یک عضو کوچولوی جدید که به خانواده اضافه می شود همه دلبسته و درگیر او می شوند؛ انتخاب اسم خوب، مهمانی خانوادگی، قربانی و عقیقه کردن و خیلی کارها دیگر که بیشتر مخصوص دین اسلام است. البته بعضی ها فکر می کنند این کارها رسم و سنت خانوادگی است و گاهی اوقات کمتر به آن توجه می کنند، در حالی که بیشتر این مسائل سفارش اسلام است و انجام هر کدام آنها حکمتی دارد. درباره این آداب در بسیاری از متون دینی از جمله جلد یکصد و چهارم کتاب «بحارالانوار» علامه مجلسی به صورت مفصل بحث شده است. دکتر طاهره محسنی این مستحبات را به صورت دست بندی شده در اختیارمان قرار داده تا مورد استفاده خانواده هایی قرار گیرد که منتظر ورود مهمان کوچولوی خانواده هستند.
1- بچه را غسل دهید
حواسمان باشد بعضی از کارهایی که طبق دستور اسلام برای نوزاد انجام می شود واجب است و نباید به هیچ عنوان از آنها غافل شد. از جمله این واجبات، غسل نوزاد است در جلد سوم کتاب «کافی» از امام صادق (ع) نقل شده که می فرمایند: « غسل المولود واجب / غسل دادن نوزاد لازم است.» البته اشکالی ندارد که غسل دادن نوزاد به دلیل بیماری یا دلایل دیگر چند روزی به تأخیر بیفتد ولی حتماً باید انجام شود.
2. اذان و اقامه فراموش نشود
در روایات اسلامی آمده وقتی مسلمانی صاحب فرزند شد، در همان روزهای اول تولد در گوش راست نوزادش ذکرهای اذان را بگوید. و در گوشش چپش هم ذکرهای اقامه را. یکی از اثرات اینکار، لطافت روح نوزاد و آشنا شدن گوش او با ذکرهای اسلامی است. به هر حال شنیدن جمله هایی مانند الله اکبر، اشهدان الا اله الا الله، اشهد ان محمدا رسول الله و اشهد ان علیا ولی الله در اولین لحظات زندگی، گوش کودک را با ندای توحید و رسالت آشنا می کند و در وجود پاک و بیگناه او اثرگذار است. در «وسائل الشیعه» و «مستدرک الوسائل» از امام صادق (ع) روایت است که آن حضرت از پیامبر اسلام (ص) نقل فرمودند: « کسی که صاحب فرزند شود، در گوش راستش اذان بگوید و در گوش چپش اقامه، چون این عمل فرزند را از شیطان رانده شده در امان نگه می دارد.» در روایتی هم امیرالمومنین (ع) این سنت را از پیامبر اسلام (ص) نقل می کنند که: « فان ذلک عصمه من الشیطان الرجیم والافزاع له/ این عمل (گفتن اذان و اقامه در گوش نوزاد) کودک را از شر شیطان حفظ می کند و همچنین باعث می شود که او در خواب نترسد.» همچنین در کتاب «تحف العقول» نوشته شده که پیامبر اکرم (ص) به امام علی (ع) سفارش فرمودند که ای علی! چون صاحب پسر یا دختر شوی، در گوش راستش اذان و در گوش چپش اقامه بگو، که برای همیشه از گزند شیطان ایمن خواهد بود.
3. تربت سید الشهدا(ع) در کام نوزاد
یکی از مواردی که در دین اسلام به آن توجه و توصیه شده این است که پس از تولد، آب فرات یا تربت حضرت سید الشهدا(ع) را به سقف دهان نوزاد بمالند. علماً معتقدند برداشتن کام نوزاد با این موارد آثار خوبی روی فرزند می گذارد و زمینه ساز مهر ورزیدن کودک به اهل بیت (ع) می شود. در این خصوص در «مستدرک الوسائل» به نقل از امام صادق (ع) نوشته شده: «حنکوا اولادکم بتربه الحسین علیه السلام فانها امان / کام فرزندان خود را با تربت حسین بن علی (ع) بردارید که موجب ایمنی فرزند خواهد بود.» همچنین درباره برداشتن کام نوزاد با آب فرات، در جلد 17 «وسائل الشیعه»، از امام علی (ع) روایت شده که فرمودند: « ان اهل الکوفه لو حنکوا اولاهم به ماء الفرات لکانوا لنا شیعه/ اگر مردم کوفه کام فرزندان خود را با آب فرات بر می داشتند همه شیعه ما بودند». از امام صادق (ع) هم روایت شده که فرمودند: « ما اظن احد یحنک بما الفرات الا کان لنا شیعه / گمان ندارم کام کسی با آب فرات برداشته شود و شیعه ما نباشد.»
برداشتن کام نوزاد با خرما هم یکی دیگر از کارهای مستحب است. در این باره امام علی(ع) نقل کرده اند که: «حنکوا اولادکم بالتمر، فکذا فعل رسول الله صلی الله علیه و آله و سلم بالحسن و الحسین / کام فرزندان خود را با خرما بردارید چرا که پیامبر اسلام (ص) کام حسن و حسین را با خرما برداشت». ( «وسایل الشیعه» و «تحف العقول»)
مرحوم کلینی هم در روایتی نقل کرده است که: « حنکوا اولادکم بما الفرات و بتربه الحسین و ان لم یکن فبماء السماء / کام فرزندان خود را با آب فرات و تربت امام حسین (ع) بردارید و اگر این دو پیدا نشد، کام آنها را با آب باران بردارید.»
