دکتر علی لاریجانی ریاست سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی ایران در پنجاه و هفتمین گفتمان دینی که به همت مرکز مطالعات و پژوهش های فرهنگی حوزه علمیه قم، در سالن اجتماعات مدرسه فیضیه برگزار شد، با موضوع ((صدا و سیما و ارزش های دینی)) سخنرانی کرد. ایشان با اشاره به جایگاه حوزه علمیه قم برای اسلام و آینده اسلام در جهان، آن را بسیار پر اهمیت توصیف کرد و گفت: شاید امروز بیش از هر زمان دیگری نیازمند حضور اندیشمندانه علماء و دانشمندان اسلامی در عرصه های مختلف، از جمله در رسانه ها هستیم. وی افزود: وقتی صاحب نظران حوزه در صدا و سیما حضور پیدا می کنند، هاله از فکر و اندیشه صحیح اسلامی را در بخش های مختلف ایجاد می کنند که اندیشه های اسلامی را در جامعه صیانت می کند. وی ادامه داد: اگر دیروز تفکر روشنفکری ما آغشته به نوعی گرایش مارکسیسم بود، امروز تفکرهای دیگری وجود دارد که باید نحله های آن را شناخت و به نحو دقیقی به آنها پاسخ داد و روشن گری کرد. ایشان اضافه کرد: پیچیدگی که در نحله های فلسفی امروز وجود دارد، کار را خیلی سخت تر از گذشته می کند. مارکسیسم یک فلسفه بی بنیادی بود که طرفدارانش بیشتر با سر نیزه آن را اداره می کردند، اما تفکرات سکولار و لیبرالیستی در دنیا امروز در قالب نحله های خوش آب و رنگ در عرصه های مختلف ارائه می شود و پاسخ گویی به این ها خود، احتیاج به شناخت این نحله ها دارد و این جز از حوزه های علمیه بر نمی آید که دسترسی کافی به منابع دارند.
دکتر لاریجانی قبل از اینکه به موضوع اصلی بحث (رادیو و تلویزیون و ارزش ها) بپردازد، مقدمه ای را بیان کرد. وی در این مقدمه اظهار داشت: پدیده رادیو و سپس تلویزیون در سده های اخیر با پیشرفتی که در تکنولوژی حاصل شده بود، در غرب به وجود آمد و این دقیقاً مقارن بود با تغییر مشی فکری در غرب، یعنی گرایش سکولاریستی در قبل از رنسانس. طبعاً این زادگاه باعث شده بود که همان مبنای فکری کمک کند که یک جایگاهی برای رادیو و تلویزیون تعریف، و حدود کاری آن تئوریزه شود، مثلا رادیو و تلویزیون در زمینه اطلاع رسانی مطرح شد و سپس ورود به صحنه مسایل دینی را از شرح وظایف رادیو و تلویزیون حذف کردند. ایشان بیان داشت: همه نظریه پردازی هایی که در غرب درباره رادیو و تلویزیون و رسانه ها وجود دارد و نیز بعضی از صاحب نظران این رشته در داخل کشور که در مورد آن بحث می کنند، می گویند قلمرو دین مربوط به رادیو و تلویزیون نیست. البته ممکن است که یک کشیش در رسانه، روز یکشنبه نیم ساعتی سخنرانی کند، اما عرصه کار در همه شئونات کاملاً جدا از دین است. آقای لاریجانی به بخش های مهم در سیاست گذاری ها ارکان تئوری در رادیو و تلویزیون مختلف دنیا اشاره کرد و گفت: یک بخش اطلاع رسانی است، بخش دیگر تقویت فرد گرایی است و بخش سوم مربوط به گسترش نظریه سکولاریز است. وی در این زمینه افزود: هر چند آنها می گویند که ما ایدئولوژی نداریم و اصلا رسانه ها باید از ایدئولوژی جدا باشد، اما کاملا تفکر سکولاریزم را دنبال می کنند. وی بخش چهارم را این گونه تبیین نمود: بخش لذت گرایی به عنوان یک رکن است و در نظام های غربی به عنوان یک اصل در آمده است. شاید تعجب کنید که الان در غرب یک رکنی در فیلم سازی و برنامه های تلویزیونی، استفاده از سکس است و هر وقت بخواند به بحث آرامش بخشی بپردازند، از این زاویه نگاه می کنند و به وسیله این روش در هر فرصتی، لحظه ای فرد را از خودش جدا می کنند تا یک لذت آنی به او بدهند. ایشان خشونت در سریال های غربی را بخش دیگری از کارهای آنها نام برد و افزود: برای این بخش تئوری ایجاد کرده اند که به وسیله آن فوران احساسات و خلجانات ذهنی جوان ها را تخلیه کنند.