به قلم : ساناز حشمتی‌پور ؛ کارشناس علوم تربیتی ؛ نویسنده کودک و نوجوان ؛ مربی مهارت های زندگی
تحریریه زندگی آنلاین : همه ما با مفهوم خستگی و نیاز به استراحت آشنا هستیم و روزانه نیاز به استراحت را تجربه کرده‌ایم. اکثر انسان‌ها اگر قرار باشد تعریفی از استراحت ارائه دهند یا در مورد آن صحبت کنند، مفهوم استراحت را در خواب می‌دانند و عده کم دیگری، علاوه بر خواب، تفریح و دور بودن از روزمرگی‌ها و نهایتا اوقاتی را بدون دغدغه گذارندن را استراحت تلقی می‌کنند.
در این شماره ما می‌خواهیم به بررسی استراحت بپردازیم که علاوه بر موارد بالا مواردی وجود دارند که استراحت تلقی می‌شوند یا حتی کیفیت آن را ارتقا می‌بخشند. شاید بارها برای شما پیش آمده باشد که علاوه بر استراحت (به معنای خواب) همچنان خسته باشید یا حتی با خوابیدن احساس کسلی و خستگی شما بیشتر شده باشد یا حتی دچار اختلالات خواب و در پی آن اختلالات عصبی شده باشید. شناخت و آشنایی با انواع استراحت و مهارت برای کنترل و تعدیل انواع استراحت بی‌شک حس مطلوب و بازدهی را در زندگی روزمره ما بیشتر و بهتر می‌کند. حتی اگر نخواهیم به عنوان یک مربی، استاد یا ... نیز در این مورد مطالعه کنیم، برای زندگی روزمره و حفظ سلامت خود و خانواده‌مان هم باید انواع استراحت را بشناسیم و تعادل را در آن برقرار کنیم.
در اینجا ما به معرفی انواع استراحت از دیدگاه دکتر ساندرا دالتون اسمیت می‌پردازیم.
بیشتربخوانید:
طبقه بندی استراحت
استراحت فیزیکی
این نوع استراحت اولین و شاید مهم‌ترین و ملموس‌ترین نوع استراحت است که همه افراد با آن آشنایی دارند و روزانه آن را با کیفیت‌های متفاوت تجربه می‌کنند.
استراحت فیزیکی همانطور که از اسم آن مشخص است، مربوط به جسم و بدن و فیزیک بدن می‌شود و با خواب شبانه و گاها روزانه به راحتی خستگی ناشی از کارهای روزانه جبران می‌شود و فرد به انرژی و نشاط مورد نیاز روزانه خود باز می‌گردد. همه گروه‌های سنی با مفهوم این نوع استراحت آشنا هستند و آن را انجام می‌دهند، حتی گاهی نیاز به استراحت‌های دیگر را نیز سعی می‌کنند با استراحت فیزیکی جبران کنند.
استراحت هیجانی
یعنی هر فردی در مواقع نیاز احساس می‌کندکه باید زمانی را صرف صحبت در مورد احساسات و هیجانات خود کند. همه انسان‌ها به عنوان موجودی اجتماعی نیاز دارند که با دیگران در ارتباط باشند و برای تخلیه روانی و رفتار و بازدهی مطلوب در مورد احساسات خود با دیگران صحبت کنند، البته این صحبت کردن نسبت به زن و مردن بودن یا سنی که در آن قرار داریم یا به عنوان درون گرا یا برون گرا بودن متفاوت، اما مهم است. مهم‌ترین نکته در استراحت هیجانی این است که این وقت با افرادی مطمئن صرف شود که علاوه بر اینکه به خوبی به صحبت‌های شما گوش دهند، از هر گونه قضاوت و داوری و سوء‌استفاده از صحبت‌های شما به دور باشند. افرادی که چنین کسانی را در زندگی دارند و به اهمیت این نوع تخلیه احساسی در حد معقول یا همان استراحت هیجانی واقف هستند، این نوع استراحت و به صورت عامیانه‌تر حس سبکی را تجربه می‌کنند.
استراحت معنوی
استراحت معنوی به زمانی اطلاق می‌شود که صرف تنظیم نیازهای معنوی و اعتقادات هر فرد با توجه به مذهب و رویکرد او می‌شود، مانند عبادت کردن، نماز خواندن یا مدیتیشن. در ناخودآگاه هر فردی نیاز به تعالی و آرامش وجود دارد که با شناختن درست و هدفمند کردن آن می‌توان علاوه بر استراحت معنوی و رفع خستگی‌ها و انباشتگی‌های ذهنی با نیروی دو چندان به زندگی عادی بازگشت. این نوع استراحت با توجه به تفاوت‌های فردی متفاوت است. مثلا فردی می‌خواهد فرائض دینی خود را در مکان زیارتی و اجتماع انجام دهد و در این حالت احساس آرامش می‌کند، اما فرد دیگری مدیتیشن یا عبادت در طبیعت را دوست دارد و فرد دیگر این کار را در تنهایی برمی‌گزیند، اما نکته مهم این است که همه افراد باید روزانه زمانی را خالی از هر دغدغه و فکری و ترجیحا در ساعات آرام روز به این کار اختصاص دهند.
