چریک‌های چمران، از لبنان تا ایران

گروه جهاد و مقاومت مشرق - دکتر مصطفی چمران، شخصیتی ویژه با جاذبه‌های رفتاری داشت. مردی که برای مردم لبنان و ایران اسطوره رزم و سیاست است. اما پیش از آنکه دوره‌های آموزش نظامی را بگذراند و مربی آموزش‌های چریکی به جوانان لبنانی و ایرانی در جنوب شود، به گفته خودش در آمریکا زندگی مرفهی داشت. جایگاه علمی او در دانشگاه کالیفرنیا در قامت دانشمند فیزیک پلاسما می‌توانست آتیه او و خانواده‌اش را برای همیشه تأمین کند اما او در کنار فعالیت‌های سیاسی، به درخواست امام موسی صدر به لبنان رفت و شاخه نظامی «حرکه المحرومین» جنبش امل را پایه‌گذاری کرد. آموزش‌های ایدئولوژیک به سبک انجمن‌های اسلامی دانشجویان، تأسیس مدرسه فنی و خدمات اجتماعی و عام‌المنفعه از دیگر اقداماتی است که در دوره اقامت در لبنان از او به یادگار مانده است. اما آنچه بیش از همه فعالیت‌های سیاسی و نظامی، شخصیت آقا مصطفی را به الگوی انسان‌های حق خواه بدل کرده، ویژگی‌های رفتاری اوست. متن زیر حاصل گفتگو با دو شهروند لبنانی است؛ سید عبدالله مرتضی عاملی از فعالان فرهنگی و اجتماعی جنوب لبنان که در دوران دفاع مقدس همرزم شهید چمران بوده و حجت‌الاسلام سید محمدرضا شرف‌الدین از علمای لبنانی مقیم نجف به تحلیل تأثیر اقدامات فرهنگی و تربیتی دکتر چمران پرداخته‌اند.

*ریشه دوستی دو ملت

سید عبدالله مرتضی‌عاملی، از فعالان فرهنگی لبنان، با بیان اینکه رابطه شیعیان لبنان با امام موسی صدر و شهید چمران با مناسبات فرهنگی، مذهبی و تاریخی مردم ایران و لبنان مرتبط است، می‌گوید: بررسی پیشینه روابط فرهنگی دو ملت بسیار مهم است، پیشینه تاریخی روابط دو ملت بیانگر این است که مردم و نخبگان دو سرزمین همواره با یکدیگر تعاملات خوبی داشته‌اند. این روابط در دوره صفویه و مهاجرت علمای جبل عامل به ایران مستحکم شد و در دوره پیروزی انقلاب اسلامی توسعه یافت. عاملی می‌افزاید: من معتقدم آنچه در جریان تحولات فرهنگی و سیاسی لبنان و نیز حضور اندیشمندان و نخبگان ایرانی در کشور ما رخ داده، به این روابط تاریخی پیوند خورده است. وی با بیان اینکه این روابط در جریان انقلاب اسلامی وارد مرحله جدیدی شده، می‌گوید: انقلاب اسلامی و استقرار نظام جمهوری اسلامی موجب گسترش روابط و استحکام پیوند دو ملت شد.

*چمران و تربیت نیروی انسانی

این فعال فرهنگی و اجتماعی به خدمات امام موسی صدر و شهید چمران به مردم کشورش اشاره کرده و می‌گوید: از زمان ورود امام موسی صدر به لبنان زمینه کمک به محرومین بیش از پیش فراهم شد. حضور شهید مصطفی چمران در این راستا کمک ویژه‌ای به برنامه‌های فرهنگی امام موسی صدر بود و زمینه‌ساز تحولات فرهنگی، اقتصادی و سیاسی بزرگی در لبنان شد.