4. عقیقه، سنت نبوی
یکی از سنت های ائمه اطهار (ع) این بود که در روز هفتم تولد، اول موی سر نوزاد را می تراشیدند و هم وزن آن صدقه می دادند. بعد از آن گوسفندی را در راه خدا قربانی کرده و گوشتش را بین اقوام، آشنایان و فقیران تقسیم می کنند به این سنت اسلامی عقیقه کردن می گویند. در کتاب «مستدرک الوسائل » به نقل از پیامبر اسلام (ص) آمده است: « اذا کان یوم سابعه فاذبح فیه کبشا/ در روز هفتم برای نوزاد یک قوچ ذبح کن.» در جلد 43 کتاب «بحار الانوار» هم از امام صادق (ع) نقل شده ا ست که پیامبر اسلام (ص)، امام حسن و امام حسین (ع) را در روز هفتم تولدشان نامگذاری و برای آنان یک گوسفند عقیقه کردند. البته باید توجه داشت که عقیقه کردن برای فرزند دختر و پسر هیچ فرقی با هم ندارد چرا که به نقل از پیامبر اسلام (ص) در جلد 15 کتاب «مستدرک الوسائل» نوشته شده «العقیقه شاه من الغلام والجاریه سواء/ عقیقه، یک گوسفند است و پسر و دختر از این نظر مساوی اند.»
در دین اسلام بسیار تأکید شده که والدین تا قبل از سن بلوغ برای فرزند خود عقیقه کنند اما بعد از سن بلوغ مستحب است هر کسی برای خودش عقیقه کند و در عین حال مستحب است خانواده ها برای اموات خود اگر کسی برایشان عقیقه نکرده این کار را انجام دهند تا آن دنیا برایشان برکت داشته باشد. این همه تأکید در مورد عقیقه کردن، به خاطر خیر و برکات این است که به عنوان مثال بنابر روایات اسلامی، عقیقه به نوعی سلامتی شخص را تضمین می کند؛ همان طور که در جلد شانزدهم کتاب «کنزالعمال» روایت شده که پیامبر اسلام (ص) فرموده اند «کل غلام رهینه بعقیقته/ هر کودکی با عقیقه بیمه می شود.» از سوی دیگر توصیه شده که مقداری از گوشت عقیقه برای اطعام مومنان در نظر گرفته شود تا والدین نوزاد، آنها را به خانه خود دعوت کرده و از آنان پذیرایی کنند.
5. نام خوب
اسم زیبا و با مفهوم هم یکی دیگر از حقوقی است که فرزند بر پدر و مادر خود دارد. در روایات توصیه شده بهتر است نام نوزاد از اسم هایی باشد که عبودیت و بندگی خداوند را نشان دهد مانند: عبدالله یا نام پیامبران که بهترین آن محمد است. در واقع خانواده وظیفه دارد برای فرزندش نام خوب انتخاب کرده و به این طریق زمینه تربیت صحیح او را فراهم کند. اما باید توجه داشت که در نهایت خود فرد است که خوبی یا بدی زندگی اش را تعیین می کند. گاهی افرادی که می خواهند برای فرزندانشان نام خوب انتخاب کنند، معتقدند اسامی ائمه معصومین (ع) محدود است و بعضی از نام ها مکرر در فامیل تکرار می شوند. در این موارد تأکید ویژه اهل بیت (ع) به عنوان یک روش هوشمندانه و سبک زندگی دینی به این صورت است که می فرمایند: « نام همه پسران ما تا روز هفتم بعد از تولد محمد است و اگر خواستیم در روز هفتم اسم شان را تغییر دهیم. » ( وسائل الشیعیه ج 15).
6. ولیمه و مهمانی دادن
یکی از رسم های خوب اسلامی این است که وقتی عضو جدیدی به خانواده اضافه می شود همه برای شریک کردن دیگران در این شادی، مهمانی و جشن کوچکی برگزار می کنند. ولیمه و مهمانی فقط مخصوص مهمانی خداحافظی برای سفر طولانی مدت یا جشن تولد و ازدواج نیست. در مورد تولد هم مستحب است که خانواده مهمانی بگیرد و با دادن شیرینی و شربت، کام مهمانان را از حضور نوزاد کوچک خود شیرین کند. سنت و سیره ائمه معصومین (ع) هم همین طور است. نقل است که امام صادق (ع) زمان تولد امام کاظم (ع) سه روز به فقیران غذا دادند. اعتبار این روایت تا اندازه ای است که شیخ حر عاملی در کتاب «وسائل الشیعه» فصلی با این عنوان نوشته است. در جلد اول کتاب «العیال» هم نوشته شده که: « کان علی بن الحسین یولم فی الولاده/ روش امام سجاد (ع) این بود که زمان ولادت فرزند خود به مردم ولیمه می دادند.»
7. ختنه کردن نوزاد پسر
طبق دستورات اسلام ختنه کردن فرزند پسر واجب است. در عین حال مستحب است که این کار در روز هفتم بعد از تولد انجام شود. ولی اگر به تأخیر بیفتد اشکالی ندارد. در این مورد در «کنزالعمال» «وسائل الشیعه» و «مستدرک الوسائل» نوشته شده که امام علی (ع) از پیامبر اسلام (ص) نقل کرده اند: « فرزندان خود را در روز هفتم تولد ختنه کنید چرا که این عمل برای نوزاد پاکیره تر و در تسریع رشد و نمود جسمانی او مؤثرتر و باعث طراوت بیشتر روح اوست.» البته در صورتی که ختنه کردن تا بعد از بلوغ انجام نشود بعد از آن بر خود فرزند واجب است که برای انجام آن اقدام کند. در عین حال رسم است هنگام ختنه کردن فرزند، ولیمه و مهمانی می دهند.
منبع مقاله: ماهنامه دین و زندگی همشهری آیه شماره 6 مهرماه 1391