تفاوت تفکر،تامل، تعقل و تدبر که در آیات قرآن آمده چیست؟

به خاطر اهمیتی که فکر و اندیشه در شکوفایی کمالات انسان دارد، در قرآن 47 بار کلمه "عقل‌" 18 بار   "فکر"، 16 بار  "لُب‌ّ" چهار بار   "تدبر" و چند بار  "فقه‌" تکرار شده. برخی از آیاتی که در آن‌ها انسان به تفکر و تفقه فرا خوانده شده،(1) که در زیر به آن اشاره شده است .

 تدبر این است که قلب با توجه به عواقب در کارها می اندیشد   .(1)

 فکر و تفکر این است که قلب با توجه به دلائل و برهان در کار یا موضوعی می اندیشد . به گفته راغب اصفهانی فکر نیرویی است که علم را به سوی معلوم برد. به گفته فلاسفه حقیقت تفکر مرکب از دو حرکت است، حرکتی به سوی مقدمات هر مطلب، سپس حرکتی از  مقدمات به سوی نتیجه که مجموعه این دو حرکت سبب شناخت و معرفت اشیا می شود . (2)

 تفقه تلاش برای فهمیدن ژرف و عمیق است . فقه عبارت است از آگاهی بر مطلب پنهان به کمک مطلب حاضر و موجود .(3)

اما معنای عقل و تعقل به نیرویی گویند که انسان نفس خود را حبس کند.نگذارد که هواها به او سرایت نماید .در اصل از عقال به معنی طنابی است که بر پای شتر می بندند تا حرکت نکند . از آن جا که نیروی عقل انسان را از کارهای ناهنجار باز می دارد، عقل گفته می شود .(4) به همین جهت ادراکی که انسان دل به آن می‏بندد و چیزی را با آن درک می‏کند، عقل نامیده می‏شود. هم چنین نیرویی که به واسطه آن خیر و شر و حق و باطل را از یکدیگر تشخیص می‏دهد. مقابل آن جنون، سفه و جهل است. (5)

برای آگاهی بیش تر در این زمینه به کتاب پیام قرآن‌،آیة الله مکارم جلد اول‌، مراجعه نمایید .

پی‏نوشت‏‌ها:

1. بقره‌، 219 ، سبأ، 46 و 266; انعام‌، 50; آل‌عمران ،191; اعراف‌، 176; رعد،3 .

 تفقّه‌: انعام‌، 65 و 98; توبه‌، 81 و 123

2.  مجمع البحرین، ج 2 ،ص 8. ماده دبر .

3. همان ،ج3 ،ص 42.

4. همان ،ص 222؛ مفردات راغب ،ماده عقل .

5. تفسیر المیزان، ج 2، ص 250 و  ج 5 ،ص 267 به بعد .