موشک‌های کروز؛ سلاح‌های مرگبار که در سایه پرواز می‌کنند!

نگار علی-  برخلاف موشک‌های بالستیک قاره‌پیما (ICBM) که از جو زمین خارج شده و پس از طی مسافت طولانی به سمت هدف بازمی‌گردند، موشک‌های کروز در ارتفاع پایین پرواز کرده و از مسیرهای پر پیچ‌وخم برای فرار از سیستم‌های دفاعی دشمن استفاده می‌کنند. این روش پرواز، همراه با سیستم‌های ناوبری پیشرفته مانند GPS و ژیروسکوپ‌های مدرن، باعث می‌شود که موشک‌های کروز رهگیری دشوارتری داشته باشند، هرچند برد عملیاتی آن‌ها نسبت به ICBMها کمتر است. در ادامه به بررسی برخی از مهم‌ترین موشک‌های کروز و موتورهای مورد استفاده در آن‌ها می‌پردازیم.

V-1؛ نخستین موشک کروز با موتور پالس‌جت

یکی از نخستین موشک‌های کروز، V-1 آلمان نازی بود که در سال 1944 و در مراحل پایانی جنگ جهانی دوم مورد استفاده قرار گرفت. این موشک که توسط موتور پالس‌جت Argus 109-014 نیرو می‌گرفت، بردی حدود 150 مایل داشت که بعداً با بهبود طراحی به 250 مایل افزایش یافت. با این وجود، برد آن همچنان برای حمله مستقیم از برلین به لندن کافی نبود و عمدتاً از پایگاه‌های نظامی در منطقه Pas De Calais فرانسه پرتاب می‌شد. V-1 می‌توانست به حداکثر سرعت 415 مایل بر ساعت برسد و علاوه بر پرتاب زمینی، قابلیت شلیک از بمب‌افکن‌های Heinkel He 111 را نیز داشت. این موشک مقدمه‌ای برای طراحی موشک‌های پیشرفته‌تری همچون V-2 بود که بعدها به نقطه عطفی در توسعه موشک‌های بالستیک تبدیل شد.

موشک Storm Shadow؛ همکاری بریتانیا و فرانسه در ساخت یک سلاح مدرن

یکی از شناخته‌شده‌ترین موشک‌های کروز مدرن، Storm Shadow است که در سال 1997 معرفی شد و در سال 2004 به تسلیحات نیروی هوایی سلطنتی بریتانیا اضافه گردید. این موشک حاصل همکاری بریتانیا و فرانسه است و در فرانسه با نام Scalp شناخته می‌شود. موتور اصلی این موشک Microturbo TRI-60-30 است که آن را به حداکثر سرعت 600 مایل در ساعت می‌رساند. برد عملیاتی آن بسته به مدل متفاوت است؛ نسخه Apache AP دارای بردی کمتر از 87 مایل است، درحالی‌که Storm Shadow می‌تواند 342 مایل را طی کند. قوی‌ترین نسخه این موشک، Scalp Naval، قادر است تا 870 مایل پرواز کند و برای شلیک از کشتی‌های جنگی و زیردریایی‌ها طراحی شده است. نسخه زیردریایی این موشک به دلیل محدودیت‌های پرتاب، برد کمتری معادل 621 مایل دارد و از موتور Microturbo TR-50 توربوجت استفاده می‌کند.

Tomahawk؛ سلاح استراتژیک ارتش آمریکا با بیش از 40 سال سابقه عملیاتی

یکی از معروف‌ترین و طولانی‌مدت‌ترین موشک‌های کروز در خدمت ارتش آمریکا، موشک Tomahawk است که از 1983 تاکنون در مدل‌های مختلف به کار گرفته شده است. در طول دهه‌های اخیر، برنامه‌های متعددی برای ارتقا و به‌روزرسانی Tomahawk انجام شده است تا آن را در سطح فناوری روز نگه دارد. نسخه‌های جدیدتر، مانند Block V که در سال 2020 معرفی شد، می‌توانند به اهداف متحرک در دریا و اهداف دشوار دیگر حمله کنند. این موشک از موتور توربوفن F415 ساخت Williams International به همراه موتور راکتی ARC MK 135 استفاده می‌کند و قادر است 1500 مایل را با سرعتی معادل 550 مایل در ساعت طی کند. کارشناسان معتقدند که Tomahawk به دلیل ارتقاهای مستمر، می‌تواند تا سال 2040 و پس از آن نیز در خدمت ارتش آمریکا باقی بماند.

موشک Kalibr؛ رقیب روسی Tomahawk با توانایی رسیدن به سرعت مافوق صوت

موشک 3M-54 Kalibr یکی از مهم‌ترین سلاح‌های کروز در زرادخانه نظامی روسیه محسوب می‌شود. این موشک که آزمایش‌های اولیه آن در سال 2004 آغاز شد، در مدل‌های متنوعی طراحی شده است. نسخه 3M54-E برای حملات ضدکشتی و مدل 3M-14E برای حملات زمینی ساخته شده است. مدل اصلی این خانواده، یعنی 3M-54-1، بردی بین 137 تا 205 مایل دارد. نیروی پیشران آن را موتور توربوجت TRDD-50B تأمین می‌کند که در ترکیب با یک بوستر ثانویه، در مرحله نهایی پرواز، موشک را به سرعت مافوق صوت می‌رساند و توان تخریبی آن را افزایش می‌دهد. طبق گزارش Newsweek در نوامبر 2024، موشک Kalibr از نظر عملکرد به Tomahawk آمریکا شباهت دارد، اما کارشناسان نظامی معتقدند که تاریخچه عملیاتی و دقت بالاتر Tomahawk، آن را به گزینه‌ای برتر تبدیل کرده است.

جمع‌بندی

موشک‌های کروز در طول تاریخ به طور مداوم توسعه یافته و از مدل‌های ابتدایی مانند V-1 تا سلاح‌های پیشرفته‌ای همچون Storm Shadow، Tomahawk و Kalibr تکامل یافته‌اند. تفاوت‌های کلیدی در برد، نوع موتور و استراتژی پرواز، هر یک از این موشک‌ها را برای مأموریت‌های خاصی مناسب ساخته است. درحالی‌که Tomahawk و Kalibr از پرکاربردترین موشک‌های کروز در جهان به شمار می‌روند، Storm Shadow به دلیل توانایی شلیک از هواپیماها، کشتی‌ها و زیردریایی‌ها، گزینه‌ای تاکتیکی و انعطاف‌پذیر محسوب می‌شود. با پیشرفت فناوری، موشک‌های کروز به دقت بالاتر، برد طولانی‌تر و توانایی نفوذ بهتر به سیستم‌های دفاعی دست یافته‌اند و همچنان یکی از مهم‌ترین عناصر تسلیحات استراتژیک در جهان باقی خواهند ماند.

227227