استفاده از ابزارهای سرمایه‌گذاری به عمق‌بخشی به بازار، حرفه‌ای‌تر شدن آن و مهم‌تر از همه سود بیشتر سهامداران بسیار کمک می‌کند. اما صندوق‌های اهرمی چه صندوق‌هایی هستند؟ همان‌طور که از اسم این صندوق‌ها پیداست، در این صندوق‌ها از فلسفه اهرم استفاده می‌شود؛ به این معنا که با بهره‌گیری از مکانیزم اهرم، بازده سرمایه‌گذاری چند برابر می‌شود و با سرمایه‌گذاری در یک صندوق اهرمی، امکان دریافت سود مضاعف وجود دارد.
البته باید به این مساله نیز دقت کرد که در صورت کاهش ارزش صندوق اهرمی، مکانیزم اهرم منجر به چند برابر شدن زیان سرمایه‌گذار می‌شود. به عبارت ساده‌تر در صندوق اهرمی، ریسک سرمایه‌گذاری به نسبت سایر صندوق‌ها افزایش قابل‌توجهی دارد و در دوره‌های رونق و رکود بازار، مکانیزم اهرم باعث ایجاد سود یا زیان مضاعف برای سرمایه‌گذاران خواهد شد. در این گزارش به این سوال پاسخ خواهیم داد که در روند صعودی هیجانی گذشته بازار که از آبان‌ماه آغاز شده بود، آیا این صندوق‌ها به همین میزان به سرمایه‌گذاران خود سود دادند و در روند استراحت زمانی حال حاضر، عملکرد صندوق‌های اهرمی به چه صورت بوده است؟
چالش صندوق‌های اهرمی
محمدصادق میرزایی، تحلیلگر بازار سرمایه، در این خصوص گفت: چند نکته در مورد صندوق‌های اهرمی وجود دارد که اهالی بازار سرمایه کمتر در جریان آن قرار دارند اما سبدگردانان این صندوق‌ها به‌خوبی در جریان این داستان هستند. اگرچه صندوق‌های اهرمی یک فرم پذیرش ریسک دارند و سرمایه‌گذارانی که در کارگزاری خود اقدام به معامله کنند باید این فرم را قبول کنند. اما چند نکته مهم اما ریز وجود دارد که باید به آنها توجه کرد. اول از همه اینکه این صندوق‌ها ضریب اهرمی دارند و دارای دو واحد عادی و ممتاز هستند که سرمایه‌گذاران در بورس عملا واحدهای ممتاز را خریداری می‌کنند و واحدهای عادی این صندوق‌ها معمولا صدور ابطالی هستند.
وی با اشاره به اینکه همان‌طور که از اسم این صندوق‌ها پیداست آنها دارای ضریب اهرمی هستند، بیان کرد: این یعنی اگر سبدگردان بتواند خیلی خوب مدیریت کند در بازار صعودی سعی می‌کند ضریب اهرمی خود را بالا نگه داشته تا بازدهی بهتری از شاخص کل بدهد. برای مثال اگر یک صندوق در روند صعودی شاخص ضریب اهرمی 5/ 1 داشته باشد نسبت به صندوق رقیب خود که ضریب اهرمی 3/ 1 داشته بازدهی بهتری خواهد داشت. اما نکته‌ای که همه از آن غافل‌اند، این است که صندوق‌های اهرمی چون همیشه یک واحد عادی در کنار واحد ممتاز دارند در روندهای صعودی بازار ضریب کاهنده اهرمی به خود می‌گیرند و ضریب اهرمی آنها به‌مرور در روندهای صعودی کمتر می‌شود.
وی ادامه داد: در مقابل در روندهای نزولی بازار ضریب فزاینده اهرمی می‌گیرد؛ به این معنی که وقتی بازار سرمایه برای مدت بیش از یک ماه طولانی دچار اصلاح می‌شود ضریب افزایش این صندوق‌ها افزایش پیدا می‌کند. به همین دلیل در اصلاح اخیر بازار سرمایه که کمتر از دو ماه از آن می‌گذرد، می‌بینیم که شاخص کل از حدود 5/ 2میلیون واحد به 1/ 2میلیون واحد رسیده و صندوق‌های سهامی نهایتا 15درصد اصلاح داشتند. این در حالی است که در نگاهی به عملکرد صندوق‌های اهرمی می‌بینیم در این مدت عموما بین 30 تا 40 درصد اصلاح داشتند و دلیل آن نیز این است که در روند نزولی ضریب اهرمی فزاینده می‌شود.
چاره چیست؟
میرزایی خطاب به مدیران این صندوق‌ها و مخصوصا مدیرانی که سبدگردانی این صندوق‌ها را بر عهده دارند، گفت: بهتر است ضریب فزاینده در بازار نزولی و ضریب کاهنده در بازار صعودی با افزایش تعداد نمادهای پرتفو که در اختیارات معاملات هست تعدیل شود یا واحدهای جدیدی صادر کنند، در این صورت می‌توانند ضریب را کنترل کنند و بازدهی خوبی را به سهامداران بدهند. باید توجه داشت که صندوق‌های اهرمی روی کاغذ احتمال کال مارجین شدن دارند و این موضوع مهمی است. چاره این مشکل تنوع‌بخشی در پرتفو، فعال بودن روی نمادهای اختیار معامله و صدور واحدهای جدید است تا به این ترتیب ضریب کنترل شود.
