پرداختن به زندگی، شخصیت، تفکر و عملکرد سیاسی تقی ارانی همواره مناقشات بسیاری بین پژوهشگران و تاریخ نگاران را سبب شده است. آن طور که پیداست بنا به دلایلی که در ادامه از آن سخن خواهیم گفت این مناقشات در دو حوزه به سختی و حتی تقابل گراییده که این خود از جلوه کردن شناختی جامع، واقع و بیطرفانه از ارانی جلوگیری کرده است.