حجت‌الاسلام والمسلمین محمدحسن زمانی، معاون بین‌الملل حوزه‌های علمیه در گفت‌وگو با خبرگزاری بین‌المللی قرآن (ایکنا) تاکید کرد: من پیشنهاد می‌دهم به تعداد رشته‌های علوم انسانی و اسلامی، علوم تجربی و طبیعی دانش‌های میان‌رشته‌ای قرآنی در حوزه طراحی و تاسیس شود و حتی شاهد حضور 50 میان رشته قرآن و علوم مختلف باشیم، البته بدون تفسیر به رای و همراه با ضابطه و این قابلیت هم اکنون وجود دارد.
وی تاکید کرد: به طور مثال، می‌توانیم اقتصاد در قرآن، فقه القرآن، اصول فقه در قرآن، منطق در قرآن، فلسفه و عرفان قرآنی و ... داشته باشیم؛ گاهی برخی با فلسفه و عرفان مخالفت می‌کنند که از ضعف دیانت آنان نیست، بلکه از روی دغدغه دینی است چون تصور می‌کنند آموزه‌های فلسفی و عرفانی برگرفته از تفکرات یونانی و بافته‌های صوفیان است و آن را مطلوب نمی‌دانند.
زمانی ادامه داد: برای درمان چنین اصطکاکاتی میان این دو طیف عالمان حوزه که همه قرآن و فلسفه را می‌شناسند باید رشته جدیدی به نام آموزه‌های فلسفلی قرآن یا عرفان و قرآن ایجاد کنیم و در این دو موضوع هم کم آیه نداریم، ولی کار نشده است و از کارهای بر زمین مانده به شمار می‌آید.
اولین خشت روانشناسی
عضو هیئت علمی جامعه المصطفی(ص) با بیان اینکه دانشگاهیان هم می‌توانند این کار را شروع کنند بیان کرد: به طور مثال در روانشناسی از منظر قرآن فضا برای کار دانشگاهی بسیار وجود دارد؛ آیه شریفه «وَیَسْأَلُونَکَ عَنِ الرُّوحِ قُلِ الرُّوحُ مِنْ أَمْرِ رَبِّی»(آیه 85 اسراء) خود اولین خشت روانشناسی را پایه می‌گذارد زیرا اگر کلمه «امر» شکافته شود که چیست، خواهیم دید نگاه غرب که روح را برگرفته از ماده لطیف می‌داند، غلط است، زیرا مفسری مانند علامه طباطبایی(ره) معتقد است که باید میان خلق و امر فرق گذاشت، لذا روان امر مجرد از ماده است برخلاف آنچه غربی‌ها می‌گویند و خود این مطلب پایه روانشناسی اسلامی می‌تواند باشد.
زمانی به آیه شریفه «فَأَلْهَمَهَا فُجُورَهَا وَتَقْوَاهَا»(8 سوره شمس) اشاره کرد و گفت: این بحثی است که کانت طبق فلسفه خود به آن پرداخته است و قرآن با صراحت میل روح به سمت بدی و خوبی را عنوان کرده است و البته هر علمی را که وارد شویم صدها آیه می‌توانیم برای آن بیاوریم و مطرح کنیم.
تاسیس رشته‌های جدید
وی تاکید کرد: مراکزی مانند مرکز تفسیر قرآن، بخش قرآنی موسسه امام خمینی و جامعه المصطفی(ص)، موسسه اسراء و همچنین 16 دانشگاه قرآنی کشور باید افق‌های نوین را پیش رو بگذارند و موضوعات و رشته‌های جدیدی را طراحی و تاسیس کنند.
زمانی تصریح کرد: تمامی علوم تجربی قابلیت استخراج نسبی از قرآن را دارند و می‌توان نسبتا مدلول آیات مرتبط با این علوم را بیرون کشید و بقیه پژوهش‌های تجربی نیز متعلق تفسیر آیات و علوم وابسته به تفسیر هستند.
وی اظهار کرد: این دیدگاه تحقق‌بخش منویات مقام معظم رهبری است که فرمودند «بزرگان حوزه راهنمایان حوزه علمیه باشند» اما باید از نوآوری در حوزه استفاده کرد و بین این دو اصل جمع کنیم.
