مرکز پژوهش‌های مجلس طی یک نظرسنجی به بررسی نظر مردم در مورد وضعیت صندوق‌های بازنشستگی کشور پرداخته است. در سال‌های گذشته وابستگی صندوق‌های بازنشستگی به بودجه به یکی از مهم‌ترین دغدغه‌های سیاستگذاران اقتصادی تبدیل شده است. در حال حاضر یکی از بزرگ‌ترین مشکلات صندوق‌های بازنشستگی آن است که اغلب آنها قادر به پرداخت حقوق و مزایای بازنشستگان خود از محل منابع داخلی نبوده و در بودجه هر سال، مبلغی برای کمک به آنها در نظر گرفته می‌شود.
از آنجایی که تحریم‌های اقتصادی مانعی برای دسترسی دولت به منابع بیشتر برای پوشش این وابستگی است، صندوق‌های بازنشستگی خود به عاملی برای تشدید کسری بودجه و افزایش تورم تبدیل شده‌اند. بااینحال نظرسنجی مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد که ظاهرا مردم با سیاستگذاران اقتصادی چندان هم موافق نیستند. بر اساس این نظرسنجی 8/ 31درصد از مردم معتقدند وضعیت مالی صندوق‌های بازنشستگی خوب است. از سوی دیگر وضعیت صندوق‌های بازنشستگی موجب شده بسیاری از کارشناسان اقتصادی توصیه‌هایی مبنی بر افزایش سن بازنشستگی در ایران ارائه دهند. این در حالی است که بر اساس این نظرسنجی میانگین سن مناسب مردان برای بازنشستگی 55سال و سن مناسب زنان 48سال برآورد شده است. از دیگر نکات قابل‌توجه این گزارش آن است که کافی نبودن حقوق بازنشستگی مهم‌ترین دلیل اشتغال مجدد بازنشستگان عنوان شده است.
چشم‌انداز درآمد دوران سالمندی
شناخت افکار عمومی در هنگام انجام اصلاحات و اجرای طرح‌ها و ایده‌های جدید از اهمیت زیادی برخوردار است. مساله صندوق‌های بازنشستگی نیز از مواردی است که به اصلاحات نیاز دارد. مرکز پژوهش‌های مجلس در گزارش «افکارسنجی درباره نگرش مردم به وضعیت صندوق‌های بازنشستگی کشوری» به بررسی نظر مردم در مورد وضعیت صندوق‌های بازنشستگی کشور پرداخته است. جامعه آماری پیمایش مذکور همه افراد 18 سال و بیشتر در کل کشور بوده‌اند. در این پیمایش تعداد 1200 پرسشنامه به صورت تلفنی و با روش نمونه‌گیری تصادفی ساده متناسب با جمعیت جمع‌آوری شده است.
بر اساس یافته‌های این نظرسنجی از نظر 5/ 85درصد از مردم داشتن بیمه بازنشستگی لزوم زیاد یا خیلی زیادی دارد. 7/ 83درصد از افرادی که دارای تجربه پرداخت بیمه بودند، معتقدند اگر بیمه بازنشستگی اختیاری بود باز هم خود را بیمه می‌کردند. این در حالی است که 9/ 12درصد معتقد بودند در صورت اختیاری بودن بیمه بازنشستگی خود را بیمه نمی‌کردند. در واقع تنها 6/ 6درصد از افراد ضرورت داشتن بیمه را کم یا خیلی کم عنوان کرده‌اند. یکی از نکات قابل‌توجه آن است که در ایران تعداد قابل‌توجهی از افراد پس از بازنشستگی، مجددا شاغل می‌شوند. گفته می‌شود مهم‌ترین دلیل اشتغال مجدد بازنشستگان کافی نبودن حقوق بازنشستگی بوده است. بااینحال 2/ 62درصد از مردم مستمری بازنشستگی را به عنوان منبع درآمد خود در دوران سالمندی در نظر گرفته‌اند. 7/ 16درصد نیز درآمد حاصل از سرمایه‌گذاری در ملک و بازار را در نظر داشته و 4/ 24درصد هم هیچ منبع درآمدی برای دوران سالمندی خود در نظر نگرفته‌اند.
سن بازنشستگی چقدر باشد؟
بر اساس نظرسنجی انجام‌شده توسط مرکز پژوهش‌های مجلس، میانگین سن مناسب مردان برای بازنشستگی 55 سال و سن مناسب زنان 48 سال برآورد شده است. این در حالی است که بسیاری از کارشناسان اقتصادی معتقدند افزایش سن بازنشستگی در ایران یکی از گام‌های مهم در مسیر اصلاحات صندوق‌های بازنشستگی کشور است. به زبان ساده می‌توان گفت مهم‌ترین مشکل صندوق‌های بازنشستگی در ایران عدم‌توازن منابع و مصارف است. به همین دلیل کارشناسان اقتصادی تاکید می‌کنند که اگر قرار است دست به اصلاحاتی زده شود، بهتر است اول به سراغ افزایش سن بازنشستگی بروید.