سید عبدالله مرتضی‌عاملی، تأسیس مدرسه فنی دکتر چمران را یکی از اقدامات مهم او در دوران اقامت در لبنان عنوان کرده و ادامه می‌دهد: تأسیس این مدرسه در نزدیکی شهر صور موجب شد تا برخی از جوانان مستعد و محروم به مدیریت شهید چمران به تحصیل بپردازند. این مدرسه یکی از پرمنفعت‌ترین مدارسی بود که در منطقه ایجاد شد و نخبگان فراوانی از آن مدرسه وارد جامعه شدند. نقش و تأثیرگذاری سرمایه انسانی مدرسه چمران را نمی‌توان نادیده گرفت.

* مصطفایِ مردم

خدمات دکتر چمران و امام موسی صدر در لبنان تنها به آموزش خلاصه نشده است، عاملی با بیان این مطلب می‌گوید: برپایی مراسم مذهبی، عزاداری، راهپیمایی و گردهمایی در مساجد برای دفاع از محرومین و معرفی نهضت امام خمینی و انقلاب اسلامی از خدمات فرهنگی و مذهبی دکتر چمران در جنوب لبنان بود. همزمان با این اتفاقات، تأسیس جنبش امل توسط امام موسی صدر موجب ارتقای نگرش اجتماعی و فرهنگی مردم شد.

او به برخی از خدمات اجتماعی دکتر و امام موسی صدر اشاره کرده و بیان می‌کند: تأسیس داروخانه، بیمارستان، مراکز بهداشتی، فرهنگی و آموزشی، شبکه آبرسانی، تعاونی، کمک به خانواده شهدا و محرومین در ایام حمله صهیونیست‌ها به لبنان از اقدامات موثر آقای صدر و دکتر بود. عاملی ادامه می‌دهد: چمران، علاوه بر این خدمات سخنور قهاری بود. جلسات عمومی شهید با مشارکت توده‌های مردم همراه بود. آنها مصطفی را جزئی از خود می‌دانستند.

*چریک‌های چمران؛ از لبنان تا ایران

عاملی به شخصیت نظامی شهید چمران اشاره کرده و می‌گوید: دکتر مربی آموزش‌های چریکی جوانان لبنان بود. به همین دلیل زمانی که جنگ تحمیلی عراق علیه ایران آغاز شد، برخی از شاگردان شهید که عضو جنبش امل بودند، همراه او به ایران آمدند. این گروه در جنگ‌های نامنظم همراه چمران بودند. عاملی که از همرزمان شهید در جنگ تحمیلی بوده، می‌افزاید: برخی از این افراد در دفاع مقدس به شهادت رسیدند که از جمله آنها می‌توان به شهید عبدالرضا موسوی و شهید علی عباس اشاره کرد.

این جانباز دفاع مقدس، به بیان خاطره‌ای از شهادت علی عباس معاون چمران پرداخته و می‌گوید: زمانی که علی عباس به شهادت رسید، دکتر همراه پیکر او به تهران آمد و او را تا منزل ابدی بدرقه کرد، سپس در مسجد ارک تهران سخنرانی کرده و به جبهه بازگشت. او حتی در آن وضعیت جنگی از احترام به دوست و همرزم شهید خود غافل نشد. وی اضافه می‌کند: در مدت کوتاهی که در خدمت دکتر بودم درس‌های بسیاری از او آموختم. او الگوی زندگی من است.

*چمران؛ مصداق حق جویی

حجت الاسلام والمسلمین سید محمدرضا شرف‌الدین، از فضلای حوزه علمیه نجف که اصالتی لبنانی دارد، به شخصیت تاثیرگذار شهید چمران در زیست فرهنگی مردم آن دیار اشاره می‌کند. او می‌گوید: کسانی که با دکتر چمران مراوده داشته اند، ویژگی‌هایی از او نقل کرده اند که باعث شده تا شخصیت چمران بر افراد جامعه تاثیرگذاری عمیقی داشته باشد.

خطیب حوزه علمیه نجف ادامه می‌دهد: یکی از مهمترین ویژگی‌های چمران، حق جویی بود. کسانی که با ایشان در ارتباط بودند به این خصلت دکتر کاملا واقف بودند. هرجایی سخن از حق و حق‌خواهی مطرح می‌شد، نگاه‌ها به سمت شهید چمران معطوف می‌شد. به همین جهت جوانان جویای حق سعی می‌کردند بیشتر با او آشنا شوند و شخصیت او را بهتر بشناسند.

