مینا حاجی محمدی : کارشناس ارشد علوم تغذیه
تحریریه زندگی آنلاین : امروزه رژیم‌های کم کربوهیدرات به طور گسترده‌ای نه تنها برای کاهش وزن، بلکه برای کنترل دیابت، سرطان و بسیاری از بیماری‌های دیگر استفاده می‌شوند و بسیاری از کارآزمایی‌های تصادفی و کنترل‌شده بالینی در این رابطه انجام شده‌اند. یک رژیم کم کربوهیدرات به عنوان دریافت کربوهیدرات کمتر از مرز حداقلی محدوده توزیع درشت‌مغذی‌ها برای بزرگسالان سالم (45 تا 65 درصد از کل انرژی روزانه) تعریف می‌شود و طیفی از دریافت کربوهیدرات‌ها از 50 تا 130 گرم در روز یا 45 – 10 درصد انرژی کل از کربوهیدرات‌ها را شامل می‌شود. با دریافت کربوهیدرات کمتر از 10 درصد (یا کمتر از 50-20 گرم در روز)، کتوز تغذیه‌ای ممکن است رخ دهد؛ به این نوع رژیم، رژیم کتوژنیک می‌گویند. در این شرایط، دریافت پروتئین روزانه معمولاً بین 1.5 - 0.8 گرم به ازای هر کیلوگرم وزن ایده‌آل بدن برای حفظ توده بدون چربی بدن در نظر گرفته می‌شود. یک مطالعه نظاممند مروری که الگوهای درشت مغذی‌های رژیم غذایی را با هم مقایسه کرده، نشان داد که در اکثر رژیم‌های غذایی، درشت مغذی‌ها منجر به کاهش وزن متوسط در طی 6 ماه می‌شوند، اما کاهش وزن و بهبود فاکتورهای کاردیومتابولیک تا حد زیادی پس از 12 ماه ناپدید شدند.
بیشتربخوانید:
مروری بر رژیم‌های غذایی مبتنی بر الگوی درشت مغذی‌ها بدون اهداف خاص انرژی نشان داد که رژیم اتکینز، که شامل دریافت کم کربوهیدرات و مصرف بالای پروتئین میباشد، برای کاهش وزن معنی‌دار از نظر بالینی، پس از 6 ماه و 12 ماه از شروع رژیم مؤثر بود. علاوه بر این، پژوهشی اخیراً نشان داد که رژیم غذایی مدیترانهای قوی‌ترین و ثابت‌ترین سودمندیها را هم برای کاهش وزن و هم برای بهبود پارامترهای کاردیومتابولیک فراهم میکند. لازم به ذکر است که در محدودیت انرژی، دریافت پروتئین کافی برای حفظ توده عضلانی صرف نظر از نوع رژیم غذایی بسیار اهمیت دارد.
رژیم کتوژنیک
رژیم کتوژنیک با کاهش شدید دریافت کربوهیدرات (کمتر از 50 گرم در روز) و افزایش نسبی در نسبت پروتئین و چربی مشخص می‌شود. رژیم‌های کتوژنیک می‌توانند اشتها را کاهش و لیپولیز را افزایش دهند که ممکن است منجر به کارایی متابولیک بیشتر برای مصرف چربی شود. انواع مختلفی از رژیم‌های محدود از کربوهیدرات وجود دارد، برخی از آنها کربوهیدرات‌ها را تا مقدار مشخصی، بدون محدود کردن پروتئین و چربی رژیم غذایی، محدود می‌کنند (مانند رژیم اتکینز)؛ در حالی که برخی دیگر دریافت متوسط کربوهیدرات و همچنین مصرف متوسط پروتئین و چربی را مجاز میدانند. در یک مطالعه، رژیم کتوژنیک اثرات متفاوتی بر سطح کلسترول LDL نشان داده و نسبت به سایر مداخلات رژیمی برای کاهش وزن برتری نداشته است. رژیم کتوژنیک می‌تواند گرسنگی را در کنار محدودیت انرژی، سرکوب کند و ممکن است برخی اثرات درمانی بر دیابت نوع 2، سندرم تخمدان پلی‌کیستیک و بیماری‌های قلبی عروقی و عصبی داشته باشد. با این حال، شواهد بیشتری برای تأیید اثربخشی و ایمن بودن آن مورد نیاز است.
مانند رژیم‌های بسیار کم کربوهیدرات، رژیم کتوژنیک در زنان باردار؛ کسانی که مبتلا به دیابت نوع 1، نارسایی کلیه، یا آریتمی قلبی هستند و در بیماران مسنتر دچار ضعف، منع مصرف دارد.
