به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، آئین رونمایی و بررسی کتاب «امام حسین علیه‌السلام»، اثر ارزشمند مرحوم علامه محمد تقی جعفری (ره)، بعدازظهر یکشنبه 14 بهمن ماه برگزار شد.
بنابر روایت ایبنا، مناسبت برگزاری این نشست به میزبانی فروشگاه کتاب زیتون، ولادت امام حسین (ع) بود. در این نشست، محمدرضا سنگری نویسنده و پژوهشگر، سعید طاووسی مسرور، عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی، عبدالله نصری، پژوهشگر و عضو هیئت علمی دانشگاه علامه طباطبایی و علی جعفری فرزند مرحوم علامه جعفری (ره) به بررسی ابعاد این کتاب پرداختند.
کتاب را یک فیلسوف نوشته است
در ابتدای نشست، عبدالله نصری با اشاره به نگاه خاص علامه جعفری به واقعه عاشورا گفت: کتاب مورد بحث ما، تا صفحه 158 تألیف علامه جعفری است. اجل به ایشان فرصت اتمام کتاب را نمی‌دهد. آغاز تألیف کتاب برای خرداد ماه 1373 است. نام کتاب را هم خود علامه انتخاب کرده است. نکته حائز اهمیت این است که کتاب را یک فیلسوف نوشته است. انتظاری که ما از نوشته یک محقق داریم، با نوشته‌ی یک فیلسوف، متفاوت است. نوشته‌های یک فیلسوف، نشئت گرفته از نگاه‌های فلسفی‌ای است که او در طول عمر خویش به آن‌ها رسیده است. نوشته‌های فیلسوفان، برخلاف محققان، تحلیلی است.
او افزود: نکته مهم درباره‌ی قیام عاشورا این است که این واقعه، دچار فاصله‌افتادگی زمانی است. فاصله‌ی زمانی از وقوع عاشورا تا اولین نگارش‌های تاریخی از آن، فاصله‌ی زیادی است. از طرفی هرچه اهمیت یک پدیده بیش‌تر باشد، حواشی آن نیز بیش‌تر خواهد بود. نکته‌ای که علامه به آن متذکر می‌شود این است که ما با هر پدیده‌ای که مواجه می‌شویم، آن را تفسیر می‌کنیم. به قول فیلسوفان هرمنوتیک «ما همگی مفسر هستیم». پدیده‌ی عاشورا نیز در طول تاریخ، مدام تفسیر شده است.
محوریت داشتن روح امامت در تمام سیر واقعه‌ی عاشورا
عبدالله نصری در ادامه سخنانش گفت: یکی از مباحثی که از جوانی ذهن علامه را درگیر کرده بود، عدم درگیری یکسان مردم جهان با پدیده‌های جهانی بود. به عبارتی دیگر، حوادث متأثرکننده زیادی، مانند هولوکاست، در تاریخ جهان رخ داده است؛ اما چرا توده مردم به شیوه‌های مختلفی با آن برخورد می‌کنند. برای مثال بعضی از مردم ایران، به دلایل مختلف، نماز و روزه به‌جا نمی‌آورند؛ ولی در تاسوعا و عاشورای هرسال، عزای امام حسین (ع) را به‌جا می‌آورند. گویا در عاشورای حسینی، دچار متحول می‌شوند. این امر برای علامه، به مسئله شخصی تبدیل شده بود. پاسخ او به این مسئله، «محوریت داشتن روح امامت در تمام سیر واقعه‌ی عاشورا» است. لذا در مسیر عملی شدن قیام امام حسین (ع)، کوچک‌ترین لغزشی ولو سهواً مشاهده نمی‌کنید.
نصری ادامه داد: علامه جعفری، بزرگ‌ترین فیلسوف حیات در تاریخ تفکر اسلامی است. مباحث درباره زندگی به معنای اصیل آن، در اندیشه علامه جعفری، در تاریخ اسلام بی‌نظیر است. برای فهم عمیق واقعه‌ی عاشورا ما مجبور به فهم مباحثی هستیم که علامه درباره زندگی و مرگ تبیین می‌کند.
او در ادامه با اشاره به الزام نگاه پدیدارشناسانه گفت: برای فهم پدیدارشناسی یک پدیده، باید بفهمیم چه تفسیرهایی بر افراد حاضر در آن پدیده، پدیدار شده است. در واقعه عاشورا، افرادی حضور داشتند که حوادثی هولناک و شگرف بر آن‌ها هجوم آورد. برای تحلیل درست از این واقعه، باید تفسیر همه این افراد در برابر این حوادث را فهمید. برای مثال، با توجه به وقایعی که بر حضرت زینب (س) حادث شد، باید فهمید که این حضرت چه درکی نسبت به خدا، مرگ، زندگی و امام خودش دارد. این نکات مهم در لابه‌لای سطرهای این کتاب گنجانده شده است.
او در بخش پایانی سخنان خود گفت: مناقشه‌برانگیزترین تفسیر درباره قیام عاشورا، مسئله علم امام است. اینکه اگر امام علم داشته‌است، آیا از سرنوشت شهادت‌محور خویش، آگاه بوده است؟ با این تفاصیل، آیا قیام امام حسین (ع)، نوعی خودکشی محسوب می‌شود؟ پاسخ به این مسائل نیازمند تفسیر فیلسوفانه است. علامه جعفری، تفاسیر فیلسوفانه بی‌نظیری از جزئیات قیام امام حسین (ع) ارائه می‌دهد. برای پاسخ به این شبهه، مطالعه کامل این کتاب پیشنهاد می‌شود.
امام حسین (ع) برای نجات حیات آمد
در ادامه این نشست، محمدرضا سنگری گفت: من در این کتاب یک فیلسوف عارف را می‌بینم. من در فرایند مطالعه این کتاب، تلفیق دو عنصر عرفان و فلسفه را مشاهده کردم. علامه جعفری در این کتاب می‌نویسد: «امام حسین (ع) برای نجات حیات آمد». این تعبیر بسیار شگرف و مبارک است. علامه حتی اشاره به نجات انسان، عدالت یا حتی ستم‌ستیزی ندارد. بلکه صرف فهم «نجات حیات»، نیازمند درکی عمیق است. هیچکسی به‌جز علامه جعفری، از پس تحلیل این گزاره برنمی‌آید.
به عقیده من، همان چند خط پایانی در صفحه 158، گویای کل کتاب است. به نظر من در همان سطرهای پایانی هرآنچه باید در کل کتاب بگوید را گفته است. به بقیه دوستان هم مطالعه مجدد صفحه آخر را پیشنهاد می‌کنم.
سنگری ادامه داد: کتاب‌های متعددی مانند کتب دکتر شریعتی و شهید مطهری با نگاه سیاسی به واقعه‌ی عاشورا نگارش شده است، اما جنس نگاه سیاسی علامه جعفری به این واقعه متفاوت است. حتی در قلمروی سوگ و حماسه‌ی عاشورا نیز، نگاه علامه، نگاه تازه و متفاوتی است. تسلط علامه به شعر و ادبیات، باعث این قلم‌فرسایی کم‌نظیر درباره عاشورا شده است.
سنگری در پایان به ظرفیت‌های این کتاب برای ارائه و تدریس در ایام ماه محرم اشاره کرد.
امام با اینکه علم به شهادت داشت، به وظایفش عمل کرد
در ادامه این نشست، سعید طاووسی صحبت خود را با تشکرات و انتقاداتی از ناشر کتاب شروع کرد و سپس در خصوص طرح بحث خود گفت: سه نوع کتاب درباره واقعه عاشورا وجود دارد. نوع اول درباره تاریخ‌نگاری عاشورا است. نوع دوم درباره فهم واقعه‌ی عاشورا است که کتاب علامه جعفری در این دسته قرار می‌گیرد. نوع سوم هم ترکیب تاریخ و تحلیل و حتی مقتل است.
او ادامه داد: علامه جعفری با انصاف و ستایش خاصی از کتاب شهید جاوید اثر آقای صالحی نجف‌آبادی نقل می‌کند. علامه جعفری با این کتاب به خصوص من باب مسئله علم امام اختلافات زیادی داشتند. اما شباهت‌های زیادی در هر دو کتاب درباره تحلیل واقعه مشاهده می‌شود. مهم‌ترین مسئله‌ای که آقای صالحی نجف‌آبادی درباره‌ی علم امام مطرح می‌کند، این است که علم امام به شهادت، با قیام برای حکومت، جمع نمی‌شود. لذا ممکن نیست که انسان از مرگ خود آگاه باشد، و از طرفی برای آینده برنامه‌ریزی هم بکند. پاسخی که به این مسئله گفته می‌شود، از این قرار است که علم یک فرد به یک مسئله، نافی از تکلیف فرد برای آن مسئله نیست.
طاووسی مسرور ادامه داد: اولین کسی که به تبیین این موضوع پرداخت، علامه مجلسی بود. ایشان تبیین کردند که امام با اینکه علم به شهادت داشت، به وظایفش عمل کرد. امام باید پاسخ کوفیان را می‌داد چون امام حسین (ع)، پیشوای دین بود. طبیعتاً عقب‌تر بودن پیشوا نسبت به پیروانش، ممکن نیست. کمااینکه در یک حدیث متواتر، حضرت رسول (ص) خطاب به عمار می‌فرمایند: «تو را قومی متجاوز می‌کشد». در روایتی دیگر پیامبر (ص) خطاب به عمار می‌گوید: «آخرین بهره تو از این دنیا، جرئه‌ای شیر خواهد بود». لذا عمار در آخرین نبرد خود دچار تشنگی می‌شود و به علت کمبود آب، برای رفع تشنگی به او شیر می‌خورانند. این فرد در این شرایط قطعاً علم به شهادت دارد. اما با این حال با شجاعت به نبرد ادامه می‌دهد. چون وظیفه عمار، حفاظت از امیرالمونین (ع) بود. علم به شهادت جلوی او را برای انجام وظیفه نمی‌گیرد. امام حسین (ع) هم در حال انجام وظیفه بوده است؛ و علم به شهادت تأثیری بر عمل او ندارد.
پدر من از جوانی آرزوی نوشتن کتابی برای حضرت سیدالشهدا (ع) را داشت
در ادامه نشست، علی جعفری، فرزند علامه جعفری گفت: من می‌خواهم از لایه‌های پنهان این کتاب صحبت کنم که در نص کتاب قابل مشاهده نیستند. پدر من از جوانی آرزوی نوشتن کتابی برای حضرت سیدالشهدا (ع) را داشت. به عقیده بسیاری از علما، این کتاب جامعی در حوزه معرفتی نسبت به قیام عاشورا است. اما دریغ که هنوز کار جدی‌ای نسبت به نشر و پخش این مجموعه آثار نشده است. متأسفانه هیئات تهران، هنوز درگیر صرف برانگیختن شور و احساس حسینی هستند. این شور و احساس هم لازم است؛ اما کافی نیست. لذا برای سیر عقلانیت بخشی به قیام عاشورا، باید فکری اساسی کرد.
علی جعفری افزود: جمع‌آوری نسخه‌های صوتی گفتارهای علامه، سختی‌های زیادی داشت. ما مجبور بودیم صوت‌های جلسه‌ها را از هیئاتی تحویل بگیریم که مدت زیادی از تعطیل شدن آن‌ها می‌گذشت. اکثر این هیئات واقع در نقاط مختلف تهران بود و مسافت زیادی بین هرکدام بود. برای دیجیتالیزه کردن این اصوات از روی نوار کاست، زحمات شایانی کشیده شده‌است.
