سرانجام، دنیا تسلیم دین حق خواهد گشت چون این وعده خداوند است که «والعاقبة للتقوی » (2) علاوه بر اینکه نوع÷ذچ ژر; انسانی به آن فطرتی که در او به ودیعه سپرده اند طالب سعادت حقیقی خویش است، و سعادت حقیقی او این است که بر کرسی فرماندهی بر جسم و جان خویش مسلط شود، زمام حیات اجتماعیش را به دست خویش بگیرد، حظی که می تواند ازسلوک خود در دنیا و آخرت بگیرد، به دست آورد و این همانطور که توجه فرمودید همان اسلام ودین توحید است.
خواهید گفت: اگر فطرت بشر او را به سعادت حقیقی اش می رساند، چرا تاکنون نرسانده، و چرا بشر در سیر انسانیتش به سوی آن سعادت و به سوی ارتقایش در اوج کمال دچاراین همه انحراف گردیده؟و بجای رسیدنش به آن هدف روز به روز از آن هدف دورتر شده است؟.
در جواب می گوئیم: این انحراف به خاطر بطلان حکم فطرت نیست بلکه حکم فطرت درست است لیکن بشریت در تشخیص سعادت واقعی اش دچار خطا گردیده و نتوانسته است حکم فطرت را بر مصداق واقعی اش تطبیق دهد، که در نتیجه مصداق موهوم رامصداق واقعی پنداشته است.و آن سعادت واقعی که صنع و ایجاد برای بشر در نظر گرفته وتعقیبش می کند، بالاخره دیر یا زود محقق خواهد شد.تمام مطالب مذکور از آیات زیر به خوبی استفاده می شود: "فاقم وجهک للدین حنیفا فطرة الله التی فطر الناس علیها لا تبدیل لخلق الله ذلک الدین القیم و لکن اکثر الناس لا یعلمون" (3) ، و منظورش از"نمی دانند"این است که
............................................ (1)خدای تعالی هیچ نعمتی را که به قومی داده دگرگون نمی سازد، تا زمانی که خود آن قوم خویشتن را تغییر دهند." سوره رعد آیه: 11". (2)عاقبت برد با تقوا و اهل تقوا است."سوره طه آیه: 132" (3)روی دل به سوی دین خدا کن که از انحراف بدور است، فطرت خدا است فطرتی که بشر راطبق آن آفریده، و در آفرینش خدا تبدیلی نیست، دین استوار هم دینی است که مطابق فطرت باشد، ولی بیشتر مردم نمی دانند."سوره روم آیه: 30"
صفحه : 209
بطور تفصیل نمی دانند، هر چند که فطرتشان علم اجمالی به آن دارد.
و سپس بعد از سه آیه می فرماید: "لیکفروا بما آتینا هم فتمتعوا فسوف تعلمون" (1) و بعد ازشش آیه می فرماید: "ظهر الفساد فی البر و البحر بما کسبت ایدی الناس لیذیقهم بعض الذی عملوا لعلهم یرجعون" (2).
و نیز می فرماید: "فسوف یاتی الله بقوم یحبهم و یحبونه، اذلة علی المؤمنین اعزة علی الکافرین، یجاهدون فی سبیل الله و لا یخافون لومة لائم" (3) و نیز می فرماید: "و لقد کتبنا فی الزبور من بعد الذکر ان الارض یرثها عبادی الصالحون" (4) و نیز فرموده: "و العاقبة للتقوی" (5) ، پس این آیات و امثال آن به ما خبر می دهد که(اولا: اسلام دین فطرت است، و ثانیا بشر به حکم فطرتش حرکت کرده، ولی در تطبیق با مصداق خطا رفته، و ثالثا)اسلام به زودی بطور کامل غلبه خواهد کرد، و بر سراسر گیتی حکومت خواهد نمود.
