هر طبقه از بهشت چه شکلی است؟/ امامان در کدام قسمت از بهشت حضور دارند؟

به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، بهشت، جایگاهی در آخرت است که بندگان مومن و نیکوکار و سعادتمند خداوند در آنجا ساکن و از نعمت‌های الهی برخوردار می‌شوند. در بیش از دویست آیه و بسیاری از روایات اهل بیت علیهم‌السلام، درباره بهشت و ویژگی‌هایش سخن گفته شده است.

بنابر روایت تبیان، ویژگی‌هایی مانند اندازه و گستره و مکان، تعداد بهشت‌ها، انواع نعمت‌ها، اوصاف نعمت‌ها و اشیای موجود در بهشت، ویژگی‌های بهشتیان، صفات و کارهایی که انسان‌ها را شایسته بهشت می‌کند، محرومان از بهشت و روابط ساکنان بهشت با یکدیگر.

فردوس، بالاترین طبقه بهشت

بهشت فردوس بالاترین و بهترین و زیباترین جای بهشت است. بنابر روایات دیوارهای این بهشت از نور است.(من لایحضره‌الفقیة، ج1، ص296)

در فردوس چشمه‌هایی خنک‌تر از برف، و خوشبوتر از مُشک وجود دارد که گِل موجود در آن، مادۀ آفرینش پیروان و محبان حضرت رسول‌ اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله است.(ری‌شهری، بهشت و دوزخ از نگاه قرآن‌وحدیث، ص143)

 امام رضا علیه‌السلام می‌فرماید: در فردوس قصری وجود دارد که با جواهرات مختلف زینت داده شده، خاکش خوشبو و انواع درختان در آنجا موجود است و پرندگان خوش‌صدا بسیار دارد.(تهذیب‌الأحکام، ج6، ص24)  

بهشت فردوس قصری دارد که یک خشت آن نقره، و یک خشت آن از طلاست، و در آن صدهزار اتاق و صدهزار خیمه از یاقوت سبز است. خاک آن مُشک و عَنبر است، و در آن چهار نهر وجود دارد که از آنجا به طبقات دیگر سرازیر می‌شود. این چهار نهر عبارتند از: نهر شراب، نهر آب، نهری از شیر، و نهری از عسل.(حسینی طهرانی، امام‌شناسی، ج1، ص17) پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله نیز در روایتی فردوس را دارای چهار باغ دانسته‌اند که دوتای آنها به همراه زینت‌هایشان از طلا است و دوتای دیگر از نقره.(ری‌شهری، بهشت و دوزخ از نگاه قرآن و حدیث، ص40)

ساکنان فردوس

در آیات و روایات، مصادیق مختلفی برای ساکنان بهشت فردوس ذکر شده است. بر اساس روایتی از امیرالمومنین علیه‌السلام هر چیزی نقطه اوجی دارد و نقطه اوج و جایگاه بهشت، فردوس است که جایگاه محمدوآل محمد علیهم‌السلام است.(تفسیر البرهان، ج3، ص688) همچنین در سوره کهف آیه 107 بهشت فردوس را جایگاه کسانی معرفی کرده که ایمان و عمل صالح داشته باشند. در سوره مومنون هفت ویژگی مومنین را بیان فرموده تا مشخص شود مومنی به فردوس می‌رود که این ویژگی‌ها را داشته باشد. خداوند افرادی که خشوع دارند و امانت‌دارند و به عهد خود پایبند هستند و بر نماز خود مراقبت دارند، را وارثان بهشت فردوس معرفی نموده است.(مومنون، 8-11) در روایات آمده که بهشت فردوس مکان استقرار چهار تن از متقین یعنی ابوذر، سلمان، مقداد و عمار است. (نورالثقلین، ج3، ص313)
 

بهشت عَدن، جایگاه محبین امیرالمومنین علیه‌السلام

ابن مسعود گوید: منظور از «عدن» قلب بهشت و وسط آن است. و «ضحّاک» گوید: منظور شهری است در بهشت که خواص در آنجا هستند و مردم با ایمان دور تا دور آن شهر، مَسکن دارند و در کنار آن بهشت‌های دیگری قرار دارد.

ویژگی‌های بهشت عدن

بهشت عدن دیوارهایش از یاقوت قرمز و کلیدهایش از مروارید است.(من لایحضره‌الفقیة، ج1، ص296) رسول خدا صلی‌اللّه‌علیه‌وآله فرمود: «جنّت عدن»، درختی است که خداوند به دست خود نشانده و فرمود: ایجاد شو. آنگاه موجود شده است.(ترجمه تفسیر المیزان،ج11،ص479) در طبقه بهشت عدن خانه‌های عالی و پاکیزه برای مؤمنان نیک‌کردار وجود دارد.
رسول خدا صلّی‌اللّه‌علیه‌وآله می‌فرماید: در طبقه عدن، قصرهایی از لؤلؤ سفید و یاقوت سرخ و زمرد سبز وجود دارد.
جنات عدن از عالی‏ترین مراتب بهشت است و با توجه به معنای لغوی کلمه عدن، این مکان، در وسط و متن بهشت قرار دارد. فرشتگان از هر دری برای تهنیت وارد شده و به جهت صبر و استقامتی که رستگاران بهشتی از خود نشان داده‏اند سرانجامِ زیبا و نیکویی را به آنها بشارت می‏دهند و هریک از نزدیکان آنها را که شایسته باشند با آنها وارد بهشت می‏کنند.(رعد،23و24)

بهشت عدن، جایگاه چه کسانی است؟
بر اساس آیات و روایات افراد زیر، صلاحیت ورود به طبقه بهشت عدن را خواهند داشت:

- بهشت عدن را به مردها و زنان مؤمن وعده داده است.(توبه،72)

- افرادی که به عهد خود با خداوند پای‌بند مانده و آن‌ را نقض نکنند، آنهایی که به خاطر پروردگارشان شکیبایی کنند، نماز برپا دارند، و در خفا و آشکار انفاق کنند.(رعد،20-22)
- ایمان‌آورندگان به خدا و رسولش، مجاهدان با جان و مال در راه خداوند.(صف،11-12)
- جایگاه افراد توبه‌کننده و ایمان‌آورنده و نیکوکار(مریم،60-61)
- پدران، همسران و فرزندان آنها که صلاحیت دارند و اعمال و کارهای پسندیده‌ای انجام داده باشند.(رعد،23)
- پاداش متقین است همان کسانی که زمان تحویل امانت جان به ملائک قبض روح، شاد بودند. (نحل،31)

- بندگانی که به خداوند و غیب، ایمان دارند.(مریم،61)

- کسانی که خود را تزکیه کرده و دل و جانشان را از غیر خدا پاک نموده‌اند.(طه،76)
- شیعیان امیرالمومنین علیه‌السلام.(التفسیر المنسوب إلی الإمام الحسن العسکری علیه‌السلام،ص253)
- پیامبران، صدیقان و شهیدان و مجاهدان در راه خداوند.(تفسیر نورالثقلین،ج2، ص241)
- مؤمنانی‌که با ارحام خویش، صله رحم می‌کنند. (ترجمه تفسیر المیزان، ج11،ص475)

طبقه دارالسلام؛ جایگاه اصحاب یمین

دارالسلام نمایانگر محیطی آرام و امن است که در آنجا صفا و صمیمیت، و صلح و آرامش موج می‏زند. این رستگاران با هدایت نوری که مقابل آنها می‏‌درخشد و مسیر را برای آنها روشن می‏‌کند به سوی بهشت می‏‌شتابند و در همان حال بشارتِ بهشت‏‌هایی به آنها داده می‏‌شود که از زیر درختانش نهرها جاری است.

در قرآن آیات بسیاری بر وجود نعمت‏های مادی تصریح دارد که نقطه شروع آن نعمت‏ها، صحرای محشر است که از آنجا بهشتیان به دارالسلام که یکی از طبقات بهشت است هدایت می‏شوند: وَاللّهُ یدْعُو إِلَی دَارِ السَّلاَمِ وَیهْدِی مَن یشَاء إِلَی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ، خداوند به سرای صلح و سلامت دعوت می‌کند؛ و هر کس را بخواهد(و شایسته و لایق ببیند)، به راه راست هدایت می‌نماید. (یونس، 25)

برخی گفته‌اند مقصود از دارالسلام، جایی است که، ساکنانش از هرگونه آسیب در امانند. از جبائی نقل شده: این طبقه از بهشت را بدین جهت دارالسلام نامیدند، چون که ساکنانش از دست هم در أمن و سلامت هستند، ملائکه بر آنان سلام می‌کنند، و پروردگارشان بر آنها سلام می‌رساند، در آن جا جز سلام چیز دیگری نمی‌شنوند. همچنین به غیر از سلام و سلامت چیزی نمی‌بینند. این دیدگاه مورد تأیید قول خدای متعال است که می‌فرماید: گفتار آنها در آن جا سلام است.(یونس،10)

دارالسلام جایگاه چه کسانی است؟
یک گروهی که در طبقه دارالسلام سکونت خواهند داشت اولیای خداوند هستند. کسانی که با بندگی و انجام اعمال صالح این جایگاه را برای خود مهیا می‌کنند. گروه دیگر کسانی هستند که لایق هدایت الهی شده‌اند. وَاللّهُ یَدْعُو إِلَی دَارِ السَّلاَمِ وَ یَهْدِی مَن یَشَاء إِلَی صِرَاطٍ مُّسْتَقِیمٍ.(یونس،25) همچنین از آیات این‌گونه متوجه می‌شویم که جایگاه اصحاب یمین نیز در این طبقه می‌باشد.

 توصیف طبقه بهشت عالیه

عالیه، به معنای بلند مرتبه، بهترین مکان و بهشتی است که دارای مقامی عالی است، و انسان در آن بهشت لذاتی دارد، که نه چشمی دیده و نه گوشی شنیده باشد، و نه بر قلب کسی خطور کرده باشد.
بهشت عالیه مکانی است که زندگی به بهترین وجه در رضایت کامل وجود دارد. در آنجا میوه‌هایش، همیشه در دسترس است و به آسانی می‌توان از آنها استفاده کرد. خوردن و نوشیدن در آنجا مبارک و گوارا است و از خوردن در آن بهشت هرگز حالت تهوع و خستگی بوجود نمی‌آید.
در آیه فِی جَنَّةٍ عَالِیَةٍ (غاشیه،10) حالت و صفات مومنین در روز قیامت بیان می‌شود که صورتشان به خاطر سعی و تلاشی که در جهت رضایت خدا به‌کار برده‌اند، شاداب و خندان است. پاداش آنها بهشت عالیه است که شش خصوصیت دارد و عبارتند از: در آنجا سخن بیهوده نمی‌شنوند، چشمه‌های روان دارد، تخت‌های بسیار بزرگ برای نشستن، جام‌های چیده شده و پر از نوشیدنی‌های گوارا، بالشت‌های چیده شده برای تکیه‌دادن و لذت‌بردن و فرش‌های زر باف که در صحن آنجا گسترده شده است. (غاشیه، آیات 11 تا 16)

طبقه بهشت عالیه جایگاه چه کسانی است؟
در سوره الحاقه از آیه 21 تا 24  افرادی را که در طبقه بهشت عالیه هستند را توصیف فرموده است. " فَهُوَ فی عِیشةٍ رَّاضِیَةٍ/ فی جَنَّةٍ عَالِیَةٍ/ قُطوفُهَا دَانِیَةٌ/ کلُوا وَ اشرَبُوا هَنِیئَا بِمَا أَسلَفْتُمْ فی الاَیَّامِ الخَالِیَةِ.
در آیات فوق صفات اصحاب یمین ذکر شده و آنان کسانی هستند که نامه اعمالشان را در دست راست دارند و پاداش‌شان بهشت عالیه است.

بهشت نعیم؛ جایگاه سبقت‌گرفتگان در کار خیر

نعیم به معنای نعمت زیاد است.(المفردات، راغب الأصفهانی، ص499) که نام یکی از طبقات بهشت می‌باشد. جنة النعیم؛ یعنی بهشتِ سرشار از نعمت. این واژه در قرآن کریم با لفظ «جنة النعیم» سه بار تکرار شده و با لفظ جمع «جنات النعیم» 7 بار آمده است. جنت نعیم به معنای نعمت و سرخوشی است و هر چیزی که بتواند خیال انسان را از هرگونه نگرانی دور کند، نعیم است.

"جنات النعیم" شامل انواع نعمت‌های مادی و معنوی بهشت می‌شود. این تعبیر اشاره به این دارد که باغ‌های بهشت تنها کانون نعمت است برخلاف باغ‌های دنیا که گاه وسیله زندگی و زحمت است، همانگونه که حال مقربان در آخرت با حالشان در دنیا متفاوت است، زیرا مقام والایشان در این دنیا توام با مسئولیت‌هایی است در حالی که در سرای دیگر تنها مایه نعمت است.(تفسیر نمونه، ج23، ص206)