بیشتربخوانید:
استراحت ذهنی
این استراحت رابطه مستقیم با فکر و مغز هر فرد دارد و انجام آن به صورت مطلوب باعث کارکرد بهتر مغز می‌شود. این استراحت را می‌توان با فاصله گرفتن از رسانه‌ها و فضای مجازی و رسانه‌های جمعی انجام داد، مثلا بعد از انجام کارهای واجب روزانه از چرخ زدن بی‌دلیل در فضای مجازی و شبکه‌های مجازی دوری کنیم و ساعتی از روز را با خاموش کردن تلفن همراه و تلویزیون به پیاده‌روی و استراحت بپردازیم و حتما سعی کنیم در این زمان فکر و حواس‌مان پیش آنها نباشد و مدام بین استراحت به چک کردن یا سرک کشیدن در آن نپردازیم.
استراحت اجتماعی
همان طور که عنوان شد انسان موجودی اجتماعی است و در میان هم‌‌نوعان خود بودن برای او نیازی مهم و اساسی است، زیرا برآورده شدن اکثر نیازهای انسان در بین هم نوعانش و اجتماع شکل می‌گیرد. با این حال هر فردی نیاز دارد برای تجدید قوا و حفظ منیت و تازه‌سازی احساسات خود مدتی را دور از مردم به خصوص افرادی با رویکرد منفی بگذراند. این یکی از مهم‌ترین بخش‌های استراحت است که لازمه و نیاز روزانه هر فردی است و متاسفانه اکثر افراد این نیاز و این نوع استراحت را نمی‌شناسند و خلا این استراحت در زندگی افراد باعث بروز مشکلاتی در ذهن و خواب آنها می‌شود. برای بازدهی بهتر و کنترل این نوع استراحت خوب است از افرادی با رویکرد منفی یا افرادی که در ناخودآگاه شما احساس نامطلوب ایجاد می‌کنند برای مدتی یا همیشه دوری کنید و زمان‌تان را با افرادی که به شما انگیزه می‌دهند و نگرش مثبتی دارند بگذرانید. استراحت مطلوب اجتماعی، فرد را برای بازگشت بهتر فرد به اجتماع آماده می‌کند. و چنانچه در چرخه روابط افراد در اجتماع یک فرد این استراحت را نداشته باشد، می‌تواند با افکار عصبی و منفی این افکار را به سایر افراد جامعه سرایت دهد.
بیشتربخوانید:
استراحت حسی
استراحت حسی شامل تقویت و حس آرامش در حواس پنجگانه می‌شود، به صورتی که زمانی را به استراحت گیرنده‌های حواس خود اختصاص دهیم، مثلا از سر و صدا و همهمه دوری کنیم تا حس شنوایی ما استراحت کند یا بعد از یک روز سنگین کاری ساعتی را در تاریکی با گوش کردن به موزیک ملایم به حس بینایی آرامش دهیم. این استراحت همه حواس بینایی، چشایی، لامسه و ... را در بر می‌گیرد.
استراحت خلاقیتی
در این نوع استراحت فرد باید از هر فکر بی‌مورد و هر فکری برای موارد بی‌ارزش و غیر قابل حل دوری کند و ذهن را به سوی آرامش هدایت کند.
مسائلی در زندگی ما هستند که حل شدن آنها نیاز به زمان دارد. پس با فکر نا‌به‌جا و نا‌به‌هنگام در مورد آنها مغز و ذهن را خسته نکنیم. شاید این نوع استراحت در دین ما با همان مفهوم توکل همراه باشد، یعنی گاهی اوقات باید چیزهایی را به زمان سپرد.
برای استراحت نتیجه می‌گیریم که:
مفهوم کلی استراحت یعنی اینکه این 7 استراحت در کنار هم و در حد تعادل و مطلوب قرار بگیرند و چنانچه در یکی از آنها خللی وارد شد، با مدیریت و شناخت و آگاهی، تعادل لازم و کمیت و کیفیت را بین آنها برقرار کنیم. استراحت مطلوب یعنی اکثر مواقع بتوانیم تعادل را در میان این استراحت‌ها برقرار کنیم و حس رضایتمندی از سبکی روح، کیفیت خواب، روابط اجتماعی و نهایتا سلامت جسمانی داشته باشیم.
بیشتربخوانید:
