تحقیق: مرکز مطالعات و تحقیقات اسلامی، بخش احیاء التراث الاسلامی
ناظر: رضا مختاری
ناشر: مرکز انتشارات دفتر تبلیغات اسلامی
نوبت چاپ: اول، 1379ش
692ص + 28ص مقدمه
کتاب رسائل الشهید الثانی در دو مجلد تحقیق شده است که جلد اول آن انتشار یافته و جلد دوم، در آینده نشر می یابد. این کتاب شامل حدود چهل رساله کوتاه از شهید ثانی است که حدود نیمی از آن ها پیش از این، نشر نیافته بود.
در این تحقیق، رساله های گردآوری شده در چهارده بخش -به تعداد معصومان(ع)- تنظیم و تحقیق شده اند. جلد اول شامل فت بخش است که مباحث عمده آن ها فقهی است و موضوعات جلد دوم متفاوت است: تفسیر، کلام، اخلاق، رجال و فواید متفرقه.
موضوعات بخش های چهارده گانه بدین قرار است:
بخش اول: اجتهاد و تقلید; بخش دوم: طهارت; بخش سوم: صلاة; بخش چهارم: حج; بخش پنجم: طلاق; بخش ششم: میراث; بخش هفتم: پاسخ به سؤالات; بخش هشتم: تفسیر; بخش نهم: کلام; بخش دهم: اخلاق; بخش یازدهم: اصول فقه; بخش دوازدهم: تراجم و رجال; بخش سیزدهم: اجازات و انهاءات; بخش چهاردهم: فواید متفرق.
فهرست های فنی هر دو جلد، مثل فهرست آیات، احادیث، اعلام، مصادر تحقیق در پایان جلد دوم می آید.
هر صفحه دارای دو شماره مسلسل است که شماره بالا مربوط به کل دو جلد است. و شماره پایین صفحه، جداگانه به هر رساله اختصاص دارد.
بخش اول: اجتهاد و تقلید
1. تخفیف العباد فی بیان احوال الاجتهاد، تحقیق: رضا مختاری و حسین شفیعی، 17ص.
فقها در این که، اگر در عصری مجتهدی وجود نداشته باشد، آیا کسب اجتهاد بر همه واجب است یا خیر؟ اختلاف کرده اند. رساله به تحقیق در این موضوع می پردازد و بخشی از آن به عدم اعتبار قول مجتهدی که از دنیا رفته، اختصاص دارد.
2. تقلید المیت، تحقیق: رضا مختاری و عباس محمدی، 36ص.
شهید ثانی در این رساله وجوه متعددی را ذکر می کند تا نشان دهد تقلید از مجتهد میت جایز نیست.
3. العدالة، تحقیق: احمد عابدی، 12ص.
از شرایط اساسی در مقلد، قاضی، امام جماعت و... عدالت است. شهید ثانی در این مقاله، تعاریف مختلف از آن را نقل و مورد نقد و بررسی قرار می دهد. شهید ثانی برای تبیین معنای عدالت به ناچار به توضیح تعداد زیادی از واژه ها و اصطلاحات مربوط پرداخته است:
قوه عاقله، قوه غضبیه، قوه شهویه، حکمت، شجاعت، عفت، گناه کبیره، اصرار بر صغیره، مروت و....
بخش دوم: طهارت
4. ماء البئر،تحقیق: رضا مختاری و غلامرضا نقی، 41ص.
در عصر شهید ثانی میان فقها اختلاف بوده است که آیا آب چاه، که در حد کر نیست، به مجرد ملاقات با نجاست، نجس می شود؟ از آن جا که این مساله در آن عصر بسیار مورد ابتلا بوده است، شهید به تفصیل به آن پرداخته است.
نکته در خور توجه در این رساله این است که بر خلاف آنچه امروزه شهرت دارد که علامه حلی نخستین شخص است که فتوا به پاکی آب چاه ملاقی با نجاست داد، فتوای ابن ابی عقیل، از متقدمین و یکی از اقوال شیخ طوسی مبنی بر عدم نجاست آب چاه، نقل شده است.
5. تیقن الطهارة والحدث والشک فی السابق منهما، تحقیق: محمد رضا نعمتی، 18ص.
هرگاه کسی یقین به طهارت و حدث داشته باشد و شک کند که کدام مقدم بوده آیا او اکنون با طهارت به شمار می رود یا خیر؟
بررسی اقوال مختلف، محور بحث در این رساله است.
