مرکز تحقیقات کامپیوتری علوم اسلامی
بخش اول
چکیده:
در این مقاله ابتدا درباره مفهوم اطلاعات و اهمیت آن در توسعه سخن خواهیم گفت. سپس درباره اطلاع رسانی و روشهای مختلف آن مطالبی بیان خواهد شد و آنگاه به تاثیر اطلاعات در بخشهای مختلف توسعه خواهیم پرداخت. همچنین چند نمونه از کاربرد اطلاعات در توسعه را بیان خواهیم کرد. در ادامه به وضعیت و برنامه های دنیا در راستای رسیدن به جامعه اطلاعاتی و تجربیات و کارهای انجام شده در دو کشور توسعه یافته مالزی و دانمارک و ویژگیهای نظام اطلاع رسانی آنها اشاره خواهد شد و در پایان وضعیت و مشکلات فعلی کشور در زمینه دسترسی به اطلاعات و اطلاع رسانی مطرح خواهد شد.
مقدمه:
امروز در زمینه اطلاعات و فن آوری اطلاعات با طیفی از تعابیر گسترده مواجه هستیم که گاهی حوزه به کارگیری آن را بسیار جزئی و در شکل افراطی هاله ای از کلیه فعالیتهای بشری را در بر می گیرد. امروزه بزرگراههای اطلاعاتی به لحاظ جغرافیایی مرز کشورها و قاره ها را می پیمایند و مفاهیم موجود سیاسی، اقتصادی و اجتماعی را تغییر می دهند. تاثیر جامعه اطلاعاتی را می توان با انقلاب صنعتی مقایسه کرد. ولی آهنگ تغییر در عصر اطلاعات به مراتب بیش از دوران گذشته است.
ویژگیهای اساسی جامعه اطلاعاتی، وجود شبکه های ارتباطی آنهاست. شبکه های الکترونیکی صرف نظر از موقعیت مکانی کاربران در جهان باعث می شوند تا تبادل اطلاعات به طور هم زمان صورت گیرد.
اینترنت طلیعه بزرگراههای اطلاعاتی همگانی است و خدمات موجود بر روی اینترنت نشانه خدماتی است که بر روی بزرگراههای اطلاعاتی قابل عرضه است. تعداد روزافزون افرادی که فعالیتهای جاری خود را از طریق این بزرگراهها پی می گیرند و از آن بهره های فنی اقتصادی و اجتماعی می برند ما را وادار می سازد به خدمات این بزرگراهها بپردازیم و در عین حال از تبعات اجتماعی و فرهنگی و سیاسی آن غافل نمانیم.
همان گونه که در مقاطع تاریخی ابزار فن آوری، سازندگان کم و بیش ادعای راه حل قطعی و نهایی همه مشکلات بشری را داشته اند، امروزه نیز دیدگاههای جامعه اطلاعاتی در مواردی مبتنی بر این افراط است که تجربه تاریخی آن را رد می کند. ولی نگرش منطقی و جامع از فن آوری اطلاعات و بزرگراههای اطلاعاتی عامل تعیین کننده ای در پیشبرد حیات فعلی و آتی جوامع خواهد بود.
در اینجا ذکر این نکته لازم است که در این مقاله واژه فن آوری اطلاعات یا Information Technology (IT) به عنوان فنون به هم پیوسته انجام کار، بر روی اطلاعات به کار رفته است که شامل همه فعالیتهای مربوط به گردآوری، نگهداری، پردازش و توزیع اطلاعات می شود.
اطلاعات چیست؟ و اطلاعات مفید کدام است؟
بشر از زمانهای دور در محاصره اطلاعات بوده است. هنگامی که می بینید و زمانی که می شنوید و آنگاه که صحبت می کنید، عمل تبادل اطلاعات را انجام می دهید.
بخش مهمی از آگاهی و معرفت، از طریق دریافت، پردازش، ضبط و انتقال اطلاعات درباره واقعیات تشکیل می شود. همچنانکه دانش پیشرفت می کند، این داده ها کامل تر می شود. در مورد اطلاعات تعاریف و تعابیر مختلفی شده است که بعضی از آنها عبارت اند از:
- اطلاعات، برداشت ما از واقعیتهای اطراف ماست و به همین اعتبار افراد با استفاده از اطلاعات در دسترس خود برای چگونگی حضور در آینده حیات سیستم تصمیم می گیرد.
- اطلاعات در پیوند با استفاده کنندگان آن دارای ماهیتی تفسیرپذیر است که حاوی ارزشهای اقتصادی، اجتماعی، فرهنگی و سیاسی می باشد.
- چیزی که منجر به کاهش عدم قطعیت گردد.
- اطلاعات عبارت است از آگاهی یافتن بر دنیای اطراف و فرآیندهایی که در آن صورت می پذیرد - دانش بر اساس اطلاعات و پیوند و ارتباط بین آنها شکل می گیرد.
