فشار خون؛ یا قاتل بی سر و صدا (۳)

عضو کالج بین المللی جرّاحان

برای پیشگیری از خطرهای پرفشار خونی، یک کار مهم و در عین حال ساده می توانید انجام دهید و آن این است که از میزان فشار خود آگاه شوید. یادتان باشد به هر علتی که به پزشک مراجعه می کنید، از وی بخواهید فشار خون شما را بسنجد.

فشار خون بالا یا پرفشارخونی

پرفشار خونی عبارت است از وضعی که فشارخون در سرخ رگها، خیلی بالاست و این وضع یکی از خطرهای بزرگ در جامعه های امروزی به ویژه در کشورهای توسعه یافته صنعتی است. چون این عارضه ای است که غالبا به آن فکر نمی کنند. بنابراین بررسی هم نمی شود. اما به هرحال این ناراحتی به عوارض مخرب مانند حمله و یا سکته قلبی و سکته مغزی منجر می شود.

پرفشار خونی معمولاً علامتی از خود نشان نمی دهد تا وقتی که صدمات قابل توجهی به بدن زده باشد. برای همین است که آن را قاتل بی سر و صدا می نامیم.

برای پیشگیری از این خطرها یک کار مهم و در عین حال ساده می توانید انجام دهید و آن این که از میزان فشار خون خود آگاه شوید. هر وقت هم به هر علتی به پزشک مراجعه کردید از وی بخواهید که فشار خون شما را بسنجد.

وقتی که قلب با قدرت بیشتر، خون را پمپاژ کند و یا سرخ رگهای موئین، تنگ بشوند و در برابر گردش خون مقاوم باشند، فشار خون بالا می رود تا خون را به اندامها برساند.

برای اینکه بدانید تنگ شدن رگهای ریز یا مویین چگونه باعث بالا رفتن فشار خون می شود، کافی است که لوله خمیر دندان را در نظر آورید، اگر گشادی دهانه آن معمولی باشد، با فشار معمولی، خمیر دندان به راحتی و به مقدار لازم از آن خارج می شود. در صورتی که اگر سوراخ خمیر دندان، تنگ و به اندازه نوک مداد باشد، لازم است فشار بیشتری به آن بدهید تا مقدار لازم خمیر دندان از آن بیرون بیاید.

گاهی پرفشارخونی، ممکن است پاسخ طبیعی به نیاز بدن باشد، مثلاً وقتی که اعضای بدن به مقدار زیاد خون و در نتیجه، به غذای زیادتری نیاز دارند، وقتی ورزش می کنید و یا کارهای سخت انجام می دهید، تعداد تپش (ضربان) قلب شما زیاد و انقباض ماهیچه های قلب شدیدتر می شود. هنگام انجام ورزش های شدید، فشار خون در بالاترین حد طبیعی بدن قرار دارد.

مغز به طور دائم و بیش از سایر اعضا به فشار خون، حساس است:

وقتی که مغز، احساس می کند که بدن شما به افزایش و یا کاهش فشار خون نیاز دارد به وسیله سامانه عصبی خود کار پیغام می فرستد و بدین وسیله به ماهیچه های جدار سرخ رگهای ریز می رساند که تنگ و یا گشاد شوند و نیز به قلب پیغام می دهد که تند و یا کند بزند.

دستگاه عصبی خودکار چیست؟

در بدن، دوگونه اعمال عصبی هست که یکی در اختیار خود انسان است مانند تکان دادن دست ها و یا بستن چشم ها. اما انسان نمی تواند ضربان قلب خود را متوقّف کند و یا اعمال روده ها را تند و یا کند نماید. این اعمال به طور خودکار انجام می گیرند. هر دو اعمال ارادی و غیرارادی، تحت فرمان مغز هستند.

اعمال حیاتی بدن به وسیله سامانه عصب خودکار توسط هیپوتالاموس در مرکز مغز تنظیم می گردد. این دستگاه از شبکه عصبی تشکیل شده است که رشته های آن در همه بدن وجود دارد و بدین وسیله اعمال بدن را تنظیم می کند و نیز دارای شبکه اعصابی است که از تمام نقاط بدن به مغز می آیند و حامل پیغام به مغز هستند. این دستگاه شامل: اعصاب سمپاتیک و پاراسمپاتیک است که با هم کار می کنند.

اعصاب سمپاتیک علائم و دستورات را به همه بخش های بدن می رسانند تا اعضا را برای انجام اعمال بدنی آماده سازند. مثلاً در برخی موارد که انسان با خطر روبه روست، بی درنگ او را برای جنگ و یا گریز آماده می کنند.

فشارخون و تعداد تپش های قلب

وقتی که شما ورزش می کنید، سرخ رگهای مویین در قلب، ریه ها و ماهیچه ها گشاد می شوند و جریان خون، به طور چشم گیر افزایش می یابد. هیپوتالاموس، اعصاب سمپاتیک را وامی دارد تا گردش خون در پوست بدن، معده و روده ها را کم نماید تا اینکه خون بیشتر در قلب،ریه ها و ماهیچه ها جریان یابد.

