فرهنگ عاشورا(۱)

آب

در حادثه کربلا،آب و عطش لازم و ملزوم یکدیگرند.کاروان ابا عبد الله،کنار فرات فرود آمد، لیکن سپاه ابن سعد،فرات را به محاصره گرفت و آب را به روى امام حسین «ع »
و اهل بیت و اصحابش بست و میان امام و آب فاصله انداختند تا هم زودتر حسین «ع »را به تسلیم وادارند و هم از خاندان رسالت انتقام بگیرند.به نقل مورخان،از سه روز قبل از عاشورابا محاصره فرات،خیمه گاه امام در مضیقه بى آبى قرار گرفت و کودکان اهل بیت را با دیدن رودفرات،تاب تحمل عطش کمتر مى شد.منع آب از زنان و کودکان و افراد عادى(بویژه غیرنظامیان)در همه ادیان و مذاهب،غیر قانونى و عملى غیر انسانى است،بویژه در اسلام.
سپاه اموى با بستن آب به روى یاران و فرزندان حسین «ع »،این کار خلاف شرع ومغایر با شرافت انسانى و جرم جنگى را مرتکب شدند و کسانى همچون مهاجرین اوس،عمرو بن حجاج و عبد الله بن حصین به این عمل مباهات مى کردند و زخم زبان مى زدندکه:حسین!از این آب،درندگان و پرندگان مى خورند ولى تو حق ندارى از آن بچشى!
مساله «آب »،در ابعاد و صحنه هاى مختلف نهضت عاشورا مطرح است،از قبیل:فرات و نهر علقمه،مشک و عباس،کودکان و العطش،على اصغر و تیر حرمله،سقایى وعلمدارى،سنگابخانه، آب خنک و سلام بر حسین،غسل زیارت،لبهاى تشنه،بستن آب در کربلا،مراسم طشت گذارى،مهریه فاطمه،برداشتن کام با آب فرات،سیراب کردن سپاه حر و...که در باره هر کدام مى توانید به عنوان خاص آن در این فرهنگ مراجعه کنید.
تشنگى کودکان و شهادت حسین با لب تشنه از فرازهاى برجسته این حادثه است.وقتى امام سجاد«ع »نیز پیکر امام را دفن کرد،با انگشت روى قبر پدر نوشت:«هذا قبرالحسین بن على بن ابى طالب،الذى قتلوه عطشانا».
از آب هم مضایقه کردند کوفیان
خوش داشتند حرمت مهمان کربلا
بودند دیو و دد همه سیراب و مى مکید
حاتم ز قحط آب،سلیمان کربلا[1]
بسیار گریست تا که بى تاب شد،آب
خون ریخت ز دیدگان و خوناب شد،آب
از شدت تشنه کامى ات،اى سقا
آن روز ز شرم روى تو آب شد،آب[2]
آب،شرمنده ایثار علمدار تو شد
که چرا تشنه از او اینهمه بى باک گذشت
بود لب تشنه لبهاى تو صد رود فرات
رود بى تاب،کنار تو عطشناک گذشت
بر تو بستند اگر آب،سواران سراب
دشت دریا شد و آب از سر افلاک گذشت[3]
آب کم جو تشنگى آور به دست
تا بجوشد آبت از بالا و پست

