(متولد 1160-متوفی 1226 ه.ق)
یکی دیگر از فقهای نامدار شیعه،علامه فقه و فقاهت،آیة الله سید جواد بن سیدمحمد حسنی حسینی عاملی غروی،از بزرگان فقه و فقاهت قرن سیزدهم و از تلامذه آیة الله بحر العلوم و علامه وحید بهبهانی می باشد.
او که یکی از افاضل شاگردان این دو فقیه بزرگ است،در سال 1160 ه.ق درآبادی «شقرا»جبل عامل متولد شده و در همآنجا رشد و پرورش یافت،سپس به روزگار مرجعیت علامه بهبهانی به کربلا رهسپار گشت و نزد آقای سید علی صاحب ریاض به فراگرفتن علوم اشتغال ورزید.در سایه تلاش و جدیت بلیغی که داشت،توانست در اندک مدتی به بالاترین مدارج علمی نایل آید و مقام استادی شخصیتهایی چون:صاحب جواهر،سید صدر الدین عاملی و جمعی دیگر را کسب نماید که دربخش شاگردان او خواهد آمد.
او در محضر جمعی از بزرگان کسب فیض و علم نموده است که اسامی چند تن از آنان برده می شود:
اساتید او:
1-علامه وحید بهبهانی
2-آیة الله سید مهدی بحر العلوم
3-آیة الله سید علی صاحب ریاض
4-آیة الله شیخ جعفر کاشف الغطاء
شاگردان او:
در مکتب فقهی او شاگردانی تلمذ نموده و به مقام شامخ علمی و فقهی نائل آمده اند که هر کدام از استوانه های فقاهت به شمار می آیند که اسامی چند تن از آنان ذکرمی شود:
1-آیة الله شیخ محمد حسن صاحب جواهر الکلام که از او اجازه روایتی نیزدارد.
2-آیة الله سید صدر الدین عاملی
3-آیة الله شیخ جواد،معروف به ملا کتاب
4-آیة الله آقا علی هزار جریبی
5-آیة الله شیخ محسن اعسم
و دیگر اساطین فقه و فقاهت که در کتابهای تراجم و رجال،به تفصیل مذکورهستند.
تالیفات او:
علامه میرزا محمد علی مدرس،طبق شیوه مرضیه و عادت حسنه ای که در کتاب مستطاب «ریحانة الادب »پیش گرفته اند، به بازگویی آثار و تالیفات او می پردازند وتعدادی از آثار گران قیمت او را به ترتیب زیر می آورند:
1-مفتاح الکرامة فی شرح قواعد الاحکام علامه حلی(ره)(10 جلد قطور)گویند میرزای قمی فراوان به آن مراجعه داشت. هشت جلد این کتاب با مباشرت علامه سید محسن جبل عاملی در سال 1332 ه.ق در مصر به چاپ رسیده است، ولی متاسفانه عاری از هجوم اغلاط فراوان مطبعی نیست.
2-ارجوزه ای در خمس
3-ارجوزه ای در رضاع
4-ارجوزه ای در زکات
5-رساله ای در اصل برائت
6-حاشیه بر تهذیب الاصول علامه
7-حاشیه بر روضه شهید ثانی
8-حاشیه بر مدارک الاحکام
9-حاشیه بر شرح طهارت وافی
10-شرح وافیه در اصول
11-تجوید قرآن کریم. (1)
احترام استاد:
او در آغاز کتاب مفتاح الکرامه در مورد علت اقدام به این تالیف بزرگ وپر مشقت این چنین می نگارد:
«امتثلت امر سیدی و استادی و من علیه بعد الله سبحانه و اولیائه(صلی الله علیهم)معولی و اعتمادی الامام العلامة المعتبر المقدس البحر الاعظم الشیخ جعفرجعلنی الله تعالی فداه و اطال الله تعالی للمؤمنین بقاه.
قال ادام الله تعالی حراسته:«احب ان تعمد الی «قواعد»الامام العلامة اعلی الله تعالی فی الجنان مقامه،فتنظر الی کل مسالة اختلفت فیه کلمات الاصحاب و تنقل اقوالهم و تضیف الی ذلک نقل شهرتهم و اجماعهم،و تذکر اسماء الکتب التی ذکر فیهاذلک و اذا عثرت علی دلیل فی المسالة لم یذکروه،فاذکره و متنه و اذکر عند اختلاف الاخبار مذاهب العامة علی وجه الاختصار،لیکمل و یعظم فان «المختلف »و ان کان علیه الفائدة الا انه قد خلا عنه ذکر کثیر من الاقوال.فامتثلت امره الشریف و رجوته ان یسعفنی بدعائه المقبول و فوضت امری الی الله و توکلت علی الله لا حول و لا قوة الابالله » (2)
ترجمه گفتار او:
«من دستور آقا و استادم را،اوئی که پس از خداوند سبحان و اولیای بزرگوارش(سلام خدا بر آنان باد)پناهگاه و تکیه گاه زندگی من بوده است،امتثال نمودم و اوعبارت از پیشوای بزرگ،علامه مقدس،اقیانوس بزرگ[علم و معرفت]آیة الله شیخ جعفر[کاشف الغطاء]است که خداوند متعال مرا فدای او سازد و بقای او را بر سرمؤمنین مستدام بدارد.
