هنرهای معاصر «گاراژ» در مسکو که ویترینی شیک از روسیه غرب‌‌گرا به حساب می‌‌آید و آن توسط آبراموویچ، مالک باشگاه چلسی و از الیگارش‌‌های نزدیک به پوتین تاسیس شده است، اعلام میکند که تا پایان «تراژدی انسانی و سیاسی» در اوکراین، کار روی نمایشگاه‌های جدید را متوقف خواهد کرد. مدیر موزه گفت: «ما نمی‌‌توانیم توهم عادی بودن را حفظ کنیم» البته به نظر میرسد کسانی هنوز چشم‌‌بسته سعی دارند که از پوتین حمایت کنند و به خیابان‌‌ها آمدند و درنهایت 1500 نفر بیشتر نشدند و این رقم در قیاس با حضور افراد ضدجنگ بگذارید که در سنپترزبورگ و مسکو حضور پیدا کردند.
آماده‌باش هسته‌ای در روسیه
«اندرو راث» در خبری برای گاردین در تاریخ 27فوریه نوشت: ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه به ارتش خود دستور داد تا در واکنش به «رویکردهای خصمانه» کشورهای عضو ناتو، نیروهای بازدارنده هسته‌ای این کشور را در وضعیت آماده‌باش نگه دارد. این فرمان که از سوی خبرگزاری «تاس» مخابره شد در زمانی اعلام شد که نشستی میان پوتین با سرگئی شویگو (وزیر دفاع) و «والری گراسیموف» رئیس ستاد مشترک ارتش روسیه برگزار شد. پوتین در این بیانیه گفت: «مقام های ارشد ناتو مواضع خصمانه علیه کشور ما دارند. بنابراین به وزیر دفاع و رئیس ستاد مشترک ارتش روسیه دستور می‌دهم تا نیروهای بازدارنده هسته‌ای ارتش روسیه را در وضعیت خاص «آماده نبرد» نگه دارند.» به نوشته گاردین، هنوز «وضعیت خاص آماده نبرد» روشن نیست. پوتین به کشورهای خارجی هشدار داده است که در مساله تهاجم این کشور به اوکراین مداخله نکنند. او افزود که این اقدام میتواند «به عواقبی منجر شود که هرگز دیده نشده است.» او سیستم‌های دفاع ضدموشکی را در بلاروس مستقر کرده است و از ناوگان خود در دریای سیاه برای ممانعت از مداخله غرب در اوکراین استفاده میکند. به نوشته گاردین، حمله روسیه تاکنون صدها کشته بر جا گذاشته است. سفیر آمریکا در سازمان ملل اعلام کرد که «اقدام نظامی روسیه به این معناست که پوتین همچنان به دنبال وخامت اوضاع است آن هم به شیوه‌ای که کاملا غیرقابل پذیرش است و ما باید به اقدامات او به قوی‌ترین شکل ممکن پاسخ دهیم.» درحالی‌که پوتین نیروهای هسته‌ای خود را در حالت آماده‌باش قرار میدهد، زلنسکی نیز با گفت‌وگو موافقت کرد. ولادیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین روز یکشنبه با مذاکره با روسیه «بدون پیش‌شرط» موافقت کرد. زلنسکی در کانال رسمی تلگرام خود با تشریح تماس تلفنی روز یکشنبه با الکساندر جی.لوکاشنکو، رئیس‌جمهور بلاروس اعلام کرد: ما توافق کردیم که هیات اوکراینی بدون پیش شرط در مرز اوکراین و بلاروس در نزدیکی رودخانه پریپیات با هیات روسیه دیدار کند.