- اطلاعات: گردآوری نگهداری، پردازش و توزیع اخبار، داده ها، عکسها، پیامها، نظرات و اظهار نظرهایی برای شناخت و پاسخ به شرایط محیطی، ملی و بین المللی است. به طور اختصار اطلاعات به افراد اجازه می دهد تا در زمینه مسائل مربوطه تصمیم مقتضی و متناسب اتخاذ کنند.
تعبیرات گوناگون از کلمه اطلاع مهم نیست; آنچه که اهمیت دارد این است که اطلاع می تواند منجر به معرفت و آگاهی شود و به بیانی دیگر نقطه پایانی بر فقدان دانش باشد.
برای اینکه بدانیم اطلاعات مفید چگونه اطلاعاتی هستند باید به این نکته توجه کنیم که چه کسی در چه زمانی و در کجا، به چه شکلی و به چه منظوری اطلاعات را می خواهد تا بتوانیم مقدار مطلوبیت اطلاعات را تعیین کنیم. در واقع مفید بودن یک اطلاع به خصوصیات استفاده کننده، زمان و مکان استفاده، شکل اطلاع، سرعت دسترسی، هدف دسترسی و هدف استفاده کننده بستگی دارد. بنا بر این تعیین ارزش واحد برای یک اطلاع میسر نیست. زیرا این ارزش تابعی از پارامترهایی است که برخی از آنها مستقیما به خود اطلاع وابسته نیست.
اطلاعات وقتی می توانند مفید باشند که حد اقل دارای شرایط زیر باشند:
- در زمان مناسب در اختیار قرار گیرد.
- صحیح و دقیق باشد.
- متناسب با موضوع مورد نظر باشد.
- قابل درک باشد.
اطلاع رسانی چیست؟ روشهای اطلاع رسانی مناسب کدام است؟
پیشرفت سریع علوم و فنون و افزایش حجم تحقیقات در دنیا موجب افزایش میزان اطلاعات و انتشارات علمی و فنی گردیده است. این افزایش به حدی است که آن را «انفجار اطلاعات » نامیده اند. تعداد محققان هر 20 سال یک بار دو برابر می شود در حالی که جمعیت هر 50 سال یک بار دو برابر می شود. برای جلوگیری از دوباره کاری ها و استفاده از نتایج تحقیقات انجام شده لازم است این اطلاعات به نحوه مناسب در دسترس کسانی که به آن نیاز دارند قرار داده شود.
یک تعریف نسبتا کامل از اطلاع رسانی، انتقال سریع، جامع و دقیق و مفید اطلاعات به کاربران است.
برای اطلاع رسانی روشهای مختلفی وجود دارد که هر کدام دارای مزایا و معایبی هستند و دامنه پوشش آنها و همچنین هزینه استفاده از آنها متفاوت است. اما می توان گفت که یکی از مناسب ترین ابزارهای مناسب برای این کار شبکه های اطلاع رسانی هستند که با استفاده از کامپیوتر امکان پردازش انبوهی از اطلاعات را در زمان کوتاهی ایجاد کرده و با کمک ارتباطات راه دور، امکان توزیع آن را در حوزه وسیعی از کره زمین فراهم می کنند.
تاثیر اطلاعات در توسعه
در کشورهای پیشرفته که در حال عبور از جامعه صنعتی به فراصنعتی یا اطلاعاتی هستند بیش از 50 درصد اشتغالات نیروی انسانی در بخش اطلاعات و صنعت اطلاعاتی است. درگذشته اطلاعات به عنوان پیش نیاز توسعه شناخته شده است ولی هم اکنون از آن به عنوان محور توسعه یاد می شود. سهولت دسترسی به اطلاعات به عنوان یکی از شاخص های تعیین کننده توسعه شناخته شده است. اهمیت اطلاعات به حدی است که بدون آن امکان هیچ گونه تصمیم گیری وجود ندارد و فقدان آن به فقدان تصمیم گیری یا به تصمیم گیری غلط می انجامد. از این رو اطلاعات و به تبع آن دانش و دانایی را می توان مهم ترین عامل در توسعه دانست و تحقق رشد مستمر بهره وری در بخشهای تولیدی کشورهای توسعه یافته را به میزان 3 تا 4 برابر طی بیش از یک قرن گذشته ناشی از عوامل فن آوری، دانش و دانایی تلقی کرد.
فن آوری اطلاعات و ارتباطات، در برآوردن نیازهای کشورهای در حال توسعه نیز نقش بسزایی دارد و در عین حال که پاسخگویی بیشتر نهادها را به دنبال دارد، موجبات تشویق مردم به مشارکت بیشتر در امور عمومی نیز می شود و می تواند به امر آموزش و فرهنگ هم کمک کند و باعث بازدهی و بهره وری بالاتر می گردد.