6. الحدث الاصغر اثناء غسل الجنابة، تحقیق: غلام حسین دهقان و رضا مختاری، 27ص.
هرگاه وسط غسل جنابت، حدث اصغر سر زند سه دیدگاه مطرح است:
الف) غسل، باطل و دوباره غسل می کند;
ب) غسل، باطل نیست و هیچ اثری بر حدث مترتب نیست;
ج) غسل، باطل نیست و آن را ادامه می دهد; ولی به جهت آن حدث، باید پس از غسل وضو بگیرد.
در پایان این مبحث به مسائل زیر نیز پرداخته شده:
حدث در غسل ارتماسی; حدث در غسل غیر جنابت; استمرار حدث; حدث بعد از غسل; وضو باید بعد از غسل باشد.
این رساله از روی خط شهید تحقیق شده است.
بخش سوم: صلاة
7. النیة، تحقیق: علی مختاری، 8ص.
نیت از ارکان هر عبادتی است که شهید به تبیین آن پرداخته. اگر چه وی در این بحث بیشتر به نماز توجه داشته، اما این بحث در مورد عبادات دیگر نیز کاربرد دارد.
8. صلاة الجمعة، تحقیق: رضا مختاری و غلامحسین قیصری، 78ص.
در مورد حکم نماز جمعه در عصر غیبت سه نظریه مطرح است:
الف) با بودن بقیه شرایط -غیر اذن امام نماز جمعه واجب است;
ب) با حضور فقیه جامع شرایط فتوا، واجب است و الا مشروع نیست;
ج) مطلقا مشروع نیست.
شهید ثانی دیدگاه اول را ترجیح داده است و در پایان رساله، روایاتی در فضیلت نماز جمعه آورده است.
9. الحث علی صلاة الجمعة، تحقیق: محسن نوروزی، 8ص.
چنان که عنوان مقاله نشان می دهد محتوای آن، بیان فضیلت نماز جمعه است که از آیات و روایات استفاده شده است.
10 . خصائص یوم الجمعة، تحقیق: حسین شفیعی، 31ص.
برابر گفته شهید، روز جمعه یکصد فضیلت و ویژگی دارد; اما وی چهل ویژگی مهم را برشمرده است. از جمله: با فضیلت ترین روز; عید امت; برگزاری نماز جمعه در آن; استحباب غسل; پوشیدن بهترین لباس; استحباب بیست رکعت نماز در آن; ساعت اجابت دعا در آن است; ایمنی از عذاب قبر برای کسی که در شب و روز آن از دنیا برود و....
11. نتائج الافکار فی بیان حکم المقیمین فی الاسفار، تحقیق: عباس محمدی، 43ص.
در مورد قصد اقامه مسافر، فروع متعدد مطرح است که نویسنده به آن ها پرداخته است. تحقیق این رساله از روی خط شهید است.
بخش چهارم: حج
12. اقل ما یجب معرفته من احکام الحج و العمرة، تحقیق: رضا مختاری، 8ص.
این رساله کوتاه، بدون استدلال است و خواننده با احکام ضروری حج و عمره آشنا می شود.
13. نیات الحج و العمرة، تحقیق: رضا مختاری، 7ص.
نویسنده، چگونگی نیت اجزای مختلف حج و عمره را بدون اشاره به دلایل فقهی آن ها به اختصار بیان کرده است.
14. مناسک الحج و العمرة، تحقیق: ابوالحسن مطلبی، 51ص.
چنان که نویسنده در مقدمه می گوید رساله شامل بیان و اجبات حج و عمره و بخشی از مستحبات عملی و اذکار حج و عمره و وظایف قلبی است.
در پایان، بخش عمده ای از کتاب احیاء علوم الدین که مربوط به وظایف قلبی در حج می شود به عنوان خاتمه آورده شده است.
بخش پنجم: طلاق
15. طلاق الغائب، تحقیق: احمد عابدی و رضا مختاری، 35 ص.
از جمله شرایط صحت طلاق این است که زن باید در طهری باشد که شوهر با او جماع نکرده است و نیز حایض نباشد. حال اگر شوهر به گونه ای از همسرش دور باشد که نتواند از موقعیت زن آگاهی یابد در مورد چگونگی طلاق او اختلاف است. یک قول این است که در هر حال طلاق او جایز است و برخی بر این باورند باید مدتی بگذرد و بعد طلاق دهد و دسته دوم در مورد آن مدت اختلاف دارند.
موضوع فوق، محور اصلی رساله است و تحقیق آن از روی نسخه ای به خط شهید است.