این تحلیلگر بازار سرمایه ادامه داد: علاوه بر این به دلیل اینکه واحدهای عادی و ممتاز در صندوق‌های اهرمی کنار هم هستند و بازارگردان نیز ندارند، امکان این وجود دارد که حقوقی‌هایی که این صندوق را با کارگزاری یا شرکت سبدگردانی ارائه داده‌اند مقداری کمک کنند تا این صندوق‌ها دچار حباب‌های بزرگ مثبت نشوند؛ چرا که درحالحاضر عموما هنگام بازارهای صعودی مثبت حباب این صندوق‌ها بیش از حد است و به همین منظور باید مقداری به آنها کمک شود، چون عمر زیادی در بازار ندارند و تجربه در روندهای نزولی و صعودی بازار کم است.
میرزایی تصریح کرد: با وضعیت فعلی صندوق‌های اهرمی، چنانچه اتفاقی مانند آنچه در سال 99 افتاد بیفتد، سهامداران اهرمی‌ها آسیب زیادی خواهند دید. این در حالی است که در روند صعودی که از آبان‌ماه 1401 شروع شد، صندوق‌های اهرمی بازدهی به مراتب بهتری نسبت به سایر صندوق‌ها داشتند و علت همان ضریب اهرمی بود؛ اما به‌تدریج مشاهده کردیم که هر‌چه بازدهی در شاخص کل بالاتر رفت بازدهی این صندوق‌ها کمتر شد که دلیل این موضوع همین ضریب کاهنده در بازار صعودی است.
این تحلیلگر بازار سرمایه در ادامه در خصوص سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها و شرکت‌های سبدگردانی و حضور غیرمستقیم در بازار سرمایه گفت: حدود سه سال از آنچه در مردادماه سال 99 در بازار سرمایه اتفاق افتاد می‌گذرد و عمده سرمایه‌گذارانی که به صورت مستقیم نسبت به حضور در بازار سرمایه اقدام کرده بودند، به سقف قبلی خود نرسیدند و برخی از آنها حتی 50درصد با سقف قبلی فاصله دارند. این در حالی است که عموم صندوق‌هایی که در سال 99 فعال بودند تا آذرماه تقریبا به سقف قبلی خود رسیدند و به سرمایه‌گذار خود فرصت خروج دادند و بازدهی خوبی داشتند. درحالحاضر نیز 100درصد بالاتر از سقف سال 99 هستند. وی ادامه داد: از سال 1401 به قبل حجم معاملات صندوق‌ها مقداری پایین‌تر بود و هر چه از آن سال می‌گذرد ارزش بازار این صندوق‌ها بزرگ‌تر می‌شود.
وقتی ارزش بازار این صندوق‌ها بزرگ‌تر شود، دست بازارگردان برای کنترل صندوق و جلوگیری از هیجانات بازتر است. در بازار ایران به‌ندرت شاهد صف خرید و فروش هستیم و این اتفاق به دلیل بزرگ شدن ارزش بازار این صندوق‌هاست.میرزایی اظهار کرد: بازار سرمایه با بزرگ‌تر شدن ارزش بازار این صندوق‌ها، به‌مرور حرفه‌ای‌تر می‌شود، چرا که این صندوق‌ها با نقدینگی موجود عملا نمادها و سهام را بازارگردانی می‌کنند. به همین دلیل است که ما در بازار صف‌های فروش متعدد و صف‌های خرید هیجانی کمتری می‌بینیم. چون این صندوق‌ها می‌توانند به‌موقع با حجم پولی که در اختیار آنهاست در هیجانات مثبت فروشنده باشند و در هیجانات منفی از سهام حمایت کنند. به همین دلیل افزایش و گسترش این صندوق‌ها می‌تواند به بازار سرمایه و سهامدار کمک‌کننده باشد.
این تحلیلگر بازار سرمایه عنوان کرد: درحالحاضر در بازار سرمایه صندوق‌هایی داریم که یک‌دهه اطلاعات دارند و در این 10 سال بالای 40 برابر شدند و هیچ بازار رقیبی به این نمی‌رسد. سرمایه‌گذاری در این صندوق‌ها به همه توصیه می‌شود، چرا که کسی که فرصت ندارد و نمی‌تواند طیف متعددی از سهام را سهامداری کند، بهتر است که روی صندوق‌ها سرمایه‌گذاری کند. علاوه بر این، سرمایه‌گذاری در صندوق‌ها برای آن دسته از افراد که فرصت دارند اما سرمایه زیادی ندارند که بتوانند تنوع زیادی به پرتفوی خود بدهند پیشنهاد می‌شود. برای افرادی که وقت و سرمایه دارند نیز سرمایه‌گذاری در همین صندوق‌ها مناسب است و این افراد باید طیف متنوعی از صندوق‌های سهامی، فراصندوق‌ها و صندوق‌های کالایی را داشته باشند.
وی ادامه داد: افرادی که به صورت غیرمستقیم در بورس حضور می‌یابند، حتی در شرایط اصلاحی بازار و زمانی که حس می‌کنند کلیت بورس برای مدتی نزولی خواهد بود، می‌توانند در صندوق‌های با درآمد ثابت سرمایه‌گذاری کنند تا سودی بالاتر از سپرده‌های بانکی بگیرند و از آن به عنوان ایستگاه پول استفاده کنند. بعد که سیگنال ورود به بازار گرفتند، می‌توانند به‌تدریج از این صندوق‌ها بفروشند و به صندوق‌های سهامی، اهرمی، صندوق‌های طلا و فراصندوق‌ها ورود کنند.