بنا بر این، دیگر جا ندارد که خواننده عزیز به این گفتار گوش دهد که بعضی گفته اند: هر چند"که اسلام چند صباحی بر دنیای آن روز چیره گشت، و یکی از حلقه های زنجیره تاریخ شد، و در حلقه های دیگر بعد از خودش اثرها نهاد، و حتی تمدن عصر امروز هم چه دانسته و چه ندانسته بر آن تکیه داشت، لیکن این چیرگی و غلبه اش تام و کامل نبود، یعنی آن حکومتی که در فرضیه دین با همه موارد و صورتها و نتایجش فرض شده، تحقق نیافت چون چنین حکومتی قابل قبول طبع نوع انسانی نیست، و تا ابد هم نخواهد بود، و چنین فرضیه ای برای نمونه هم که شده در تمامی نوع بشر تحقق نیافت، تا تجربه شود، و بشر به صحت و امکان
............................................ (1)شرک می ورزند، تا به آنچه به ایشان ارزانی داشته ایم کفران کنند، تمتع کنید که بزودی خواهید فهمید."سوره نحل آیه: 55". (2)در تری و خشکی عالم، فساد رخ نمود، به خاطر انحرافهائی که بشر به دست خود مرتکب شد، واین ظهور فساد برای آن است که خدای تعالی نمونه ای از آثار اعمال بشر را به ایشان بچشاند، شاید برگردند.
"سوره روم آیه: 41" (3)پس بزودی خدای تعالی مردمی را خواهد آورد که دوستشان می دارد و آنان نیز او را دوست می دارند مردمی که نسبت به مؤمنین متواضع و ذلیل و نسبت به کفار مقتدر و شکست ناپذیرند، در راه خداجهاد می کنند، و از سرزنش هیچ ملامت گری هراس ندارند."سوره مائده آیه: 54" (4)در زبور هم بعد از تذکراتی وعده دادیم که زمین را سرانجام بندگان صالح من به ارث خواهندبرد."سوره انبیا آیه: 105" (5)سرانجام پیروزی با متقین است."سوره طه آیه: 32"
صفحه : 210
وقوع آن وثوق و خوشبینی، پیدا کند".
دلیل اینکه گفتیم نباید به این سخنان گوش فرا داد همان است که توجه کردید، گفتیم اسلام به آن معنائی که مورد بحث است هدف نهائی نوع بشر و کمالی است که بشر باغریزه خود رو به سویش می رود، چه اینکه به طور تفصیل توجه به این سیر خود داشته باشد و یانداشته باشد، تجربه های پی در پی که در سایر انواع موجودات شده نیز این معنا را به طور قطع ثابت کرده که هر نوع از انواع موجودات در سیر تکاملی خود متوجه به سوی آن هدفی است که متناسب با خلقت و وجود او است و نظام خلقت او را به سوی آن هدف سوق می دهد، انسان هم یک نوع از انواع موجودات است و از این قانون کلی مستثنا نیست.
و اما اینکه گفتند فرضیه اسلام بطور کامل حتی در برهه ای از زمان تحقق نیافت، وتجربه نشد تا الگو برای سایر زمانها بشود جوابش این است که کدامیک از ادیان و سنت ها ومسلک های جاری در مجتمعات انسانی در پیدایش و بقایش و در حکومت یافتنش متکی به تجربه قبلی بوده، تا حکومت یافتن اسلام محتاج به تجربه قبلی باشد؟، این شرایع و سنت های نوح و ابراهیم و موسی و عیسی است که می بینیم بدون سابقه و تجربه قبلی ظهور کرد، و سپس دربین مردم جریان یافت، و همچنین روشهای دیگر، چون کیش برهما و بودا و مانی و غیره، وحتی رژیم های تازه در آمد و سنت های مادی هم بعد از تجربه پیدا نشدند، این سنن دموکراتیک و کمونیست و رژیم های دیگر است که بدون تجربه قبلی پیدا شدند، و در جوامع مختلف انسانی به شکلهای مختلف جریان یافتند.
آری تنها عاملی که ظهور و رسوخ سنت های اجتماعی بدان نیازمند است، عزم قاطع آورنده و همت بلند و قلبی آن است قوی، که در راه رسیدن به هدفش دچار سستی و خستگی نگردد، و صرف اینکه روزگار گاهی از اوقات با رسیدن اشخاص به هدفشان مساعدت نمی کند، او را از تعقیب هدف باز ندارد، حال چه اینکه آورنده آن سنت پیامبر و از ناحیه خدا باشد، و چه اینکه فردی معمولی باشد چه اینکه آن هدف هدفی خدائی باشد و یا هدفی شیطانی.
سرانجام دین حق بر همه دنیا غالب خواهد شد.