بهشت نعیم جایگاه چه کسانی است؟
در قرآن کریم واژه جنه النعیم 12 بار تکرار شده و مشخص شده که جایگاه عده‌ای خاص است.
- این بهشت وعده‌گاه مومنین، نیکوکاران و ابرار می‌باشد.(انفطار،13)
- یهودیان و مسیحیانی که به دین اسلام ایمان آورده و خداترس شوند.(مائده، 65)
- جنات نعیم مزد و پاداش مومنین و نیکوکارانی است که به سبب داشتن ایمان خالص، لایق هدایت خاص الهی شده و جایگاهشان در چنین بهشتی است.(یونس،9)
- کسانی که قصد بندگی خالص و ناب برای خداوند را دارند. (حج،56)
- جایگاه مومنین و نیکوکاران (لقمان،8)
- کسانی که توسط خداوند خالص و پاک شده‌اند.(صافات،43)
- جایگاه مقربین است کسانی که کارهای خیر از همدیگر سبقت می‌گیرند.(واقعه،12 و 89)
- جایگاه متقین(قلم، 34)
- نمازگزاران و کسانی که بر نمازشان پایداری و مداومت داشته و قیامت را باور دارند. (معارج، 38 به بعد)
- نیکوکاران در نعیم خواهند بود و از چهره‌هایشان طراوت نعمت را درمی‌یابی.(مطففین،22)

بهشت خلد، جایگاه روزه‌داران ماه رجب

بهشت خلد، یعنی منزلگاه همیشگی برای مومنین و نیکوکاران و فقط یک بار در آیه 28 سوره فصلت ذَلِکَ جَزَاءُ أَعْدَاءِ اللَّهِ النَّارُ لَهُمْ فِیهَا دَارُ الْخُلْدِ ذکر شده است.
خُلْد، به ‌معنای باقی ماندن در جایی بدون خروج از آن معنا  شده است. (تاج العروس‏، ج4، ص437) حسن مصطفوی (واژه شناس قرآن) اصل این واژه را دوام و بقای ابدی (و نه صرفاً طول عمر و درنگ طولانی) دانسته است. (التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج3، ص98) در برخی گزارش‌ها نیز واژه را نشانگر حضور دائمی ساکنان آن یا دائمی بودن نعمت‌های آن دانسته‌اند. (جامع الشتات، ج1، ص55)
بهشت خلد جایگاه چه کسانی است؟
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله به افرادی که دوست دارند زندگی و مرگی را مانند زندگی و مرگ ایشان داشته باشند و در بهشت جاودانه "جنة الخلد" که پروردگار به پیامبرش وعده داده، ساکن شوند، پذیرش ولایت امیرالمومنین علیه‌السلام و فرزندانش را سفارش کرده است. (مناقب امیرالمؤمنین، ج1، ص426)
خداوند در آیه 15 و 16 سوره فرقان، بهشت جاویدان را به پرهیزکاران و اهل تقوا وعده داده که علاوه بر جاودانگی بهشت، ساکنان آن نیز جاودانه در آن باقی خواهند ماند. (تفسیر نمونه، ج15، ص39)   

پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمود: هر کس هجده روز از ماه رجب را روزه بگیرد، در بهشت جاودان "جنة الخلد" در کنار حضرت ابراهیم علیه‌السلام خواهد بود. (ثواب الأعمال، ص56)
بنابراین بهشت خلد که یکی دیگر از طبقات بهشت است جایگاه روزه‌داران ماه رجب و کسانی است که ولایت امیرالمومنین علیه‌السلام و فرزندانش را پذیرفته باشند.

جنة المأوی؛ جایگاه روزه‌داران ماه مبارک رمضان

پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در شب معراج، جنه الماوی را در کنار سدره المنتهی دیده‌اند. همچنین امیرالمومنین علیه‌السلام در احتجاج با یهودیان درباره معراج رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌وآله و دیدن جنه الماوی توسط ایشان سخن گفتند و ایشان را برتر از سایر انبیاء معرفی کرده‌اند. (إرشاد القلوب، ج2، ص411)
جنة المأوی نام یکی از طبقات بهشت (درج الدرر، ج2، ص598) است که در انتهای آسمان هفتم (تفسیر قمی، ج2، ص335/ البرهان، ج5، ص192/التبیان شیخ طوسی، ج9، ص426) و در کنار (الإحتجاج طبرسی، ج1، ص48) یا بالای سدرة المنتهی (بحارالأنوار، ج57، ص248) و در سمت راست عرش خداوند (الجامع لأحکام القرآن، قرطبی، ج17، ص96) قرار گرفته است.
به اعتقاد برخی بالاتر از آن، بهشتی وجود ندارد. (التحقیق فی کلمات القرآن الکریم، ج5، ص83) 
بهشت عالیه مکانی است‌که زندگی به‌بهترین وجه در رضایت کامل وجود دارد. در آنجا میوه‌هایش، همیشه در دسترس است و به آسانی می‌توان از آنها استفاده کرد. خوردن و نوشیدن در آنجا مبارک و گوارا است و از خوردن در آن بهشت هرگز حالت تهوع و خستگی بوجود نمی‌آید

خصوصیات و ویژگی‌های جنة المأوی
جنت مأوا طبقه‌ای دیگر از بهشت است که با تمام نعمت‏ها و برکاتش اولین جا برای پذیرایی از میهمانان الهی است. أَمَّا الَّذِینَ آمَنُوا وَعَمِلُوا الصَّالِحَاتِ فَلَهُمْ جَنَّاتُ الْمَأْوَی نُزُلًا بِمَا کَانُوا یَعْمَلُونَ(سجده، 19): زیرا کلمه نُزُل به معنای نخستین چیزی است که با آن از مهمان پذیرایی می‏کنند و تقدم کلمه لهم بر جنات المأوی نیز اشاره دارد به این‏که خداوند این باغ‏های بهشت را مخصوص بهشتیان قرار داده و عاریتی نیست و احتمال از بین رفتن نعمت‏ها، هرگز آرامش فکر آنها را بر هم نمی‏زند.
در این طبقه از بهشت هزاران هزار شهر قرار گرفته که در هر شهر نیز هفتاد هزار منزل وجود دارد. (الأمالی، شیخ صدوق، ص49)  
جنة المأوی در قرآن یکی از چهار بهشتی است که به همراه بهشت عدن، فردوس و نعیم ذکر شده است. (الکافی، ج8، ص100) در واقع جنت المأوی محل پذیرایی بهشتیانی است که اعمال صالح انجام داده‌اند.
جنة المأوی برترین و بالاترین محل آسمان است. هر چند بعضی آن را به بهشت برزخی که ارواح شهدا در آن است، یا بهشت آدم تفسیر کرده‌اند، ولی هر دو تفسیر بر خلاف ظاهر عبارت جنة المأوی است. در این طبقه از بهشت هزاران هزار شهر قرار گرفته که در هر شهر نیز هفتاد هزار منزل وجود دارد.

جنة الماوی جایگاه چه کسانی است؟
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله در فضیلت ماه رمضان فرمود: خداوند روزه‌داران را در جنت المأوی جای می‌دهد که هزار قصر ساخته شده از طلا در آن موجود است که به روزه‌داران ماه مبارک رمضان مرحمت می‌کند. (فضائل الاشهر الثلاثة، شیخ صدوق، ص 85)
جنة المأوی جایگاه اصحاب یمین (الإختصاص، شیخ مفید، ص356)، مومنین (مرآة العقول، ج4، ص276)، متقین (جوامع الجامع، طبرسی، ج4، ص197) مقربین(تفسیر ابن عربی، ج2، ص293)، ارواح شهدا (جامع البیان، ج27، ص33/ تاج العروس، ج10، ص 26)، طالبان علم و دانش (ارشادالقوب دیلمی) و جایگاه خاصان و مخلصان معرفی شده است. (تفسیر نمونه، ج22، ص498-499)
برخی جنة المأوی را جایگاه امیرالمومنین علیه‌السلام دانسته‌اند. (تفسیر القمی، ج2، ص170) در روایتی از رسول اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله نقل شده که ایشان در معراج به همراه جناب جبرائیل وارد جنة المأوی شده و خانه خود و امیرالمومنین علیه‌السلام را در آن مشاهده نمود.(بحارالأنوار، ج37، ص321) همچنین در روایتی دیگر این بهشت جایگاه انبیایی معرفی شده که به وصایت امیرالمومنین علیه‌السلام شهادت داده‌اند.(صافی در شرح کافی، ج2، ص167)

 بهشت، دارالمقام

هشتمین طبقه بهشت، دارالمقام است. این منزلگاه فقط یکبار در قرآن کریم ذکر شده است:  و آن سوره فاطر آیه 35: الَّذِی أَحَلَّنَا دَارَ الْمُقَامَةِ مِن فَضْلِهِ لَا یَمَسُّنَا فِیهَا نَصَبٌ وَلَا یَمَسُّنَا فِیهَا لُغُوبٌ (فاطر،35) ؛ آن خدایی که ما را از فضل خویش به این سرای جاویدان آورد، که در آنجا نه رنجی به ما می‌رسد و نه خستگی دارد.

این صفت، یعنی رستگاران بهشتی برای همیشه در آنجا ساکن می‌شوند. چون جایگاهی است که کسی از آن بیرون نمی‏رود و به مکان دیگری کوچ نمی‏کند و هیچ‏گونه رنج و مشقتی به او نمی‏رسد و از همین‏رو بهشتیان، حمد و ستایش خداوند را بجا می‌آورند و شکرگزاری می‌کنند.

خصوصیات دارالمقام
در این بهشت خداوند هر غم و حزنی را از ساکنانش برطرف می‌کند. و این که افرادی که در این بهشت هستند هیچ خستگی را درک نمی‌کنند.