فضا تا حدودی در حوزه ایجاد شده است
عضو هیئت علمی جامعه المصطفی(ص) با بیان اینکه چنین فضایی تا حدود زیادی در حوزه علمیه آماده است، اظهار کرد: نوآوری در حوزه نیز تا حدودی جامه عمل پوشانده است، زیرا درس تفسیر قبل از انقلاب ماده درسی بود، اما به برکت انقلاب اسلامی شاهد تخصص‌های درون قرآنی هستیم.
پرداختن به کارهای تطبیقی
وی افزود: همین الان در جامعه المصطفی(ص) چندین رشته تطبیقی مانند تفسیر تطبیقی، قرائات، قرآن و علوم و قرآن و مستشرقان را شاهد هستیم و در بخش قرآن و علوم تنها ده گرایش تخصصی ایجاد شده است.
وی قرآن و نجوم، قرآن و روانشناسی، قرآن و حقوق و ... از جمله این گرایشات است اظهار کرد: بسیاری از این گرایش‌ها در مقطع دکتری تدریس می‌شود و در برخی رشته‌ها مانند قرآن و طب برخی پزشکان در کلاس حضور می‌یابند که برخی از آنان نویسنده 20 کتاب پزشکی است و همه این‌ها نشان از تولید علم دارد.
وی با بیان اینکه ما معتقدیم تمامی علوم انسانی در کشورهای اسلامی باید برگرفته از قرآن باشد، اظهار کرد: مقام معظم رهبری بارها تاکید کرده‌اند که حوزه و دانشگاه باید درصدد اسلامی سازی علوم انسانی باشند و راه‌اندازی موسساتی مانند موسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، همچنین پژوهشگاه حوزه و دانشگاه و پژوهشگاه علوم انسانی وزارت علوم با همین هدف صورت گرفته است.
استخراج 1200 آیة‌الاحکام
زمانی با بیان اینکه این مراکز و موسسات توفیقات قابل قبولی داشته‌اند، تصریح کرد: اما این همه باز هم اندک از بسیار است؛ فقه ما همیشه از آیات قرآن بهره برده است و فقها عمدتا آیات‌الاحکام را 500 عدد برشمرده‌اند که با حذف مکررات کمتر هم می‌شود.
زمانی ادامه داد: این در حالی است که برخی محققان 700 آیه، 850 آیه و اخیرا یکی از محققان حوزه علمیه در جدیدترین تحقیق در این باره مدعی شده است که هزار و دویست آیه قرآن که ائمه(ع) به آن استناد کرده‌اند، مربوط به آیات الاحکام هستند.
معاون بین‌الملل حوزه علمیه عنوان کرد: اگر با نگاهی جامع به مقولات اجتماعی، سیاسی و اقتصادی و ... در احکام فقهی نگاه کنیم، شاید ادعای گزافی نباشد که بگوئیم اکثریت قاطع یا تمامی آیات قرآن با مقوله احکام مرتبط است.
عضو هیئت علمی جامعه المصطفی(ص) با اشاره به برگزاری کرسی نظریه‌پردازی با عنوان «محوریة النص القرآنی» ادامه داد: بحث کرسی این بود که ما می‌توانیم از همه آیات قرآن، استفاده فقهی کنیم و اگر ظرفیت آن نبود از روایات بهره ببریم. البته برخی علمای معاصر معتقد هستند ظرفیت بهره‌وری احکام فقهی بیش از اینهاست و کسانی مانند حجت‌الاسلام والمسلمین قرائتی می‌گویند حتی آیات مربوط به قصص انبیاء، مشتمل بر احکام فقهی است.
برداشت‌های تفسیری از داستان سلیمان و هدهد
زمانی برای نشان دادن ظرفیت آیات شریفه قرآن جهت استخراج احکام فقهی حتی از داستان‌های انبیاء گذشته به آیات مربوط به حضرت سیلمان و هدهد ـ آیه 20 تا 22 سوره نمل اشاره کرد و گفت: بیش از ده دستورالعمل فقهی را می‌توان از این آیات فهمید.
وی با اشاره به عبارت قرآنی «و تفقد الطیر» گفت: حضرت سلیمان به عنوان یک مدیر در جست‌وجوی یکی از نمایندگانش یعنی پرنده هدهد بر آمد که می‌توان از این عمل پیامبر الهی قانون حضور و غیاب کارمندان توسط مدیران را الهام گرفت.
