قبل از تشنه شدن آب بنوشید!

گفتگو با آقای دکترعلی بیداری درباره پیشگیری از گرمازدگی و درمان آن
گرمازدگی را همه ما می‌شناسیم؛ به‌خصوص در این روزهای ابتدای تابستان. کمتر کسی از ما هست که گرما در یک روز سخت کاری کلافه‌اش نکرده باشد؛ سردرد، سرگیجه و لباس‌هایی که از عرق خیس شده... قدم به قدم آب معدنی می‌خوریم ولی باز تشنه‌ایم. هم تشنه، هم خسته. با آقای دکتر علی بیداری، متخصص داخلی و فوق تخصص روماتولوژی، درباره درباره پیشگیری از گرمازدگی و درمان آن گفتگو نموده ایم که در زیر می خوانید.
آقای دکتر! دیگر به فصل گرما رسیده‌ایم. فردی که دچار گرمازدگی می‌شود با چه حالتی به مطب مراجعه می‌کند؟
فرد گرمازده معمولا به درمانگاه یا مطب مراجعه نمی‌کند.
چه‌طور؟
چون گرمازدگی یک اورژانس طبی است و بیمار مبتلا به آن، آن‌قدر بدحال است که او را با آمبولانس به اورژانس می‌آورند.
اصلا این گرمازدگی که ما از آن شکایت می‌کنیم، چیست؟
گرمازدگی در اصطلاح به حالتی گفته می‌شود که در آن در اثر گرمای محیط، درجه حرارت بدن انسان افزایش پیدا می‌کند، چرا که فرد قادر نیست حرارت حاصل از متابولیسم بدن را به طور طبیعی دفع کند.
چرا بدن حرارت را دفع نمی‌کند؟
بدن ما باید گرمای زاید را دفع کند و همواره درجه حرارت درونی خود را در سطح معین و مشخصی نگه دارد. وقتی که در اثر گرمای هوا و تابش مستقیم خورشید درجه حرارت بدن بالا می‌رود، بدن هم در مقابل تدبیری می‌اندیشد که همچنان به دفع حرارت مازاد ادامه دهد. این فعل و انفعالات با مکانیسم‌های مختلفی روی می‌دهد.
ممکن است توانایی تعریق در کسی کاهش یافته باشد؟
بله و این باعث آسیب‌پذیری در برابر گرما خواهد شد؛ مثلا بعضی از بیماران که داروهای خاصی را مصرف می‌کنند ممکن است بدن آنها به اصطلاح خشک باشد و کمتر از بقیه عرق کنند. در محیط‌های شرجی هم دقیقا به همین علت احتمال گرمازدگی بالا خواهد رفت چون هوای محیط از رطوبت اشباع است و میزان تبخیر عرق از راه پوست کاهش یافته و بدن خنک نمی‌شود. این حالت در فصل‌های گرم و در مناطق شرجی مثل برخی از استان‌های جنوبی ایران رخ می‌دهد و می‌تواند کشنده باشد. در نوع کلاسیک گرمازدگی هجوم چند روزه یک جبهه هوای گرم در مناطقی که جزو مناطق گرمسیر هم به شمار نمی‌روند، می‌تواند باعث گرمازدگی و حتی مرگ در افراد زیادی شود.
یعنی تا این حد خطرناک است؟
صددرصد. البته حالت خفیف‌تری هم هست که ممکن است با خروج از منزل در یک هوای گرم تابستانی به ما دست دهد و به آن گرماخستگی می‌گویند؛ یعنی وضعیتی که در آن، فرد دچار ضعف و خستگی بیش از حد، تپش قلب، سرگیجه و سردرد می‌‌شود. شیوع آن مخصوصا در تابستان زیاد است. بدن بیمار دچار گرماخستگی، از شدت عرق مرطوب است و اگر درجه حرارت آن را اندازه بگیریم، می‌بینیم که طبیعی است یا ممکن است به میزان اندکی هم افزایش داشته باشد.
خیلی از مردم از این اختلال احساس عذاب می‌کنند.
