نگاهی به زندگینامه ملاصدرا ملقب به صدرالمتالهین

ملا صدرا یا صدرالمتالهین یکی از بزرگترین دانشمندان و فیلسوفان اسلامی در دنیا می باشد که در جریان تفکر فلسفی سخنان نو بیان کرده و مسائل جدیدی مطرح نموده است. در این نوشتار زندگینامه ملاصدرا ارائه می شود.

زندگینامه ملاصدرا ملقب به صدرالمتالهین

ملا صدرا یا صدرالمتالهین یکی از بزرگترین دانشمندان و فیلسوفان اسلامی در دنیا می باشد که در جریان تفکر فلسفی سخنان نو بیان کرده و مسائل جدیدی مطرح نموده است. این فیلسوف بزرگ با قرآن و روایات مانوس بوده و از آن ها جهت حل مسائل فلسفی استمداد داشته است.

اول خرداد سالروز بزرگداشت ملاصدرا می باشد از این رو تصمیم گرفتیم در این مطلب به زندگینامه ملاصدرا ، این فیلسوف بزرگ اسلامی بپردازیم. با ما همراه باشید.

داستان تولد ملاصدرا

در ابتدای زندگینامه ملاصدرا به داستان تولد این فیلسوف بزرگ می پردازیم. صدرالدین محمد بن ابراهیم قوامی شیرازی، ملقب به صدرالمتالهین یا ملاصدرا در نهم جمادی الاولی سال 979 هجری قمری در شیراز به دنیا آمد. البته این تاریخ سند محکمی نداشته و طبق روایات تولد این عارف و بنیانگذار مکتب فلسفی حکمت متعالیه را به پانزده سال آخر قرن دهم هجری نسبت می دهند.

داستان تولد ملاصدرا در نوع خود جالب است. پدر ایشان ، ابراهیم قوامی شیرازی که از وزرای دولت فارس و از خاندان محترم قوامی بود با همه مال و ثروت و اعتبارش صاحب فرزند نمی شد. وی برای این که خداوند به او فرزندی عطا کند به درگاه پروردگار نذر کرد اگر خداوند به او پسری موحد و صالح ببخشد، به فقرا و اهل علم کمک های بسیاری انجام می دهد. خداوند به او پسری عطا کرد و او را محمد نامیدند ولی وی صدرا می خواندند.

دوران کودکی و تحصیل

از دوران کودکی و نوجوانی محمد که بعدها ملا صدرا و صدرالمتالهین لقب گرفت اطلاعات زیادی وجود ندارد. آن چه از شواهد و قراین مشهود است نشان می دهد که صدرا آموزش و تربیت ویژه ای برخوردار بوده زیرا شیراز در آن سال ها مهد ادب و علم بوده است. در ضمن خانواده صدرا از اعیان و اشراف شیراز محسوب می شده و این فرزند پس از سال ها انتظار به دنیا آمده است.

صدرا هوش و ذکاوت بس عجیبی داشته که نظر هر گوهرشناسی را به خود جلب می نموده است. در آن زمان کودکان خانواده های اعیان توسط معلمان خصوصی در خانه آموزش خود را شروع می کردند. محمد نیز این گونه به تحصیل علم پرداخت. او بسیار باهوش، جدی، درسخوان و کنجکاو بود و در مدت کوتاهی موفق شد دروسی مانند ادبیات زبان فارسی، عربی و خط نویسی را فرا بگیرد.

محمد هنوز به سن بلوغ نرسیده بود که کمی از علم فقه و حقوق اسلامی و منطق و فلسفه را فرا گرفته و به عرفان علاقمند شد. وی در دوران جوانی اش یادداشت هایی نوشته که به خوبی علاقه اش را به ادبیات عرفانی به ویژه اشعار فارسی فریدالدین عطار، جلال الدین مولوی و عراقی و همچنین تصوف ابن عربی را نشان می دهد.

مهاجرت ملاصدرا به شهرهای ایران

در زندگینامه ملاصدرا آمده که وی در طول سالهای زندگی اش به شهر های مختلفی سفر کرد که در ادامه اشاره می شود.

• مهاجرت به قزوین

طبق پژوهش های برخی نویسندگان، ملاصدرا در حدود 25 سالگی موطن خود شیراز را به مقصد قزوین و بعد اصفهان ترک نمود. بدیهی است که تا این سن ؛یک جوان باهوش و برخوردار از شرایط آموزش ، بیشتر مراتب علمی را می تواند طی نماید. حاکم فارس بعد از مرگ شاه که برادرش بود به سلطنت رسید و ناچارا به قزوین پایتخت آن زمان رفت و احتمالا وزیر او که پدر ملاصدرا بود نیز به همراه او به قزوین رفته و خانواده را با خود برده است.