وی افزود: کلمه «تفقّد» آمیخته با شفقت و محبت است و جست‌وجوی مشفقانه از غایب، نه حضور و غیاب از سرِ سختگیری و عیب‌جویی و اعمال ریاست و قدرت.
عضو هیئت علمی جامعه المصطفی(ص) تصریح کرد: ادب و بزرگواری یک مدیر نیز در جمله بعدی حضرت سلیمان پیدا است، زیرا نفرمود: چرا هدهد غیبت کرده؟ بلکه فرمود من چه مشکلی دارم که هدهد را نمی‌بینم شاید هم واقعاً امروز غیبت دارد؟ «فقال مالی لا اری الهدهد ام کان من الغائبین».
وی عنوان کرد: مدیر یک سازمان لازم است برای پیشگیری از غیبت‌های غیرمجاز توبیخی را در نظر بگیرد که تعبیر «لأعذبنّه» بر آن تاکید دارد.
وی تاکید کرد: نوع توبیخ باید نقش بازدارندگی داشته و شدت و صلابت به اندازه‌ای داشته باشد که افراد به‌خاطر نگرانی از آن اقدام به تکرار غیبت نکنند زیرا توبیخ‌های جزئی و پیش پا افتاده غیر بازدارنده کافی نیست «لاعذبنه عذاباً شدیداً».
این قرآن‌پژوه با اشاره به تعبیر «او لیاتینی بسلطان» با بیان اینکه اگر فرد غائب عذری برای غیبتش داشته باشد، نباید مجازات شود، گفت: عذرتراشی‌ها و یا گواهی‌های غیرمطمئن مثل گواهی پزشکی‌های دوستانه قابل قبول نیست بلکه عذر واقعی و گواهی آشکار قابل قبول است.
ممنوعیت شتاب در تصمیم‌گیری
وی افزود: شتاب در تصمیم‌گیری و مجازات فرد غائب صحیح نیست بلکه باید مقداری مکث و صبر کرد تا حاضر شود و دفاع خودش را ارائه کند.
زمانی با اشاره به دیگر نکته ماخوذ از این عبارات بیان کرد: وقت‌کشی در پیگیری تخلفات صحیح نیست که پرونده تخلف مدت‌ها بماند و کهنه و مشمول مرور زمان گردد بلکه مدت کوتاهی باید صبر کرد که تعبیر«فمکث غیر بعید» موید این مطلب است.
وی ادامه داد: کارمندان شهامت دفاع و بیان مطلب نزد مدیران و رؤساء را باید داشته باشند و هم رؤساء آنقدر بردباری داشته باشند و میدان به کارمند بدهند که بتواند در برابر وی بگوید: من به اطلاعاتی احاطه دارم که شما اصلاً خبر ندارید «فقال احطت بمالم تحط به».
وی عنوان کرد: کسی که غیبت کرده باید خدماتی و دستاوردهایی را از دوران غیبتش به ارمغان بیاورد و آنها را گزارش کند «...وَجِئْتُکَ مِن سَبَإٍ بِنَبَإٍ یَقِینٍ»(نمل/22).
برداشت از بنباء یقین
زمانی در ادامه با اشاره به تعبیر «بنبا یقین» گفت: گزارش‌های مأموران نباید حدسی و ظنی باشد، بلکه باید یقینی باشد تا رؤسا دچار تصمیمات و اقدامات غیر‌واقع‌بینانه نگردند. چنان‌که می‌توان از دیگر آیات بعدی همین قصه قرآنی الهامات و رهنمودهای دیگری دریافت کرد.
وی افزود: البته همین این آموزه‌ها دریافت‌های ما از این آیات است، اما اینکه کدام یک را می‌توان تفسیر قطعی آیه و کدام یک ظنی است، نیازمند معیارسنجی با ضوابط و قواعد تفسیر است، چنان‌که کدام یک از این دستورالعمل‌ها در رشته دانش فقه قرار می‌گیرد یا خارج آن، مربوط به تعریف ما از «فقه» است.
بیشتر آیات قرآن قابلیت استخراج حکم فقهی دارند
زمانی با بیان اینکه پژوهش‌هایی از این دست و با این نگاه اندک است، گفت: اگر براین اساس، به آیات قرآن بنگریم، سر از سه هزار آیه و شاید تمامی آیات قرآن برای استخراج احکام درآوریم.