به اضافه اینکه ذهن ها را معطوف به سمت های دیگری بنمایند. آقای لاریجانی گفت: تبدیل رادیو و تلویزیون و رسانه ها به یک قدرت، نکته دیگری است که غرب دنبال می کند و با توجه به بحث جهانی کردن، از رادیو و تلویزیون استفاده می کنند. وی گفت: در بحث جهانی سازی از جهات سیاسی و فرهنگی و اقتصادی استفاده می کنند. وی گفت: در بحث جهانی سازی از جهات سیاسی و فرهنگی و اقتصادی استفاده می شود و ادبیات آن را این گونه ساخته اند که به دنبال دهکده جهانی هستیم و می خواهیم همه همسان شوند، ولی در انتهای قضیه جهانی سازی، قدرتی است که می خواهد بگوید در بعد اقتصادی، یکسری کشورها مانند آمریکا و کشورهای اروپایی، هسته مرکزی اند و کشورهای دیگر پیرامونی هستند و تصمیم گیری برای جهان مربوط به کشورهای هسته ای است و اگر کشور کوچکی در خاور میانه می خواهد تصیمیم گیری کند و تکنولوژی داشته باشد یا موشک بسازد، باید به او گفت فضولی موقوف! زیرا این کشورهای هسته و مرکزی می باشند که در مرکزیت عالم قرار دارند و باید اینها جهت دهی اصلی را داشته باشند. دکتر علی لاریجانی با اشاره به نوشته شصت نفر از دانشمندان آمریکایی که با صراحت بیان کرده بودند فرهنگ آمریکا فرهنگ برتر است، گفت: در زمینه فرهنگی نیز این هدف را دنبال می کنند که رادیو و تلویزیون های جهانی مأمور این کار هستند. ایشان سپس به چالش های نظری در رادیو و تلویزیون داخلی کشور پرداخت و گفت: رویکرد یکسری از صاحب نظران داخلی و نیز صاحب نظران خارجی به رادیو و تلویزیون، رویکرد غربی است، هر چند بعضی از آنها با ظاهری اسلامی این مطالب را بیان می کنند. آنها می گویند مأموریت یک رسانه، دین نیست و شما اشتباه می کنید که یک برنامه دینی را در رادیو و تلویزیون مطرح می کنید، زیرا این رسانه اصلا برای کار دینی ساخته نشده است و رسانه ها مبلغ دینی نیستند. ایشان اضافه کرد: این افراد تئوری های مختلفی را نیز ارائه می کنند و نیز گروهی دیگر در داخل از زاویه ای دیگر بررسی می کنند و می گویند این رسانه زاییده دوران مدرنیته است و کارکرد آن نیز به این منظور است و شما از چیزی که برای کار دیگری ظرفیت دارد و گنجایش فکر الهی را ندارد، کارکرد دیگری بر او تحمیل می کنید و این میسر نیست. وی ادامه داد: آنها که این سخنان را می گویند گاهی از روی دلسوزی نیز این مطالب را مطرح می کنند و معتقدند که تبلیغ حقایق الهی در قالب رسانه، موجب می شود که آن حقایق متنازل یا تخریب گردد. رئیس سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی خاطر نشان کرد: ما این دو نظریه را مورد نقد قرار دادیم تا توانستیم در این زمینه صاحب نظریه باشیم. در نظریه اول، این سخن که رسانه به دلیل اینکه در غرب ساخته شده و متعلق به دوران مدرنیته است، نمی تواند با دین نسبت داشته باشد، خیلی حرف منطقی به نظر نمی آید، یعنی در دوران مدرنیته خیلی چیزها به وجود آمده است و این سخن را باید بررسی کرد که آیا الزام منطقی دارد یا نه؟ این سخن از مبنای منطقی و عقلایی برخوردار نیست و ما برای آن مبنای عقلایی نیافتیم، مخصوصا در آن قسمتی که از بخش های هنری استفاده می شود. وی در نقد نظریه دوم، مبنی بر اینکه نمی شود حقایق دینی را کما هو حقه، در رادیو و تلویزیون بیان کرد، گفت: در این مورد تردید نداریم که نمی توانیم شأن آن را بیان کنیم، اما صورت های متنازل آن را می توانیم داشته باشیم. همان حقایقی که در کتاب ها نوشته می شود، در تلویزیون نیز با رویکرد هنری می شود، این گونه نگاه کرد. ایشان با طرح این سؤال که چرا باید در حکومت دینی تئوری رسانه غربی را وصله خودمان بکنیم، اظهار نمود: ما باید ببینیم در تئوری دینی و حکومت اسلامی، رسانه چگونه باید کار کند. برداشت ما این است که رسانه باید مبنای اصلی خودش را بیداری و آگاهی قرار بدهد و این در شئونات مختلف اطلاع رسانی و کارهای هنری و نیز در زمینه های سرگرمی، امکان پذیر است و باید از این ابزارها برای امر بیداری استفاده کرد. اگر ما قایل هستیم که دین، هم در ساحت اجتماع و هم در ساحت فرد، افراد و اجتماع را به سعادت می رساند، نقطه کانونی آن باید رادیو و تلویزیون باشد و این رسانه به این نکته توجه داشته باشد. وی گفت: جدا سازی غربی ها بر اساس مبنای خودشان درست است، ولی ما باید آن را با تئوری خودمان از نظر حکومت اسلامی سازگاری دهیم. آقای لاریجانی بخش های تئوری رسانه حکومت اسلامی را در بخش نمادها، شعارها، مباحث نظری و استفاده از ساختار هنری نام برد. وی در مورد نمادها گفت: همیشه نمادها سوگیری های یک بخش را نشان می دهد. اگر ما حجاب را در تلویزیون رعایت می کنیم، نوعی سمت گیری است. ایشان با اشاره به ذکر صلوات بر محمد و آل محمد، بعد از بسم الله الرحمن الرحیم، بیان داشت: اگر عرب های اهل تسنن بعد از بسم الله صلوات بر محمد و آلش می فرستند، چرا ما ایرانی های شیعه این کار را نکنیم و لذا ضمن مشورت با بخش های خبری، این مطلب را اجرا کردیم. وی با تقبیح تعبیر برخی از افراد که این کار را جمود پنداشته اند، این عمل را نمادی اسلامی توصیف کرد و در رابطه با شعارها یاد آور شد: یک رسانه نمی تواند بدون شعار باشد و گاهی این شعار در بطون رسانه است و گاهی ظاهر می شود. وی گفت: مباحث نظری باید متناسب با شرایط روز تعریف شود و با مسلک بیان می شود. وی بیان کرد: رادیو و تلویزیون که می خواهد در مقام بحث نظری درباره دین باشد، کاملا باید به روز باشد، چون رسانه رادیو و تلویزیون یک رسانه روز آمدی است و همچنین مسایل هنری این گونه است. ایشان گام بعدی در رسانه حکومت دینی را شناخت ارزش ها و ضد ارزش ها دانست و سپس به شناخت طبقات مخاطبین اشاره کرد و اظهار داشت: دین فوق العاده مهم است و ما باید ببینیم چه رویکردی با مخاطبین داریم تا بخواهیم در مورد دین سخن بگوییم. زیرا مخاطب دبیرستانی با دانشگاهی و افراد دیگر متفاوت اند وی ادامه داد: ما به نظریه توسعه از نظر رادیو و تلویزیون رسیدیم، یعنی نمی توانیم فقط یک شبکه یا دو شبکه داشته باشیم، زیرا هر چند یک شبکه خیلی خوب و با کیفیت بالا و