خب، اگر حالت گرماخستگی در یک بیمار ادامه پیدا کند، کم‌کم به مرحله‌ای می‌رسد که بدن‌اش خشک می‌شود، یعنی دیگر عرق نمی‌کند. احساس سیاهی رفتن چشم‌ها در او ایجاد می‌شود و با وجود اینکه هوا گرم است، ممکن است سردش بشود. در چنین حالتی درجه حرارت بدن او به مرز 41 درجه و یا بیشتر می‌رسد که به اصطلاح می‌گوییم گرمازده شده است. این درجه حرارت بسیار خطرناک است و می‌تواند باعث آسیب و یا مرگ سلول‌های بدن شود. بیمار در این حالت رفته رفته دچار اغتشاش شعور و افت هوشیاری می‌شود و در صورت درمان نشدن کما و مرگ رخ خواهد داد.
پس باید این علامت‌ها را جدی گرفت؟
کاملا! اینها که عرض کردم، علامت‌های هشدار گرمازدگی هستند. خیلی اهمیت دارد که ما حواس‌مان به این علامت‌ها جمع باشد، به‌خصوص در کسانی که به نوعی در مقابل گرمازدگی مستعدتر هستند.
حالا چگونه می‌توان از گرمازدگی پیشگیری کرد؟
سوال به جایی است! خیلی اهمیت دارد که ما قبل از اینکه دچار عوارض وخیم گرمازدگی بشویم، به دنبال راه چاره‌ای برای پیشگیری از آن باشیم چون در این صورت میزان مرگ و میر ناشی از گرمازدگی کاهش خواهد یافت. اولین راهکار که بدیهی هم به نظر می‌رسد این است که از قرار گرفتن طولانی‌مدت در محیط‌های گرم و مرطوب و همچنین محیط‌هایی که در معرض تابش مستقیم آفتاب هستند، خودداری کنیم.
ولی اکثر ما به دلیل شرایط زندگی از بودن در چنین محیط‌هایی ناگزیریم.
اگر مجبور بودیم، باید از کلاه‌های لبه‌دار و مکان‌های دارای سایبان استفاده کنیم. همچنین پوشیدن لباس‌های نامناسب مثل انواع ضخیم، تیره یا لباس‌های تنگ و چسبان را به هیچ‌وجه توصیه نمی‌کنم. لباس‌هایی که می‌پوشیم باید نخی و خنک باشد. ضروری است که به صورت پیشگیرانه در فواصل زمان کار استراحت کنیم و دوش بگیریم و قبل از احساس تشنگی آب بنوشیم. این خیلی مهم است که برای نوشیدن مایعات نباید منتظر احساس تشنگی ماند.
معمولا چه‌قدر آب لازم است؟
بدن ما در این شرایط به حدود 3 تا 5 لیتر مایع به همراه قند و املاح رقیق نیاز دارد؛ مثل دوغ رقیق یا آب‌میوه. میوه‌های طبیعی هم به‌خصوص انواعی که غنی از املاح هستند کاملا مفید خواهند بود.
حالا اگر با کسی برخورد کردیم که گرمازده شده، باید چه کار کنیم؟
باید او را به سرعت به سایه منتقل کنیم و فورا با اورژانس تماس بگیریم. بعد، لباس‌هایش را تا حد امکان از تن‌اش در بیاوریم. او را با یک پارچه یا پوشش نازک و مرطوب بپوشانیم و با اسپری یا آب‌پاش به بدن او آب خنک بپاشیم. همچنین اگر در دسترس بود با یک پنکه یا بادبزن او را خنک کنیم. می‌توان در ناحیه زیربغل یا کشاله‌ران او کیسه یخ قرار داد و بیمار را مرتبا با پارچه خیس و خنک مرطوب کرد تا آمبولانس برسد. استفاده از آب بسیار سرد یا آب یخ برای خنک کردن بیمار چندان توصیه نمی‌شود زیرا باعث انقباض واکنشی عروق سطحی پوست می‌شود و در نتیجه حرارت در اعماق بدن محبوس می‌ماند و بدن نمی‌تواند حرارت را به سطح منتقل کرده و آن را دفع کند.
بعضی‌ها در چنین شرایطی به بیمار آب می‌دهند که بخورد. آیا این، کار درستی است؟
نه، اصلا ! از آنجا که اکثر بیماران گرمازده در این شرایط دچار نوعی حالت افت هوشیاری هستند، نوشاندن آب به آنها می‌تواند باعث ورود آب به ریه و ایجاد عفونت ریوی شود. پس این کار معمولا توصیه نمی‌شود، به ویژه آنکه بیمار بعد از انتقال به بیمارستان به نحو مطلوب تحت سرم درمانی قرار خواهد گرفت.
منبع: www.salamat.com