از این رو بخشی از آموزش ملاصدرا در کودکی و نوجوانی قطعا در شیراز و بخش عمده ای از آموزشش در پایتخت آن دوران قزوین بوده است. در قزوین ملاصدرا با دو دانشمند بزرگ به اسم شیخ بهاء الدین عاملی و میرداماد آشنا شده و به دروس آن ها رفت. در مدت کوتاهی او هم با نبوغ خود سرآمد شاگردان آنان شد.

این دو دانشمند بزرگ از تمام دانش های روزگار خود آگاه بودند، ملاصدرا هم در کنار این دو استاد آموزش یافت. و بیشترین بهره دانش خود را از میرداماد در فلسفه و عرفان دریافت کرد و او را مرشد و استاد حقیقی اش معرفی نمود.

• مهاجرت به اصفهان، بازگشت به شیراز و مهاجرت به قم

صدرا که جوانی با تجربه شده بود هنگامی که پایتخت صفویه از قزوین به اصفهان منتقل شد، همراه شیخ بهاءالدین و میرداماد به اصفهان رفته و بساط تدریس را در آنجا گستراند. ملاصدرا در این دوران مکتب معروفش را پایه گذاری نمود. از این که چند سال در اصفهان زندگی کرده اطلاعات دقیقی در دست نیست اما احتمالا سال 1010ه/1602 م برای اداره ثروت پدری به موطن خود شیراز بازگشته است.

ملاصدرا بخش هایی از املاک پدری را به فقرا بخشیده ولی هنوز املاکی به شکل موقوفه در امور خیریه فارس و شیراز موجود می باشد. ملاصدرا در شیراز به تدریس مکتب معروف خود پرداخت. در آن زمان که اکثر فیلسوفان و متکلمان از فیلسوف های قبل از خود تقلید می کردند، ملاصدرا را به تمسخر گرفته و به علت در خطر دیدن موقعیت اجتماعی خود نزد دیگران به وی اهانت می کردند. ولی ملاصدرا شبیه آن ها رفتار نکرده اما این فشارها سبب شد تا او شیراز را به قهر ترک و به قم مهاجرت کند.

• انزوا و ریاضت در قم

ملاصدرا برای مدتی در شهر قم روزگار را سپری کرد. شهر قم هنوز در آن دوران مرکز مهم علمی و فلسفی نبود. وی در شهر قم نماند و در روستایی به اسم کهک در نزدیک شهر قم سکنی گزید. هنوز باقی مانده آثار خانه اشرافی صدرا در آن روستا موجود است.

این فیلسوف بزرگ در این مدت به علت افسردگی و ناراحتی روحی تا مدتی درس و بحث را رها نمود و عمرش را به عبادت و ریاضت و انزوا گذراند. وی در این زمان توانست به مرحله کشف و شهود غیب رسد و با دیده دل حقایق فلسفی را مشاهده کند و مکتب فلسفی اش را کامل تر کند.

از این رو این دوران دوره طلائی زندگی صدرا محسوب می شده و وی در این زمان به بالاترین درجه معنویت و قداست دست پیدا کرد.

صدرا در مراحل کشف و شهود غیب، به صدرا دستور داده شد که به سوی جامعه بازگردد و به تالیف و تدریس و نشر و پخش مکتبش بپردازد. وی پس از دوران سکوت به تالیف کتبی از جمله کتاب بزرگ و دائره المعارف فلسفی اش به اسم اسفار اربعه پرداخت و رساله هایی در پاسخ فلاسفه های هم زمان خودش نوشت.

ملاصدرا در قم شاگردان زیادی از جمله فیاض لاهیجی و فیض کاشانی را تعلیم نمود که هر دو داماد ملاصدرا شده و مکتب وی را ترویج نمودند. اسفار اربعه در چهار جلد نوشته شده و بر اساس مراحل 4 گانه سیر و سلوک عرفانی تنظیم گشته است. انتخاب اسم این کتاب هم به معنای سفرهای چهارگانه است.

از این رو این کتاب اصول فلسفه حکمت متعالی را با خود همراه دارد. ملاصدرا تازه نوشتن کتاب اسفار را به اتمام رسانده بود که نامه ای از سوی حاکم شیراز دریافت و به زادگاهش بازگشت.