شرف‌الدین با بیان این مطلب که چمران به افراد با گرایش‌های مختلف نزدیک شده و آنها ارتباط برقرار می‌کرد، اظهار می‌کند: این راز موفقیت دکتر در معرفی «حق» است.

*مؤمن روشن‌بین

شرف‌الدین به دیگر ویژگی دکتر چمران اشاره کرده و می‌افزاید: چمران فردی باایمان و باورمند بود. اگر به مسأله‌ای ایمان پیدا می‌کرد بدون شک و شبهه پایبندی به آن مساله را حفظ می‌کرد و با تمام وجود آن را می‌پذیرفت. این روحانی لبنانی، روشن‌بینی را دیگر ویژگی شخصیتی چمران عنوان کرده و می‌گوید: دکتر علاوه بر اینکه خود شخصیتی روشن‌بین داشت، تلاش می‌کرد افراد پیرامون خود را نیز با این خصلت آشنا کند. وی در ادامه می‌افزاید: او همچنین برای روشن شدن یک امر به مخاطب خود، به قدری فضا ایجاد می‌کرد تا مسأله برای او آشکار می‌شد. ساده زیستی دیگر خصوصیتی است که حجت‌الاسلام والمسلین شرف‌الدین برای مصطفی چمران عنوان می‌کند. او می‌گوید: منیّت و تکبر در شخصیت شهید چمران جایی نداشت. او محو حقی بود که به آن ایمان داشت.

*جذابیت‌های رفتاری دکتر

خطیب حوزه علمیه نجف با بیان اینکه چمران برای خود شخصیتی مستقل قائل نبود، اظهار می‌کند: دکتر از هر صفتی که او را از ایمان و باورمندی دور می‌کرد، حذر می‌کرد. این شاخصه‌های رفتاری از ایمان، حق‌خواهی و روشن بینی دکتر ناشی می‌شد. شرف‌الدین با بیان این که او با مستضعفین، جوانان، دانش آموزان مدرسه جبل عامل و هر فرد دیگری که ارتباط داشت از سر تواضع و فروتنی برخورد می‌کرد، می‌گوید: چمران با آن شخصیت علمی ارزنده و جایگاه اجتماعی والایی که داشت به گونه ای با توده مردم رفتار می‌کرد که فاصلههای اجتماعی را از بین برده بود.

او اضافه می‌کند: گرچه نمونه‌هایی از این دست بین علمای ما بخصوص در جبل عامل مانند جدم علامه شرف‌الدین وجود داشت، اما چنین رفتاری از یک مقام علمی دانشگاهی که محو عظمت دروغین غرب نشده بود، مهارت نظامی داشت و سیاست را به خوبی می‌دانست برای مردم جذابتر بود.

*راز عزت مصطفی

شرف‌الدین در ادامه به رفتار سرشار از محبت چمران اشاره کرده و می‌افزاید: هرکسی که با مصطفی چمران ارتباط داشت، عاطفه و مردم دوستی بی حد و مرز او را با همه وجود درک کرده بود. جمع شدن این صفات حسنه باعث شده بود او جاذبه بالایی داشته باشد. کسانی که با او ارتباط داشتند، می‌دانستند که رفتار محبت‌آمیز چمران با مردم و تواضع او صادقانه است و تصنعی نیست. وی ادامه می‌دهد: در مقابل مردم داری، او دشمن ستیز بسیار مقتدری بود این خصوصیات باعث شده بود تا در نگاه مردم عزیز شود. او این ویژگی‌ها را با مطالعه سرگذشت و سیره معصومین آموخته بود و توانسته بود در پندار، رفتار و گفتار خود پیاده کند. به همین دلیل شخصیت چمران برای مردم جذاب بود زیرا او پای دین و انسانیت خود ایستاد.

*نازلی مروت