بخش ششم: میراث
16. میراث الزوجة، تحقیق: علی اسدی، 52ص.
براساس روایات، زن اجمالا از بخشی از مال مفروض محروم است. شهید به پنج سؤال در این مورد پاسخ می دهد:
الف) ماهیت حرمان خاص، چیست؟
ب) کدام زن ها محرومند؟
ج) چگونه از اعیان خاص محروم می شوند (از عین، قیمت یا...)؟
د) آیا این حرمان امر مستحق، لازم است یا غیر لازم؟
ه) چرا از میان وارثان، تنها زن محروم می شود؟
رساله از روی خط شهید تحقیق شده است.
17. الحبوة، تحقیق: غلامحسین قیصری و غلامرضا نقی، 55ص.
پاسخ به شش پرسش محور مباحث این مقاله است:
الف) مفهوم حبوه در لغت و شرع چیست؟
ب) چه چیزهایی به عنوان حبوه به پسر بزرگ داده می شود؟
ج) حبوه واجب است یا مستحب؟
د) حبوه به چه کسی می رسد؟
ه) آیا رایگان به پسر بزرگ می رسد یا در برابر قیمت؟
و) چرا حبوه، تنها به پسر بزرگ اختصاص دارد نه دیگر وارثان؟
تحقیق این رساله از روی خط شهید است.
بخش هفتم: پاسخ به مسائل
18. اجوبة مسائل شکربن حمدان، تحقیق: علی اوسط ناطقی، 25ص.
شکربن حمدانی 48 سؤال فقهی در موضوعات مختلف از شهید کرده و شهید به اختصار فتوای خود را بدون استدلال بیان کرده است.
19. اجوبة مسائل السید ابن طراد الحسینی، تحقیق: ابو مقداد، 15ص.
این رساله شامل 21 استفتا است.
20. اجوبة مسائل الشیخ زین الدین بن ادریس، تحقیق: حسین شفیعی، 6ص.
هفت سؤال فقهی با پاسخ کوتاه آمده است.
21. اجوبة مسائل الشیخ حسین بن زمعة المدنی، تحقیق: ابوایمن، 8ص.
رساله شامل 19 سؤال فقهی است.
22. اجوبة مسائل الشیخ احمد المازحی، تحقیق: علی اسدی، 23ص.
نودوهفت پرسش و پاسخ در این رساله گردآمده است.
23. اجوبة مسائل السید شرف الدین السماکی، تحقیق: عباس محمدی، 19ص.
در این رساله سه سؤال مطرح شده که شهید، استدلالی پاسخ گفته است که نشان می دهد سؤال کننده شخص با فضلی بوده است.
24. اجوبة المسائل النجفیة، تحقیق: ابومقداد و غلامحسین قیصری، 38ص.
ظاهرا این رساله پاسخ و حواشی و توضیحاتی بر نوشته سید شرف الدین سماکی است.
شهید عباراتی از سماکی را نقل و بر آن حاشیه زده است.
رساله از روی خط شهید تحقیق شده است.
چند تذکر
محققان محترم برای به سامان رسیدن این تحقیق متحمل زحمت های فراوان شده اند تا این اثر را با کمترین نقص به پژوهشگران تقدیم کنند. در عین حال چند مورد یادآوری می شود:
الف) برای بخش های مختلف در هر مقاله، عنوان های کمی دیده می شود; مثلا رساله یازدهم، که نسبتا حجیم است، تنها عنوان «تنبیهات » دیده می شود. جاداشت عنوان هایی از سوی محقق انتخاب و در کروشه قرار داده می شد تا مطالعه کتاب برای خواننده آسان تر باشد.
ب) رساله دهم با عنوان «خصائص یوم الجمعة » در بخش «صلاة » آمده که عمده آن مربوط به روز جمعه است و ربطی به فقه و نماز جمعه ندارد. بنابراین جا داشت در پایان جلد دوم در بخش «فواید متفرق » می آمد.
ج) انتظار می رفت کتاب،از یک دستی بیشتری برخوردار باشد. برخی خطبه ها، مانند متن کتاب چاپ و در مواردی سیاه شده و وسط سطر آمده است. عمده جمله های دعایی در پرانتز است، اما در مواردی بدون علامت است; مانند صفحه های 293 و 557.
د) در کتاب پاره ای اشتباهات چاپی دیده می شود. از جمله در صفحه های 171 و 251 شماره های پایین صفحه اشتباه است و نیز صفحه 118، سطر 2 و ص 295، سطر1.
