حوزه علمیه نجف که سالهای متمادی ماوی و مامن علمای بزرگ شیعه بود مهمترین دستاورد آن اجتهاد پویا و پرورش اساطین و بزرگانی در علم فقه و اجتهاد بود که ذیلا به بعضی از اسطوانه های فقه در حوزه نجف اشاره کنیم.
1 - شیخ اعظم انصاری - قدس سره - که با نگرشی جدید به مبانی اجتهاد تحولی شگرف در علم اصول به وجود آورد و مکتب اصولی وی را شاگردان مبرز او بسان میرزای شیرازی، میرزای رشتی و آیة الله کوه کمری ادامه دادند تا آنکه شخصیتهای متفکر و مجددی بسان آخوند خراسانی پا به عرضه نهاد و مکتب اصولی شیخ اعظم را ترتیبی نوین بخشید و امهات مباحث اصولی را در کتاب وزین «کفایه » فراهم آورد.
2 - آیة الله شیخ محمد حسین اصفهانی، آیة الله آقا ضیاء الدین عراقی و دیگر شاگردان آخوند خراسانی با تدوین کتب و تدریس اصول فقه با اسلوب جدید تحولی را که از عصر شیخ اعظم به وجود آمده بود تداوم بخشیدند علامه نائینی نیز با ژرف نگری خویش بر عمق و محتوای مباحث اصولی افزود و جایگاه علم اصول در فقه جعفری پرازنده تر از همیشه خودنمایی کرد و لیاقت خویش را در اجتهاد شیعی نشان داد.
اینک وقت آن رسیده بود که علم فقه ترتیبی منسجم به خود گیرد و فروع احکام از امهات مباحث استخراج گردد و با روشی نوین تدوین یابد.
3 - حضرت آیة الله سید محمد کاظم یزدی (1247 - 1338 ق.) با تالیف «عروة الوثقی » و حضرت آیة الله سید ابو الحسن اصفهانی (1277 - 1365 ق.) با نگارش «وسیلة النجاة » مسایل شرعی را با جامعیتی فراگیر تدوین کردند و به دنبال حرکت علمای اصول در فقه شیعی تحولی دیگر به وجود آوردند.
4 - آیة الله سید محمد کاظم طباطبایی یزدی که از حوزه های علمیه اصفهان و نجف بهره برده بود اندوخته های خویش را با تالیف و تدریس در اختیار مشتاقان علوم اهل بیت نهاد و با نگارش کتبی در مناجات، دعا، فقه و اصول وحدت هدف در اصول معارف و فروع احکام را به اثبات رساند و جامعیت خویش را در این علوم نشان داد.
«العروة الوثقی » با 3260 مساله فقهی کتابی شد مرجع و مراجع عظام را بر آن داشت تا از اسلوب آن پیروی کنند و فروع فقهی آن را در حوزه های درس خارج مورد بحث و بررسی قرار دهند چنانکه تا کنون دهها حاشیه و شرح بر آن نگاشته شده است.
5 - کتاب «وسیلة النجاة » حضرت آیة الله سید ابو الحسن موسوی اصفهانی - قدس سره - از دیگر نگاشته های فقه استدلالی شیعه است که به موجب فراگیر بودن مسایل آن مورد توجه فقهای فرزانه ای بسان حضرت امام خمینی - قدس سره الشریف - واقع شد و برخی از کتابهای استدلالی فقه شیعه بر مبنای آن تالیف گردید آیة الله اصفهانی که از حوزه های اصفهان و نجف اشرف بهره برده و به مقام اجتهاد رسیده بود پس از در گذشت آیة الله میرزا محمد تقی شیرازی در سال 1338 به عنوان مرجع تقلید معرفی شد همزمان با ایشان علامه نایینی نیز مرجع تقلید شیعیان بود تا اینکه به سال 1355 علامه نایینی در نجف و آیة الله شیخ عبد الکریم حائری در قم از دنیا رفتند و مرجعیت عامه به آیة الله اصفهانی رسید.
6 - حضرت آیة الله سید محسن حکیم (1264 - 1390ق.) از دیگر فقهای شیعه امامیه است که در حوزه علمیه نجف یاست شیعیان را بر عهده داشت وی ار دروس فقه و اصول آخوند خراسانی، آقا ضیاء الدین عراقی و برخی از مردان نامی حوزه نجف بهره برده و به مقام اجتهاد رسیده بود.
7 - آیة الله خویی از دیگر مراجعی است که در حوزه علمیه نجف مرجعیت شیعه را بر عهده داشت وی که به سال 1317 هجری در خوی به دنیا آمده بود به سال 1330 به عتبات عالیات رفت و از اساطین حوزه علمیه نجف اشرف بهره برد و به مقام اجتهاد رسید.
پس از رحلت حضرت آیة الله خویی اصحاب جلسه فتوای ایشان که از بزرگام حوزه نجف می باشند با تدریس و تحقیق در مباحث اصولی و فقهی و دیگر علوم اسلامی حیات علمی فرهنگی شیعه در آن سرزمین مقدس را تداوم بخشیدند که حضرات آیات سید عبد الاعلی سبزواری(ره) و سید علی سیستانی از آن جمله اند.
