نسبت مرگ و میر مادران ناشی از عوارض بارداری و زایمان از مهمترین شاخص هایی است که نشان دهنده ی توسعه ی کشورهاست علت انتخاب این شاخص به عنوان نمایه ی توسعه، تأثیر عوامل مختلف اجتماعی و اقتصادی در کاهش یا افزایش آن می باشد.
مرگ مادران جزو مرگ هایی غیر قابل قبول محسوب می شود، چرا که بسیاری از علل مرگ و میر قابل پیشگیری است و در جهان امروز امکانات لازم برای جلوگیری از آنها و داشتن یک حاملگی و زایمان بی خطر وجود دارد. مراقبت با کفایت از مادران در دوران بارداری، زایمان و پس از زایمان یکی از راهکارهای کاهش مرگ و میر مادران محسوب می شود، این راهکار به منظور به ثمر رساندن یک بارداری و تأمین سلامت مادر و نوزاد طی سالیان متمادی در بسیاری از کشورها به کار گرفته شده است و هم اکنون هیچ تردیدی در اثر بخشی آن وجود ندارد نظارت و کنترل دقیق بر کیفیت و کمیت مراقبتهای ارائه ی شده از جمله راهکارهای اساسی کاهش مرگ و میر مادران می باشد، بررسی تاریخچه ارائه ی خدمات به مادران باردار نشان می دهد که این خدمات از سال 1318 در ایران آغاز شده است، پس از انقلاب اسلامی با گسترش شبکه های بهداشت و درمان کشور، دسترسی زنان باردار به این خدمات ادغام یافته، تسهیل و افزایش یافت.
افزایش آگاهی و ایجاد تقاضا در زنان باردار و فراهم کردن امکان دسترسی آنان به این خدمات از اولین اهداف این برنامه بود و همین امر به تدریج منجر به افزایش پوشش خدمت به مادران گردید.
با بهبود شاخص دسترسی به خدمات؛ ارتقای کیفی خدمات از طریق تعیین رویکردی مناسب به منظور شناسایی زودرس مادران در معرض خطر و ارجاع به موقع آنان ضرورت یافت به همین منظور اداره ی سلامت مادران دفتر سلامت خانواده و جمعیت از سال 1378 تا 1381 استاندارد سازی خدمات مراقبتی مادران را به اتمام رساند و از سال 1382 اجرای آزمایشی آن در کشور آغاز گردید. در استان اصفهان اجرای رسمی برنامه ی مراقبتهای ادغام یافته سلامت مادران (IMPAC) از سال 1386 در کلیه ی شهرستانها آغاز گردید و به دنبال طراحی ابزارهای پایش برنامه IMPAC، پایش برنامه برای بررسی کیفیت ارائه خدمات و شناخت مشکلات انجام گردید.
با توجه به اجرای این برنامه، مهمترین وظیفه ی مجریان صیانت از استانداردهای برنامه است که در قالب پایش انجام پذیر است. پایش به مجموعه ی فعالیتهایی اطلاق می شود که با هدف صیانت از استانداردهای منابع و روش انجام فعالیت های برنامه انجامی می پذیرد. پایش به منزله نگاه دقیقی است که بدون وقفه در حال مرور تمامی فعالیت ها در سازمان است اگر برنامه از یک طراحی مناسب برخوردار باشد رعایت استانداردها منجر به تحقق پیامد مورد نظر از اجرای برنامه می شود، لذا با پایش فعالیت ها می توان دستیابی به اهداف برنامه را تضمین کرد.
اولین دستاورد پایش توسط ناظر خارجی شناخت نقاط ضعف عملکرد ارایه کننده ی خدمت است که باید از طریق آموزش اصلاح شود. همزمان با پایش که ارایه کننده ی خدمت نیز به خوبی بر نقاط ضعف خود واقف می شود کاربردی ترین و اثر بخش ترین آموزش ها را می توان ارایه کرد منوط بر آنکه آموزش گیرنده آمادگی دریافت پیام های آموزشی را داشته باشد.
مهمترین عاملی که منجر به نامناسب شدن شرایط پایش برای آموزش می شود حاکم شدن جو بازرسی و مچ گیری بر این فرآیند است عملکرد نامناسب غالب افرادی که برای پایش به واحدهای ارائه کننده ی خدمت مراجعه می کنند به مرور زمان این عنصر بسیار مهم برای حفظ و ارتقای مهارت کارکنان را با اضطراب قرین کرده است، صرفاً با بیان اینکه هدف ما از پایش مچ گیری نیست اضطراب زدوده نمی شود بلکه تداوم مشاهده ی یک عملکرد مناسب از تمام آنهایی که به منظور پایش به واحدهای ارائه کننده خدمت مراجعه می کنند به مرور زمان تصویر مناسب تری از این فعالیت در ذهن ارایه کنندگان خدمت ایجاد خواهد کرد.
به یاد داشته باشیم هدف از پایش شناسایی مشکلات ارایه خدمت و برطرف کردن آنهاست لذا بایستی در هنگام پایش خدمات موارد زیر را مد نظر قرار داد:
1. ایجاد آرامش در کارکنان و تأکید بر اینکه برای شناسایی مشکلات آمده اید و نه برای شناسایی مقصر.
2. پرهیز از قضاوت کردن در حضور کارکنان و سعی در درک مشکلات در جریان جمع آوری اطلاعات.
3. اطلاع رسانی قبلی به پایش شوندگان در خصوص زمان انجام پایش.
بدیهی است با انجام صحیح و منطقی پایش می توان ضمن جلب همکاری و همراهی ارائه کنندگان خدمت اهداف مورد نظر را تجزیه و تحلیل نموده و نوع مداخلاتی را که بایستی انجام شود پیش بینی نمود و تمامی این عوامل می تواند در ارایه ی هرچه بهتر خدمات به گروه هدف نقش مؤثری را ایفا نماید.
منبع: نشریه پیام پزشک، شماره 58. 