مشکلات و عوارض متعدد مرتبط با این رژیم غذایی در چند روز، چند هفته یا ماه اول رژیم کتوژنیک گزارش شده است. این موارد معمولاً شامل شکایات با شدت متوسطی هستند، مانند: خستگی مزمن، حالت تهوع، سردرد، ریزش مو، کاهش عملکرد جسمانی، تپش قلب، گرفتگی عضلات پا، خشکی و طعم بد دهان، بوی بد دهان، نقرس و یبوست.
بیشتربخوانید:
اخیراً رژیم‌های کتوژنیک با کربوهیدرات بسیار کم (VLCKD) به عنوان یک استراتژی تغذیه‌ای جذاب برای مدیریت و کنترل چاقی پیشنهاد شده‌اند. VLCKD با محتوای کم کربوهیدرات (کمتر از 50 گرم در روز)، 1.5-1 گرم پروتئین به ازای هر کیلوگرم وزن ایده‌آل بدن، 30-15 گرم چربی در روز و حدود 800-500 کیلو کالری انرژی در روز تعریف می‌شود. کاهش دریافت کربوهیدرات به کمتر از مقدار گزارش شده فوق، منجر به سنتز کتون می‌شود. سپس اجسام کتونی توسط چندین بافت خارج کبدی مانند سیستم عصبی مرکزی، ماهیچه‌های اسکلتی و قلب، به عنوان سوخت، مورد استفاده قرار می‌گیرند. برای حمایت از پذیرش و تبعیت بیماران، VLCKD اغلب به شکل جایگزین‌های وعده غذایی با تقلید از یک رژیم غذایی طبیعی طراحی می‌شود. این نوع رژیم در کنار اثرات سودمندش، باعث کاهش وزن بیشتری نسبت به یک رژیم استاندارد کم کالری، همراه با حفظ توده عضلانی، قدرت عضلانی و میزان متابولیسم در حالت استراحت، پس از 1 تا 2 سال پیگیری می‌شود.
بیشتربخوانید:
نکته
یک رژیم غذایی کم کربوهیدرات غیرکتوژنیک حاوی کربوهیدرات نسبتاً کمی، اغلب تقریباً 150 - 60 گرم در روز، است که باعث افزایش قابل توجه کتون‌های خون نمی‌شود. به طور کلی، یک رژیم غذایی با کربوهیدرات متوسط متشکل از 55 -45 درصد انرژی دریافتی از کربوهیدرات است که نسبتاً با محدوده توزیع قابل قبول درشت‌مغذی‌ها (45 - 65 درصد) هماهنگ است.
این مقدار دریافت کربوهیدرات مشابه دریافت معمولی مشاهده شده در جمعیت آمریکای شمالی و اروپا است، اگرچه می‌توان آن را یک رژیم کم کربوهیدرات در مناطق دیگر مانند آسیا در نظر گرفت. رژیم‌های غذایی با کربوهیدرات بالا به نوبه خود حاوی بیش از 70 - 65 درصد انرژی دریافتی از کربوهیدات هستند. VLCKD یک رویکرد تغذیه‌ای است که اثرات مفید قابل توجهی بر پارامترهای آنتروپومتریک و متابولیک و ترکیب بدن دارد. برای جلوگیری از عوارض جانبی و ارزیابی اثربخشی VLCKD، انجام پایش دوره‌ای از طریق معاینه فیزیکی و ارزیابی آزمایشگاهی توصیه می‌شود.
رژیم‌های کم کربوهیدرات با در دسترس بودن گسترده محصولات غذایی کم کربوهیدرات و میلیون‌ها نسخه فروخته شده کتاب با موضوع رژیم کم کربوهیدرات در سراسر جهان، نشان دهنده صنعتی چند میلیارد دلاری میباشد. کتاب‌ها و رسانه‌ها اغلب استدلال می‌کنند که رژیم‌های کم کربوهیدرات می‌توانند متابولیسم لیپید را بهبود بخشند و در نتیجه باعث کاهش وزن سریع شوند.
لازم به ذکر است رژیم‌های کم کربوهیدرات نیز مانند سایر رژیم‌های درمانی بایستی تحت نظر متخصصین تغذیه طراحی و اجرا شود. در مقالات آینده به ارتباط و تأثیر رژیم‌های کم کربوهیدرات بر بیماری‌های مختلف خواهیم پرداخت.
بیشتر بخوانید:
