قرآن به مسئله فرزندآوری چگونه نگاه می‌کند؟

به گزارش پایگاه فکر و فرهنگ مبلغ، قرآن کریم، فرزند را به‌عنوان نعمتی از جانب خداوند معرفی می‌کند که موجب آرامش و شادی والدین می‌شود:
یَهَبُ لِمَن یَشَاءُ إِنَاثًا وَیَهَبُ لِمَن یَشَاءُ الذُّکُورَ ؛ "خداوند به هرکس که بخواهد، دختران می‌بخشد و به هرکس که بخواهد، پسران عطا می‌کند. (شوری،49)

بنابر روایت شفقنا، در این آیه خداوند به صراحت بیان می‌کند که فرزند، هدیه‌ای از سوی خداوند است. و به هر کس که بخواهد عطا می‌کند. این نشان می‌دهد که فرزند، چیزی نیست که از انسان‌ها به طور مستقل و از روی اختیار باشد، بلکه به عنوان یک هدیه و رحمت از جانب خداوند برای افراد فرستاده می‌شود.

داشتن فرزند نه‌تنها مایه رشد و تکامل خانواده است، بلکه در نظام الهی، به عنوان یک نعمت بزرگ شناخته می‌شود که موجب شکوفایی و برکت در زندگی انسان‌ها می‌شود.
امیرالمومنین علیه‌السلام در این زمینه می‌فرماید:

خَیرُ مَا یُورِثُ الآباءُ الأبناءَ الأدَبُ؛ بهترین چیزی که پدران برای فرزندان به ارث می‌گذارند، ادب و اخلاق نیکو است.(نهج‌البلاغه، حکمت 53) این آیه و حدیث نشان‌دهنده جایگاه ارزشمند فرزندان در نظام الهی و اهمیت تربیت آنان است.

بقای نسل و استمرار جامعه اسلامی

خداوند در قرآن کریم به اهمیت فرزندآوری اشاره می‌کند و آن را یکی از عوامل بقای نسل انسان معرفی می‌کند:
وَاللَّهُ جَعَلَ لَکُم مِّنْ أَنفُسِکُمْ أَزْوَاجًا وَجَعَلَ لَکُم مِّنْ أَزْوَاجِکُم بَنِینَ وَحَفَدَةً؛ و خداوند برای شما از خودتان همسرانی قرار داد و از همسرانتان فرزندان و نوه‌هایی به وجود آورد.(نحل، 72)
خداوند در این آیه به اهمیت ازدواج اشاره می‌کند که زمینه‌ساز بقای نسل انسان است. ازدواج، پایه‌ای اساسی برای تشکیل خانواده و پرورش نسل‌های آینده است که بدون آن، جامعه دچار انحطاط و کاهش جمعیت می‌شود.
در این آیه، خداوند به نعمت داشتن فرزندان (بنین) و نوه‌ها (حفدة) اشاره می‌کند. این نشان می‌دهد که نسل‌پروری نه‌تنها برای بقای فردی بلکه برای تداوم و استحکام جامعه اسلامی ضروری است. فرزندان و نسل‌های بعدی، حامل ارزش‌ها و تعالیم دینی هستند و استمرار جامعه را تضمین می‌کنند.
اگر جامعه اسلامی ارزش‌های دینی را حفظ نکند و مسیر الهی را ترک کند، بقای نسل و استمرار آن به خطر خواهد افتاد. فرزندپروری بر اساس اصول دینی، کلید حفظ فرهنگ و ارزش‌های اسلامی در نسل‌های آینده است.
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌آله نیز می‌فرمایند:
تَزَوَّجُوا فَإِنِّی مُکَاثِرٌ بِکُمُ الأُمَمَ یَومَ القِیَامَةِ؛ ازدواج کنید و فرزند بیاورید، چرا که من در روز قیامت به زیادی امت خود افتخار می‌کنم. (وسائل‌الشیعه، ج 14، ص 2)
این بیان رسول خدا صلی‌الله‌علیه‌آله نشان‌دهنده اهمیت فرزندآوری در قدرت یافتن جامعه اسلامی و تداوم نسل مؤمنان است.

افزایش محبت و استحکام خانواده

قرآن کریم می‌فرماید: وَالَّذِینَ یَقُولُونَ رَبَّنَا هَبْ لَنَا مِنْ أَزْوَاجِنَا وَذُرِّیَّاتِنَا قُرَّةَ أَعْیُنٍ؛ و کسانی که می‌گویند: پروردگارا ! از همسران و فرزندانمان، مایه روشنی چشم برای ما قرار ده. (فرقان، 74)
این آیه نشان می‌دهد که یکی از دعاهای بندگان صالح خداوند، داشتن همسر و فرزندانی است که مایه روشنی چشم و دلگرمی آنان باشند. یعنی فرزندان می‌توانند موجب افزایش محبت و صمیمیت بین والدین و همچنین استحکام روابط خانوادگی شوند.
وقتی والدین فرزندان صالح و نیکو تربیت کنند، این فرزندان باعث ایجاد فضای محبت‌آمیز و آرامش در خانواده خواهند شد. کودکانی که در محیطی سرشار از عشق و معنویت رشد می‌کنند، خود نیز در آینده افرادی خواهند شد که به انسجام و محبت خانوادگی کمک می‌کنند.
داشتن فرزندانی نیکو و صالح، محبت میان والدین را نیز افزایش می‌دهد. زمانی که پدر و مادر با همکاری و همدلی به تربیت صحیح فرزند بپردازند، حس مسئولیت مشترک و تلاش برای آینده‌ای بهتر، روابط آن‌ها را عمیق‌تر و محکم‌تر می‌کند.
بنابراین فرزند صالح، یکی از مهم‌ترین عوامل افزایش محبت و استحکام خانواده است. تربیت فرزندانی که روشنی چشم والدین باشند، نه‌تنها موجب آرامش و محبت در خانواده می‌شود، بلکه باعث گسترش تقوا و رهبری معنوی در جامعه خواهد شد. بنابراین، والدین باید با تربیت صحیح و ایجاد محیطی سرشار از محبت و معنویت، خانواده‌ای پایدار و مستحکم بنا کنند.
امام صادق علیه‌السلام نیز می‌فرماید: إِنَّ اللهَ یَرحَمُ العَبدَ لِشِدَّةِ حُبِّهِ لِوَلَدِهِ؛ خداوند، بنده‌ای را که محبت شدیدی به فرزندش دارد، مورد رحمت قرار می‌دهد. (الکافی، ج 6، ص 50)
فرزندان موجب تقویت پیوندهای عاطفی میان اعضای خانواده می‌شوند و به تحکیم بنیان خانواده کمک می‌کنند.

 فرزندان، باقیات صالحات و ذخیره آخرت

خداوند در این باره می‌فرماید: إِنَّا نَحْنُ نُحْیِ الْمَوْتَی وَنَکْتُبُ مَا قَدَّمُوا وَآثَارَهُمْ؛ ما مردگان را زنده می‌کنیم و هر آنچه را از پیش فرستاده‌اند، ثبت می‌کنیم. (یس، 12)
در این آیه خداوند می‌فرماید که اعمال و تأثیرات آن‌ها حتی پس از مرگ نیز ثبت می‌شود. یکی از مصادیق "آثار" که پس از مرگ انسان باقی می‌ماند، فرزندان صالح هستند. اگر والدین فرزندانی تربیت کنند که در مسیر نیکی و تقوا باشند، این فرزندان به عنوان باقیات صالحات، همچنان پس از مرگ والدین برای آنان پاداش خواهند داشت.
پیام این آیه این است که انسان نه‌تنها مسئول اعمالی است که شخصاً انجام می‌دهد، بلکه مسئول تأثیرات آن بر دیگران نیز هست. اگر فردی فرزندانی نیکو، خیرخواه و دیندار تربیت کند، این تأثیرات تا نسل‌های بعدی باقی خواهد ماند و به عنوان یک سرمایه معنوی برای آخرت او ثبت می‌شود.
بر اساس احادیث، یکی از مصادیق باقیات صالحات، صدقه جاریه است، یعنی کارهای خیری که حتی پس از مرگ فرد نیز ادامه دارند. تربیت فرزندان صالح نوعی صدقه جاریه محسوب می‌شود، زیرا آن‌ها می‌توانند با اعمال خوب خود، منبع خیر و برکت برای والدین در آخرت باشند.
همچنین پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌آله فرمود:
إِذَا مَاتَ الإِنسَانُ انْقَطَعَ عَمَلُهُ إِلاَّ مِنْ ثَلاَثٍ: وَلَدٍ صَالِحٍ یَدْعُو لَهُ؛ وقتی انسان از دنیا برود، عملش قطع می‌شود، مگر در سه چیز: فرزند صالحی که برایش دعا کند، صدقه جاریه و علمی که از آن بهره ببرند. (صحیح مسلم، ج 3، ص 1255) فرزندان نیکوکار، موجب ادامه خیرات و برکات برای والدین حتی پس از مرگ آنان می‌شوند.

عزت و سربلندی والدین در دنیا و آخرت

فرزندان در دنیا و قیامت باعث عزت و سرفرازی والدین می‌شوند تا جایی که حضرت زکریا (ع) برای رسیدن به این مقام دعا می‌کند که فرزندی نیکوکار داشته باشد: رَبِّ هَبْ لِی مِن لَّدُنکَ ذُرِّیَّةً طَیِّبَةً إِنَّکَ سَمِیعُ الدُّعَاءِ؛ پروردگارا! از جانب خود، فرزندی پاکیزه به من عطا کن، که تو شنونده دعایی.(آل‌عمران، 38)
امام سجاد علیه‌السلام نیز در صحیفه سجادیه از خداوند می‌خواهد که فرزندانش را مایه عزت و افتخار او قرار دهد:
وَاجْعَلْهُمْ لِی عِدَّةً فِی مُحَاوِجِی إِلَیْهِمْ، وَعَوْناً لِی عَلی مَا نَزَلَ بِی؛ خدایا، آنان را کمک و پشتیبان من در سختی‌ها و نیازهایم قرار ده. (صحیفه سجادیه، دعای 25)
فرزندان شایسته، سبب عزت و افتخار والدین در دنیا و آخرت خواهند شد.

رشد معنوی و تربیت نسل صالح

خداوند یکی دیگر از فوائد فرزندآوری را تربیت خود و نسل معرفی می‌کند:
یَا أَیُّهَا الَّذِینَ آمَنُوا قُوا أَنفُسَکُمْ وَأَهْلِیکُمْ نَارًا ؛ ای کسانی که ایمان آورده‌اید! خود و خانواده خویش را از آتشی که هیزم آن انسان‌ها و سنگ‌هاست، حفظ کنید.(تحریم، 6)
بر اساس آیه فوق والدین مسئولیت تربیت دینی و اخلاقی فرزندان خود را دارند تا آنان را از گمراهی و عذاب دور کنند. البته این تربیت ناخودآگاه سبب تربیت خود والدین و به کمال رسیدن می‌شود.
این آیه تأکید می‌کند که والدین نه‌تنها مسئول نجات و هدایت خود، بلکه مسئول هدایت و رشد معنوی خانواده نیز هستند. آن‌ها باید تلاش کنند که فرزندانشان را از گناه و انحراف دور نگه دارند و زمینه تربیت دینی و اخلاقی آن‌ها را فراهم کنند. رشد معنوی والدین تأثیر مستقیمی بر فرزندان دارد. اگر والدین خود را به ارزش‌های دینی و اخلاقی پایبند بدانند و در عمل نمونه‌ای برای فرزندانشان باشند، نسل صالحی تربیت خواهند کرد. فرزندان بیش از آنکه به سخنان والدین توجه کنند، رفتار آن‌ها را الگوی خود قرار می‌دهند.
والدین باید به آموزش صحیح دینی و معنوی فرزندانشان توجه کنند. این کار از طریق یادگیری قرآن، تقویت ایمان، رعایت اخلاق اسلامی و دوری از گناهان تحقق می‌یابد. اگر این آموزش‌ها از سنین کودکی شروع شود، فرزندان به سمت رشد معنوی و زندگی صالح هدایت خواهند شد.
آیه 6 سوره تحریم نشان می‌دهد که رشد معنوی و تربیت نسل صالح ارتباط مستقیمی دارند. والدین وظیفه دارند ابتدا خود را اصلاح کرده و سپس خانواده‌شان را به سوی نیکی و تقوا هدایت کنند. با پایبندی به ارزش‌های دینی، ارائه الگوی عملی و آموزش صحیح، می‌توان نسل صالحی تربیت کرد که در مسیر حق و عدالت گام بردارند.

امیرالمومنین علیه‌السلام نیز در این باره می‌فرماید: عَلِّمُوا أَوْلَادَکُمُ الخَیْر؛ فرزندانتان را به نیکی آموزش دهید.(نهج‌البلاغه، حکمت 399) چرا که تربیت صحیح فرزندان، آنان را در مسیر بندگی خدا قرار داده و در نهایت باعث رشد معنوی جامعه می‌شود.

گسترش عدالت اجتماعی

خداوند در آیه 90 سوره نحل یکی از اهداف الهی در جامعه را اجرای عدالت اجتماعی بیان می‌کند. إِنَّ اللَّهَ یَأْمُرُ بِالْعَدْلِ وَالْإِحْسَانِ؛ همانا خداوند به عدالت و احسان فرمان می‌دهد.  زمانی این عدالت فراگیر می‌شود که نسل عادل و حق‌طلبی پرورش یافته و تحویل جامعه داده شده باشد و این نسل زمینه‌ساز جامعه‌ای با عدالت پایدار خواهد بود.
جامعه‌ای که والدین در آن به تربیت صحیح فرزندان بر اساس اصول عدالت، احسان و کمک به دیگران توجه کنند، در آینده افرادی صالح و مسئولیت‌پذیر خواهد داشت. فرزندانی که در فضایی عادلانه و پر از محبت رشد کنند، خود نیز به گسترش عدالت و نیکی در جامعه کمک خواهند کرد.
والدین باید فرزندان خود را از بی‌عدالتی، ظلم و فساد دور کنند و ارزش‌های اخلاقی را به آن‌ها آموزش دهند. اگر فرزندان از کودکی با این ارزش‌ها رشد کنند، در بزرگسالی برای گسترش عدالت اجتماعی تلاش خواهند کرد.
امیرالمومنین علیه‌السلام نیز فرمود: إنّ أکرمَ الإرثِ الأدَب ؛ بهترین ارثی که برای فرزندانتان می‌گذارید، اخلاق نیکو است. (نهج‌البلاغه، حکمت 3)
اگر فرزندان در مسیر حق تربیت شوند، عدالت اجتماعی تقویت خواهد شد. پرورش نسل عادل و حق‌طلب، زمینه‌ساز جامعه‌ای با عدالت پایدار خواهد بود.

تقویت روحیه والدین در سختی‌ها

فرزندان صالح و نیکوکار می‌توانند در لحظات دشوار زندگی، حامی و مایه دلگرمی والدین و در کنار آنان باشند. وَبَشَّرْنَاهُ بِغُلَامٍ حَلِیمٍ ؛ و او (ابراهیم) را به پسری بردبار بشارت دادیم. (صافات، 101)
ابراهیم (ع) سال‌ها صاحب فرزند نشد، اما با توکل بر خدا و صبر، در نهایت خداوند او را به فرزندی شکیبا و نیکو مژده داد. والدین در سختی‌ها باید بدانند که خداوند حامی آن‌هاست و در لحظات دشوار، پاداش صبر آن‌ها را خواهد داد.
خداوند حضرت ابراهیم (ع) را با فرزندی بردبار و نیکو مورد لطف قرار داد. این موضوع نشان می‌دهد که داشتن فرزند صالح و صبور می‌تواند باعث آرامش والدین در سختی‌ها شود. پس والدین باید به تربیت صحیح فرزندان توجه کنند تا آن‌ها مایه دلگرمی و استواری در شرایط دشوار باشند.
امام صادق علیه‌السلام در این باره می‌فرماید: إِنَّ البَنِینَ نِعْمَةٌ؛ فرزندان نعمتی از جانب خدا هستند.(الکافی، ج 6، ص 3) فرزندان مایه شادی و قوت قلب برای والدین در دوران سختی‌های زندگی خواهند بود. و این یکی از مزایای فرزندآوری است.
 

افزایش رزق و برکت در زندگی

آیه ذیل اطمینان می‌دهد که روزی فرزندان از سوی خداوند تأمین خواهد شد و همین امر باعث افزایش رزق خانواده می‌شود.
وَلَا تَقْتُلُوا أَوْلَادَکُمْ خَشْیَةَ إِمْلَاقٍ نَّحْنُ نَرْزُقُهُمْ وَإِیَّاکُمْ ؛ فرزندان خود را از ترس فقر نکشید؛ ما آنان و شما را روزی می‌دهیم. (اسراء، 31) این آیه تأکید دارد که فرزندآوری نه تنها سبب فقر نمی‌شود بلکه برکت و روزی بیشتری را از سوی خداوند به زندگی می‌آورد.
از نگاه اسلامی، برکت و رزق تنها به میزان درآمد مادی محدود نمی‌شود. خداوند قادر است که برکات مختلفی از جمله آرامش، محبت، و رضایت در زندگی انسان‌ها قرار دهد. در واقع، خداوند به انسان‌ وعده می‌دهد که رزق آن‌ها را از مسیرهای مختلفی تأمین خواهد کرد و از ترس فقر نباید از افزایش نسل خودداری کرد.
پیام این آیه اینست که باید به رزق و روزی که از سوی خداوند می‌آید، اعتماد کنیم و بر اساس آنچه که در دست داریم زندگی کنیم. داشتن فرزند در حقیقت یکی از راه‌های افزایش برکت و گشایش در زندگی است.
پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله نیز می‌فرماید: أَکثِرُوا الوَلَدَ فَإِنَّهُمْ یُرْزَقُونَ مَعَکُم؛ فرزندان زیاد بیاورید، زیرا آنان با شما روزی داده می‌شوند.(وسائل‌الشیعه، ج 15، ص 101) برخلاف تصورات مادی‌گرایانه، که تصور می‌کنند حضور فرزندان باعث کم شدن روزی می‌شود، اما نگرش قران و روایات خلاف این دیدگاه است و فرزندان باعث افزایش رزق والدین خواهند شد.

فرزند، عامل انس و آرامش در خانواده

یک اصل مهم در خانواده وجود رحمت و مودت است. یکی از عواملی که باعث ایجاد مودت و دلسوزی و رحمت می‌شود وجود فرزندان است. وَجَعَلَ بَیْنَکُم مَّوَدَّةً وَ رَحْمَةً؛ و (خداوند) میان شما مودت و رحمت قرار داد. (روم، 21) وجود فرزندان در خانواده انس و الفت و آرامش را پدید می‌آورد. خود فرزندان سبب نشاط و آرامش هستند و از طرفی والدین به خاطر فرزندان به دنبال حفظ آرامش در محیط خانواده هستند. این پیوندها تنها محدود به زن و شوهر نمی‌شود، بلکه فرزندان نیز به عنوان یکی از عوامل انس و آرامش در خانواده شناخته می‌شوند.
در این زمینه، فرزند در خانواده، علاوه بر اینکه عامل گسترش محبت و عاطفه است، به نوعی موجب استحکام پیوندهای خانوادگی و ایجاد یک فضای آرامش‌بخش برای والدین نیز می‌شود.
 

ذخیره‌ای برای جامعه و آینده‌سازان امت اسلامی

وجود خانواده از چنان اهمیتی برخوردار است که خداوند پاداشی ویژه برای آنان در نظر گرفته است. پیامبر اکرم صلی‌الله‌علیه‌وآله فرمودند:
إِنَّ فِی الجَنَّةِ دَرَجَةً لاَ یَنَالُهَا إِلاَّ ذُو عِیَالٍ صَبُورٍ؛ در بهشت مقامی است که فقط افراد خانواده‌دار و صبور به آن دست می‌یابند. (وسائل‌الشیعه، ج 15، ص 101) یعنی افرادی که خانواده تشکیل داده و در آن خانواده فرزندانی متولد شده‌اند. 
 

تقویت ارتباط والدین با خدا از طریق تربیت نسل صالح

آیه 21 سوره طور بیانگر رحمت و فضل الهی نسبت به مؤمنان و خانواده‌هایشان است. خداوند در این آیه به یکی از نعمت‌های بزرگ اخروی اشاره می‌کند که بر اساس آن، فرزندان و نسل‌های بعدی مؤمنان، در صورتی که از مسیر ایمان پیروی کنند، در درجات معنوی والدین خود شریک خواهند شد. خداوند در این آیه می‌فرماید: وَالَّذِینَ آمَنُوا وَاتَّبَعَتْهُمْ ذُرِّیَّتُهُمْ بِإِیمَانٍ أَلْحَقْنَا بِهِمْ ذُرِّیَّتَهُمْ؛ و کسانی که ایمان آورده‌ و فرزندانشان از آنان پیروی کرده‌اند، ما آنان را به هم ملحق می‌کنیم.
خداوند وعده داده که خانواده‌های مؤمن را در بهشت گرد هم خواهد آورد. این نشان‌دهنده اهمیت ارتباط خانوادگی نه‌تنها در دنیا، بلکه در آخرت نیز است.
اگر والدین به درستی فرزندان خود را تربیت کنند و آن‌ها در مسیر ایمان گام بردارند، این پیوند معنوی در آخرت نیز حفظ خواهد شد.
برخی از مفسران مانند علامه طباطبایی در تفسیر المیزان بیان کرده‌اند که اگر فرزندان مؤمن از نظر درجات بهشتی پایین‌تر از والدین باشند، خداوند لطف کرده و آنان را به درجه والدین ملحق می‌کند تا از نعمت‌های بیشتری برخوردار شوند.
این آیه نشان می‌دهد که ایمان نسل‌های قبل، بر نسل‌های بعد تأثیرگذار است و این پیوند معنوی و تربیتی می‌تواند سبب ارتقای جایگاه فرزندان شود. این آیه تأکید دارد که تربیت دینی فرزندان، تنها برای زندگی دنیوی نیست، بلکه سبب می‌شود که والدین و فرزندان در آخرت نیز کنار یکدیگر باشند. به همین دلیل، تلاش برای پرورش نسل‌های مؤمن، یکی از مسئولیت‌های مهم والدین محسوب می‌شود.

نتیجه

امروزه، با کاهش نرخ رشد جمعیت در برخی جوامع اسلامی، توجه به اهمیت فرزندآوری و تبیین آثار مثبت آن از دیدگاه اسلام، ضروری است. مسلمانان باید با الهام از تعالیم قرآن و سیره اهل‌بیت علیهم‌السلام، نسبت به این موضوع نگاه مسئولانه داشته باشند تا جامعه‌ای پویا، قدرتمند و معنوی برای نسل‌های آینده فراهم شود.