از آنجایی که تحریم‌های اقتصادی موجب شده چشم‌انداز دسترسی به منابع بیشتر برای جبران عدم توازن منابع و مصارف صندوق‌های بازنشستگی چندان روشن نباشد، سیاستگذاران قدم‌هایی در مسیر اصلاح صندوق‌های بازنشستگی برداشته‌اند. برای مثال در قانون بودجه سال 1402، سن بازنشستگی افراد می‌تواند با دو شرط نیاز سازمان و رضایت مستخدم تا 2 سال افزایش پیدا کند. حتی گفته می‌شود که قرار است اصلاحاتی در این زمینه در برنامه هفتم توسعه انجام شود.
اواخر خردادماه امسال، داوود منظور، رئیس سازمان برنامه و بودجه کشور، در این زمینه گفت: «صندوق‌های بازنشستگی ناترازی‌های شدیدی دارند و منابع و مصارف آنها با هم سازگاری ندارد و دچار کسری هستند؛ اصلاحات سنجه‌ای می‌تواند به افزایش منابع صندوق‌های بازنشستگی کمک کند.» او با اشاره به افزایش سن بازنشستگی در برنامه هفتم توسعه گفت: «بنابراین باید برخی از اصلاحات که اصطلاحا اصلاحات سنجه‌ای نامیده می‌شوند در ضوابط بازنشستگی اتفاق بیفتد.» علاوه بر این، مقایسه سن بازنشستگی در ایران و برخی از کشورهای توسعه‌یافته نشان‌دهنده آن است که سن بازنشستگی در ایران پایین است.
برای مثال در اقتصادهای توسعه‌یافته‌ای مانند نروژ و ایسلند سن بازنشستگی برای مردان و زنان 67 سال است، در حالی که در ایران سن بازنشستگی مردان معادل 60 سال و سن بازنشستگی زنان معادل 55 سال است. بااینحال نظرسنجی مرکز پژوهش‌های مجلس نشان می‌دهد مردم معتقدند سن بازنشستگی از این هم باید پایین‌تر باشد. این اختلاف‌نظر میان مردم، کارشناسان و سیاستگذاران نشان‌دهنده آن است که اصلاحاتی در این زمینه می‌تواند دارای تبعات اجتماعی باشد. یکی از نکات جالب در مورد این نظرسنجی آن است که بیش از نیمی از بازنشستگان، یعنی 2/ 53درصد از آنها، معتقد بودند که اگر در زمان بازنشستگی خود محدودیتی برای سن وجود نداشت، مایل به ادامه اشتغال بودند، اما 3/ 40درصد از آنها تمایلی به ادامه اشتغال نداشتند. علاوه بر این، 7/ 42درصد از بازنشستگان معتقدند اگر دیرتر بازنشسته می‌شدند وضعیت مالی خانواده‌شان بهتر بود. این در حالی است که 9/ 14درصد معتقدند در چنین شرایطی وضعیتشان بدتر بود. 3/ 38درصد نیز گفته‌اند وضعیت مالی‌شان فرقی نمی‌کرد.
اختلاف نظر مردم و سیاستگذاران
یکی از مهم‌ترین بخش‌های این گزارش تفاوت نظر مردم و سیاستگذاران در مورد وضعیت مالی صندوق‌های بازنشستگی است. مشکل بزرگ صندوق‌های بازنشستگی در‌حال‌حاضر آن است که اغلب صندوق‌ها قادر به پرداخت حقوق و مزایای بازنشستگان خود از محل منابع داخلی نیستند و در بودجه هر سال، مبلغی برای کمک به آنها در نظر گرفته می‌شود. این موضوع یکی از مواردی است که به کسری بودجه دامن زده و آتش تورم را شعله‌ورتر کرده است. همین مساله موجب شده سیاستگذاران در زمینه افزایش حقوق بازنشستگان در شرایط تورمی محتاط‌تر عمل کنند؛ زیرا این افزایش حقوق خود به عاملی برای افزایش تورم و کاهش قدرت خرید بازنشستگان بدل می‌شود.
بااینحال نظر مردم در این‌باره چیز دیگری است. بر اساس این نظرسنجی از نظر 8/ 31درصد از مردم، وضعیت صندوق‌های بازنشستگی از لحاظ مالی خوب یا بسیار خوب است؛ درحالی‌که 3/ 22درصد وضعیت را بد و 6/ 25درصد آن را بحرانی می‌دانند. 7/ 23درصد از آنها علت این وضع بد و بحرانی را مدیریت ناکارآمد صندوق‌ها، 22درصد فساد مالی، 4/ 20درصد بی‌ثباتی اقتصادی در کشور، 19درصد عملکرد نامناسب دولت و 4/ 4درصد افزایش تعداد بازنشستگان می‌دانند. این مساله می‌تواند نشان‌دهنده آن باشد که یک‌سوم از افرادی که در این نظرسنجی شرکت کرده‌اند، به اظهارنظر سیاستگذاران در مورد وضعیت بحرانی صندوق‌های بازنشستگی اعتمادی ندارند.