اعصاب سمپاتیک، غده های فوق کلیوی را وادار می کند تا آنها هورمون اپی نفرین یا همان آدرنالین را تولید کنند. پیغام هایی که به وسیله اعصاب سمپاتیک به قلب می رسند و نیز وجود اپی نفرین در خون، باعث می شود که قلب، تندتر و با توان بیشتری بزند و خون را پمپاژ کند و اعصاب پاراسمپاتیک نیز این اعمال را متعادل می کنند.

اعصاب سمپاتیک و اپی نفرین خون، لوله های برنش (راههای هوایی ریه ها) را گشاد می کنند تا اینکه هوای بیشتری به ریه ها وارد و از آنجا خارج شود.

کنترل یا نظارت بر فشار خون

باید بدانیم که برای کنترل و نظارت بر فشار خون هرگز دیر نیست لذا در این مورد مطالبی حضور شما ارائه می شود:

طرز تعیین فشارخون

این امر با دستگاه فشار خون سنج انجام می گیرد که معمولاً کار پزشک و کادر پزشکی است. خود شما نیز می توانید این کار را بکنید. لازم است یک فشارخون سنج داشته باشید.

برای سنجش فشار خون، آستین دستگاه را به دقت روی بازوی خود و روی سرخ رگ بازویی ببندید. لوله فشارسنج به مخزن جیوه ای و یا هوایی وصل است. دهنه گوشی طبّی را روی سرخ رگ بازویی و زیر آستین فشارسنج قرار دهید (برای پیدا کردن سرخ رگ بازویی، کافی است که با انگشتان دست ضربان آن را در حفره آرنج حس نمایید). طرف دیگر گوشی طبی را توی لاله گوش بگذارید و سپس آستین فشارسنج را باد بزنید تا جایی که صدایی از ضربان نبض شنیده نشود و آن گاه به آرامی باد آستین را خالی نمایید. نخستین صدای ضربان نبض را که می شنوید همان فشار خون بالایی یا «سیستولیک» است که روی عقربه فشارسنج می خوانید. به تدریج که باد آستین فشارسنج کم شد، در نقطه ای صدای نبض نیز قطع می شود و این همان فشار پایین یا «منی موم» است.

تغییرات فشار خون

فشار خون در سرتاسر روز، متغیّر است. کمترین مقدار، موقع خواب و بیشترین آن، زمان بیداری است. به ویژه اگر کار با استرس و اضطراب، همراه باشد. بنابراین روزانه با یک بار گرفتن فشار خون، میزان واقعی آن به دست نمی آید و کمی گمراه کننده است به ویژه در کسانی که بی جهت اضطراب دارند. در افراد عصبی، گرفتن فشار خون چند بار مثلاً با فاصله یک ربع تا نیم ساعت سودمند است و هر بار فشار کمتری نشان می دهد چراکه شخص به حالت عادی و آرامش برمی گردد.

کاستن از وزن بیش از اندازه بدن

کاستن از وزن، ولو به مقدار کم، مثلاً یک یا دو کیلوگرم، در متعادل کردن فشار خون، مؤثر است. برخی از بیماران، اظهار می دارند فشارخونشان آن قدر زیاد است که کم کردن وزن سودی نخواهد داشت. مطالعه های تازه نشان می دهند که این گونه تفکر، از واقعیّت به دور است.

پژوهشگران آمریکایی روی 102 نفر داوطلب که فشار خون شان به شدت بالا بود و در برنامه کاستن وزن، شرکت کردند، مطالعه و مشاهده نمودند که داوطلبانی که در مدت شش ماه حدود سه کیلوگرم از وزن خود کاسته بودند، فشار خون آنان کم شد و از مقدار داروهای ضد فشار خون نیز کاستند.

مطلب قابل توجه اینکه وزن این بیماران پس از 6 تا 12 ماه زیاد شد و به حد نخست رسید با این همه اثر این کاهش وزن، مدت 30 ماه در آنان باقی ماند. هنوز علت این امر روشن نیست ولی آنچه مسلّم است، وزن متعادل در نگاه داری تعادل فشار خون، مؤثر است و شاید هم این تعادل، دائمی باشد.

پژوهشگران دانشگاه «تولین»(Tolin) در ایالت «نئو اورلئان»(Neo Orlean) نیز 875 نفر را تحت مطالعه قرار دادند و به نتایج مشابهی رسیدند به گونه ای که همه آنان با کم کردن 4 کیلوگرم از وزن خود و کاستن 25% از نمک طعام، توانستند بی هیچ عارضه ای داروهای ضد فشار خون را قطع نمایند.

مأیوس نشوید

در یک مطالعه دیگر که روی افراد 60 تا 80 ساله انجام گرفته است، به این نتیجه رسیده اند که صرف نظر از این که در شش دهه پیش برای شما چه اتفاق افتاده است و صرف نظر از این که از بدن خود به خوبی مواظبت نکرده اید، باز هم می توانید فشار خون خود را کنترل نمایید.

به یاری خدا، طی مقاله هایی چند، گام های کلیدی و اساسی را در این باره، بیان خواهیم کرد.