آثار و نتایج نهضت عاشورا

شهادت مظلومانه سید الشهدا و یارانش در کربلا،تاثیر بیدارگر و حرکت آفرین داشت و خونى تازه در رگهاى جامعه اسلامى دواند و جو نامطلوب را شکست و امتدادهاى آن حماسه،در طول تاریخ،جاودانه ماند.حتى در همان سفر اسارت اهل بیت نیز تاثیرات سیاسى این حادثه در اندیشه هاى مردم آشکار شد.گروهى از اسرا را که به شام مى بردند،چون به تکریت رسیدند، مسیحیان آنجا در کلیساها جمع شدند و به نشان اندوه بر کشته شدن حسین «ع »،ناقوس نواختند و نگذاشتند آن سربازان وارد آنجا شوند.به شهر«لینا»
نیز رسیدند.مردم آنجا همگى گرد آمدند و بر حسین و دودمانش سلام و درود فرستادند وامویان را لعن کردند و سربازان را از آنجا بیرون کردند.چون خبر یافتند که مردم «جهینه »
هم جمع شدند تا با سربازان بجنگند وارد آن نشدند.به قلعه «کفر طاب »رفتند،به آنجا نیزراهشان ندادند.به حمس که وارد شدند،مردم تظاهرات کردند و شعار دادند:«اکفرا بعدایمان و ضلالا بعد هدى؟»و با آنان درگیر شدند و تعدادى را کشتند.[4] برخى از تاثیرات حماسه عاشورا از این قرار است:
1-قطع نفوذ دینى بنى امیه بر افکار مردم
2-احساس گناه و شرمسارى در جامعه،بخاطر یارى نکردن حق و کوتاهى دراداى تکلیف
3-فرو ریختن ترسها و رعبها از اقدام و قیام بر ضد ستم
4-رسوایى یزیدیان و حزب حاکم اموى
5-بیدارى روح مبارزه در مردم
6-تقویت و رشد انگیزه هاى مبارزاتى انقلابیون
7-پدید آمدن مکتب جدید اخلاقى و انسانى(ارزشهاى نوین عاشورایى و حسینى)
8-پدید آمدن انقلابهاى متعدد با الهام از حماسه کربلا
9-الهام بخشى عاشورا به همه نهضتهاى رهایى بخش و حرکتهاى انقلابى تاریخ
10-تبدیل شدن «کربلا»به دانشگاه عشق و ایمان و جهاد و شهادت،براى نسلهاى انقلابى شیعه
11-به وجود آمدن پایگاه نیرومند و عمیق و گسترده تبلیغى و سازندگى در طول تاریخ،بر محور شخصیت و شهادت سید الشهدا«ع »
از نهضتهاى شیعى پس از عاشورا،مى توان «انقلاب توابین »،«انقلاب مدینه »،«قیام مختار»،«قیام زید»،و...حرکتهاى دیگر را نام برد.براى توضیح بیشتر،به مدخل خاص هر یک از این نهضتها در همین مجموعه مراجعه شود.تاثیر حماسه عاشورا را درانقلابهاى بزرگى که در طول تاریخ، بر ضد ستم انجام گرفته،چه در عراق و ایران و چه درکشورهاى دیگر،نباید از یاد برد.«فرهنگ شهادت »و انگیزه جهاد و جانبازى که درانقلاب اسلامى ایران و هشت سال دفاع مقدس در جبهه ها جلوه گر بود،گوشه اى از این تاثیر پذیرى است.شعار«نهضت ما حسینیه،رهبر ما خمینیه »که در مبارزات ملت مسلمان ایران بر ضد طاغوت طنین افکن بود و نیز شور حسینى جبهه هاى رزم ایران،گواه روشن تاثیر گذارى کربلا در قرنها پس از آن حماسه مقدس است.یکى از نویسندگان محقق،نتایج نهضت کربلا را عبارت مى داند از:
1-پیروزى مساله اسلام و حفظ آن از نابودى
2-هزیمت امویان از عرصه فکرى مسلمین
3-شناخت اهل بیت بعنوان نمونه هاى پیشوایى امت
4-تمرکز شیعه از بعد اعتقادى بر محور امامت
5-وحدت صفوف شیعه در جبهه مبارزه
6-ایجاد حس اجتماعى در مردم
7-شکوفایى موهبتهاى ادبى و پدید آمدن ادبیات عاشورایى
8-منابر وعظ و ارشاد،به عنوان وسیله آگاهانیدن مردم
9-تداوم انقلاب بصورت زمینه سازى نهضتهاى پس از عاشورا[5] حادثه کربلا،گشاینده جبهه اعتراض علیه حکومت امویان و سپس عباسیان شد،چه به صورت فردى که روحهاى بزرگ را به عصیان و افشاگرى واداشت،و چه به شکل مبارزه هاى گروهى و قیامهاى عمومى در شهرى خاص یا منطقه اى وسیع.[6]
خون او تفسیر این اسرار کرد
ملت خوابیده را بیدار کرد[7]

نویسنده: حجت الاسلام جواد محدثی

پی نوشت :

1- محتشم کاشانى.
2- سهرابى نژاد.
3- نصر الله مردانى.
4- عاشورا فى الادب العاملى المعاصر،ص 54 به نقل از منتخب طریحى و مقتل ابى مخنف.
5- براى تفصیل آن ر.ک:«حیاة الامام الحسین »،باقر شریف القرشى،ج 3،ص 436،(معطیات الثورة).
6- در این زمینه ها ر.ک:«الانتفاضات الشیعیه »،هاشم معروف الحسنى،«امامان و جنبشهاى مکتبى »،محمد تقى مدرسى.
7- کلیات اقبال لاهورى،ص 75.