مفید هم باشد و جامعه را به سمت درستی از رسانه به سوی دین سوق دهیم، ولی این سؤال همیشه هست که این رسانه و این شبکه برای کدام مخاطب سخن می گوید. برای این موضوع باید پاسخ داشت و الا نمی شود جامعه را اقناع کرد. وی افزود: نگرش سنجی و تحقیقات میدانی باید صورت بگیرد و فرهنگ غالب جامعه، شناخته شود تا از زبان آن فرهنگ استفاده نماییم. شناخت تمایلات مردم و همساز شدن با آنها مهم است. دکتر لاریجانی گفت: از نظر شناخت تحولات و آسیب های اجتماعی بیش از ده آسیب اجتماعی بیش از ده آسیب را شناسایی کرده ایم و از مجموع این کارها به دو چیز رسیده ایم: یکی مدل رسانه ای، دوم اولویت ها. وی از نظر مدل رسانه ای و ارزش های دینی گفت: استفاده از ایام و ساعات پیک را دنبال می کنیم که از این ساعات و ایام حداکثر استفاده شود، مثلا پخش سریال ها در شب است و از ابزارهای هنری در عرصه دین استفاده می شود. وی اضافه کرد: از نظر مدلی که ما ترسیم کرده ایم، صحیح نیست هر چه فیلم و سریال است، در بخش سرگرمی باشد. در زمینه طنز و موسیقی نیز این گونه است و می توانیم در زمینه های مختلف سمت گیری دینی داشته باشیم. وی افزود حتی با موسیقی پاپ هم می توان محتوای دینی را القا کرد، زیرا موضوعاتی مانند عدالت خواهی و نظم داشتن و توجه به اقرباء بخشی از دین است. ایشان در مسئله تمرکز در حوزه کودک و نوجوان گفت: در این زمینه سرمایه گذاری کرده ایم و ساختن فیلم های انیمیشن، هر چند بسیار سخت و پر هزینه است. با تأسیس بخشی به نام ((صبا فیلم)) مأموریت ساخت فیلم های انیمیشن را به آن بخش واگذار کردیم و فیلم هایی از قبیل حضرت ابراهیم، حضرت علی و نیز برای شهدای انقلاب، شهید مطهری، باهنر، رجایی و غیره ساخته شده و در حال ساخت است. وی با بیان اینکه ارزش های دینی باید تعریف شود، به بحث اقناع مخاطب اشاره کرد و افزود: بحث دیگر در برنامه های صدا و سیما، اقناع مخاطب است. اگر شما می بینید که افکار شهید مطهری بین جوانان بیشتر نفوذ دارد، به علت این است که متدولوژی ایشان با دیگران متفاوت است، زیرا وی اول نظریات مختلف را مطرح می کند، مثلا مارکسیسم را از خودشان بهتر تبیین می نماید، سپس اشکالات آن را می گوید تا فرد موضوع را بچشد. وی اضافه کرد که در رادیو معارف و رادیو فرهنگ و شبکه چهار سیما، مباحث دین شناسی مطرح می شود و با بیان نظرات مخالف و آزادی بیان، می توان مباحث چالشی و بحث انگیز را مطرح کرد و این روش و متد جواب می دهد که دیگران بیایند و سخنان خودشان را بگویند.
آقای لاریجانی خاطر نشان کرد که بحث دیگر در صدا و سیما، معرفی الگوهای مکتبی، مانند معصومین است. هر چند ما نمی توانیم قدر معصومین را حقاً بشناسیم، ولی این الگوها باید در رسانه تبلور پیدا کنند و تا آن حدی که می توانیم، باید دنبال کنیم و در این زمینه با ساخت فیلم های امام حسین و سریال حضرت یوسف و حضرت موسی که در حال ساخت است ، صاحب سبک شده ایم، دکتر لاریجانی با این بیان که بعضی از روحانیون، سناریو نویس بعضی از فیلم نامه ها هستند، گفت: حوزه علمیه قم یک نعمت است و باید بین طبقه روحانی و هنرمند علقه ایجاد کرد.
گفتنی است که در پایان جلسه دکتر لاریجانی ریاست سازمان صدا و سیمای جمهوری اسلامی به سؤالات حاضرین پاسخ گفت.