• بازگشت به شیراز

یافته ها نشان می دهد که ملاصدرا در حدود سال 1040 قمری به دعوت حاکم فارس یعنی اله وردیخان برای اداره مدرسه ای جهت تدریس فلسفه به شیراز بازگشت و به تدریس فلسفه و تفسیر و حدیث مشغول گشت و شاگردانی را تعلیم داد.با بازگشت صدرا به شیراز دوباره رونق علمی هم به شیراز بازمی گشت. هنگام ورود وی به شیراز باغ پدری را به فرمان شاه وقت آراسته و همه به استقبالش آمدند.

از سه عنوان کتابی که صدرا در همان زمان در شیراز به فارسی نوشته چنین برمی آید که وی در آن زمان زیر فشار بدگویی ها و بدخویی های دانشمندان همشهری اش بوده اما این بار به معرفی و نشر مکتبش اصرار ورزیده است.

ازدواج ملاصدرا

در ادامه زندگینامه ملاصدرا به ازدواج این فیلسوف بزرگ می پردازیم. ملاصدرا در شیراز ازدواج نمود و اولین فرزندش هم در آن جا متولد شد. تاریخ دقیق ازدواج ملاصدرا مشخص نیست ولی احتمال می رود در سن 40 سالگی ازدواج نموده چرا که نخستین فرزندش در سال 1019 متولد شده است. با شروع درس های این فیلسوف بزرگ، آزارها و تهمت ها از هر سویی روانه شد.

در شیراز که زادگاه وی بود بدخواهان هر روز عرصه را بر او تنگ تر می نمودند. از این رو ملاصدرا به همراه خانواده کوچکش به قم مهاجرت کرد. و دور فرزند دیگرش در کهک قم به دنیا آمدند.

نوه ملاصدرا نیز در همین محل متولد شد. شاگردانی همانند فیض کاشانی و عبدالرزاق لاهیجانی را تربیت نمود و کتاب بی همتایش اسفار اربعه را کتابت کرد که تحولی عظیم در فلسفه اسلامی بود. اهمیت این کتاب تا دوران قاجار معلوم نگشت. این کتاب در کنار کتاب شفای ابن سینا جزو بزرگترین کتاب های فلسفی هستند و همانند دایره المعارفی اندیشه های جدید ملاصدرا را در خود گنجانده است.

ملاصدرا پنج فرزند شامل سه دختر و دو پسر دارد که میرزا ابراهیم یکی از پسرانش دانشمند زمان خود بوده و یک فیلسوف، فقیه و متکلم و مفسر دورانش بوده است و پسر دیگرش احمد هم فیلسوف، ادیب و شاعر بوده و چندین کتاب تالیف نموده است. بزرگترین فرزند ملاصدرا ام کلثوم نام دارد که دانشمند و شاعر بوده و زنی اهل عبادت که همسر ملا عبدالرزاق لاهیجی است. دختر دوم به اسم زبیده با فیض کاشانی ازدواج نموده و دختر سوم به اسم معصومه به داشتن معلومات و تسلط بر شعر و ادب معروف بوده است.

از شاگردان معروف ملاصدرا می توان به فیض کاشانی، فیاض لاهیجی، ملاحسین تنکابنی و حکیم ملامحمد آقاجانی اشاره کرد.

پایان عمر ملاصدرا

در پایان زندگینامه ملاصدرا شایان ذکر است که ایشان در تمام دوران زندگی خود با قرآن و روایات مانوس بوده و به اصول و مبانی اعتقادی شیعه دوازده امامی معتقد بوده است و در آثارش مواضع مختلف، اصول اعتقادی شیعه را بیان کرده است. وی در زندگی خود هفت بار با پای پیاده به خانه خدا مشرف شده است.

او در سفر هفتم خود در سن 70 سالگی با شوق عجیبی به مکه و زیارت کعبه رفت. اما در شهر بصره بیمار شد و دیده از دنیا فرو بست. بندر بصره در عراق آن زمان بخشی از کشور ایران بوده است. پس از فوت ملاصدرا شیعیان وی را به شهر نجف در آرامگاه امام علی علیه اسلام بردند. به گفته نوه ی وی او در سمت چپ صحن حرم مطهر امام علی علیه اسلام مدفون است.

از برخی آثار این فیلسوف بزرگ اسلامی می توان به الحکمه العرشیه، الحکمه المتعالیه، المبدا و المعاد، المعاشر، دیوان اشعار، حدوث عالم، اکسیر العارفین، متشابهات القرآن، مفتایح الغیب ، رساله سه اصل و … اشاره کرد.

از همراهی شما با نوشتار زندگینامه ملاصدرا سپاس گزاریم. همچنین پیشنهاد می شود در صورت تمایل برای آشنایی با زندگینامه زکریای رازی، عبید زاکانی و ابوالفضل بیهقی روی لینک کلیک کنید.