سازمان علمی و فرهنگی یونسکو تحت عنوان سیاست اطلاعاتی در خدمت رشد و توسعه به این نکات اشاره می کند:
1- اطلاعات منبعی پایان ناپذیر و نامحدود است و برخلاف منابع طبیعی محدود، ذخیره اطلاعاتی دائما در حال تجدید و تولید و افزایش است.
- اطلاعات در رابطه و تاثیر متقابل با نیروی انسانی است. کارآیی انسان بدون استفاده از اطلاعات کاهش پذیر محدود است و در مقابل، چنانچه اطلاعات به وسیله انسان به کار گرفته نشود، ارزش چندانی نخواهد داشت.
- اطلاعات خود موجب تجدید اطلاعات و تولید اطلاعات جدید می شود. دانشمندان و مهندسان با تحقیقات و مطالعات مداوم، اطلاعات موجود را اعتبار و تازگی می بخشند.
سازمان کشورهای غیر متعهد که اکثر اعضای آن کشورهای در حال توسعه هستند در دو اجلاس خود در سالهای 1973 و 1976 به اهمیت اطلاعات در توسعه اشاره کرده و تاکید کردند که «خودکفایی » در منابع اطلاعاتی به اندازه خودکفایی در تکنولوژی مهم است. زیرا وابستگی در زمینه اطلاعات بر توسعه اقتصادی و سیاسی اثر منفی دارد.
در ادامه این بحث به بررسی تاثیر اطلاعات در توسعه در ابعاد سیاسی، اقتصادی، اجتماعی و فرهنگی خواهیم پرداخت.
روشن است که اطلاعات بالقوه می تواند به توسعه سیاسی کمک کند. با تشویق و ترغیب مردم و نیز از طریق ارائه اطلاعات، مشارکت افراد جامعه در فرآیند امور سیاسی عملی است. اطلاعات همچنین در تقویت نهادهای دولتی احزاب و گروههای ذی نفوذ از طریق استفاده از آن مؤثر است.
در زمینه توسعه اقتصادی مدیریت مؤثر برنامه ریزی توسعه به اطلاعات نیاز دارد. وسایل ارتباطی نقطه به نقطه می توانند در مورد برنامه های توسعه مردم را مطلع کنند و از نظراتشان در اداره طرحها استفاده کنند.
اطلاعات در ترتیب و تنظیم برنامه رشد کلی اقتصادی، میزان عرضه و تقاضا، شناسایی بازارهای داخلی و بین المللی و توزیع درآمد مفید است و در ارزیابی ترکیب عوامل مختلف تولید از قبیل نیروی کار سرمایه و مواد اولیه و برآورد نیاز بازار استفاده از اطلاعات امری اجتناب ناپذیر است. همچنین تصمیمات مربوط به کشاورزی صنعت و امور مالی، به اطلاعات جاری و به روز نیاز دارد و مراکز اطلاعاتی قادر خواهند بود تا این نیاز را برآورده کنند. همچنین برآورد مالیات به داشتن بایگانی و حفظ اطلاعات و تجزیه و تحلیل آن نیاز دارد.
در مورد توسعه اجتماعی باید گفت، توسعه اجتماعی فرآیندی است که از طریق آن وابستگیهای اجتماعی اقتصادی و روانی، هم در گروهها و هم در افراد تغییر می کند. اطلاعات و ارتباطات بر این فرآیند اثر عمده دارد. اگر از دیدگاه وسیع تر نگاه کنیم دامنه ارتباطات از تبادل اخبار و پیام به مراتب فراتر است. در واقع ارتباطات فعالیتی فردی و گروهی است که به طور عمیق در محیط اجتماعی ریشه دارد، ارتباطات در جامعه موضوعات زیر را در بر می گیرد:
- جامعه پذیری ایجاد مجموعه مشترک از دانش که به افراد اجازه و توانایی دهد تا در جامعه عضو مؤثری باشد. از این طریق انسجام اجتماعی مشارکت و درگیر شدن فعالانه در زندگی اجتماعی ارتقا می یابد.
- انگیزش: برقراری اهداف و خواسته های جامعه و تعقیب و تشویق افراد به منظور پیگیری اهداف توافق شده - بحث: تبادل حقایق و اطلاعات لازم به منظور روشن کردن نظرات متفاوت و ایجاد علاقه و اشتیاق در امور عمومی جامعه - آموزش و پرورش: انتقال اطلاعات لازم برای رشد و پرورش افکار ساخت و پرورش شخصیت و فراگیری مهارتها - فرهنگ: ارائه امور فرهنگی و هنری و حفظ میراث فرهنگی گذشته و ترغیب نسبت به ایجاد اهداف فرهنگی برای آینده و تشویق در ایجاد ارزشهای هنری و خلاقیت در افراد.
- یکپارچگی: انتقال پیامهای متنوع و گسترده لازم به منظور کمک به مردم در شناخت درک و قدردانی از یکدیگر در تعهدات اجتماعی عام.
ادامه دارد. . .