او که خداوند عمرش را در کنف حراست و عنایت خاص خویش نگهدارد،به من امر فرمودند:«دوست دارم که تو کتاب قواعد الاحکام امام علامه[حلی](خداوندمقام شریفش را بالا برد)را محور بحث انتخاب کنی و به آن اعتماد ورزی.در هرمساله ای که آراء اصحاب اختلاف پیدا نموده است،دقیقا اقوال آنان را مورد تامل قراردهی.علاوه بر اقوال،شهرت و اجماع آنان را نیز به دست آوری.منابع و کتابهایی که این اقوال از آنها نقل شده است،باز بیاوری.اگر به دلیلی برخورد داشتی که آنان ذکرنکرده اند،پس همراه متن،آن دلیل را نیز ذکر نمایی،به هنگام اختلاف اخبار و احادیث،به صورت موجز آراء و نظریات اهل سنت را نیز بیان نمایی تا نفع آن کامل،و موقعیت کتاب بزرگ گردد.چون کتاب «المختلف »علامه که مخصوص این برنامه است،هرچند پر سود و پرفایده است،ولی جای اکثر اقوال و آراء در آن خالی است.
پس من امر شریف استاد را امتثال نمودم و امیدوارم که او با دعای مقبول خویش مرا یاری دهد.امر خودم را به خدا تفویض کردم و بر او توکل بسته و هر قدرت و نیرواز سوی اوست.»
حادثه دلخراش حمله وهابیها:
مرحوم سید جواد عاملی در پایان جلد هفتم مفتاح الکرامة که اواخر باب وکالت قواعد است،داستانی را از وحشی گریهای وهابیون عهد نخست نقل می کند که بازگویی آن می تواند از اعمال وهابیون نفتی امروز نیز پرده بردارد و نیات این حزب سیاسی در ماسک اسلام را فاش و روشن سازد:
«خدا را سپاس می گویم،آن چنان که او اهل و شایسته آن است.و درود وصلوات خود را تقدیم بهترین مخلوقات او،محمد و اولاد معصومین(ع)او می نمایم.
خداوند متعال با فضل و کرم خود به برکت محمد و آل او بر این بنده منت نهاد و توفیق اتمام این بخش از مفتاح الکرامة را عنایت فرمود.هم اکنون نیمه شب نهم از ماه مبارک رمضان سال 1225 هجری است و این کتاب به دست مصنف آن، کوچک ترین وذلیل ترین بندگان خدا،«محمد جواد حسینی حسنی موسوی عاملی »،که خداوندسبحان با لطف و فضل و رحمت خویش،با او معامله و رفتار نماید.پایان پذیرفت،ولی تشویش خاطر و اضطراب احوال حاکم بر زندگی ما است،چون اعراب وحشی،ازجمله،آن افرادی که قائل به مقاله وهابی خارجی هستند،نجف اشرف و زیارتگاه حسین(ع)را احاطه نموده اند،راه را بسته اند و زائرین حسینی را قتل و غارت نموده اند.
پس از آنکه شیعیان از زیارت نیمه شعبان برمی گشتند،تعداد کثیری از آنان را کشته اند،واغلب آن زائرین از ایرانیان هستند.گاهی گفته می شود تعداد کشته ها 150 نفر می باشد،و گاهی گفته می شود کم تر.برخی دیگر از زوار عرب در حله مانده اند و تعدادی به نجف اشرف رسیده اند.برخی در حله به روزه داری پرداخته اند و برخی به «حسکه »رفته اند،و ما هم اکنون مثل اینکه در محاصره قرار گرفته ایم.وهابیون هنوز برنگشته اند.
صفوف آنان از کوفه تا حرم حسین(ع)به مسافت دو فرسخ یا بیشتر است.
قبیله «خزعل »تسلیم شده اند،ولی قبیله های «بعیج »و«جشم »در حال مقاتله وکارزار هستند.حاکم بغداد کنار رفته و حاکم دیگری جای او را گرفته است و آنان با هم مقاتله و کارزار دارند.اخبار آنان نیز ما را مغموم ساخته است.چون راهها بسته است،به همین جهت در این اطراف وهابیها بر اقامت بیشتر طمع دوخته اند.حول و قوه از سوی خداوند بزرگ است.درود بر پیامبر خدا و اولاد و اطهار او،و خداوند متعال از علمای ماخوشنود و راضی باشد و آنان را در بالاترین جایگاه و با عمت بهشتی محشور فرماید.» (3)
وفات او:
او پس از یک عمر رنج و کوشش در راه علم و فقاهت،در سال 1226 ه.ق،درسن 66 سالگی در نجف اشرف وفات نمود و در صحن مولای متقیان مدفون گشت. (4)
پی نوشتها:
1- ریحانة الادب،ج 3،ص 396-397.
2- مفتاح الکرامه،ج 1،ص 1،چاپ مصر که به اهتمام آقای سید محسن جبل عاملی چاپ شده است.
3- مفتاح الکرامة،ج 7،ص 653،چاپ مصر.
4- تفسیر بیشتر شرح زندگی او در ریحانة الادب،و کتاب «وحید بهبهانی »نوشته فاضل نامی علی دوانی،ص 216- روضات الجنات،ج 2،ص 216- الکرام البررة،حاج آقا بزرگ تهرانی،ج 1،ص 287 تا289آمده است.