در سال 524 دولت دیگری به نام موحدون در شمال آفریقا تشکیل شد و همانطوری که در بحث اوضاع اندلس بعد از بنی امیه بدان اشاره شد آسایش طلبی مرابطون و انحطاط دولت آنان، در میان قبایل بربر شمال افریقا، ایجاد نارضایتی نمود و باعث پیدایش نهضت دینی جدیدی شد.رهبران نهضت دینی جدید، از آنجا که با اندیشه های مغایر با توحید بعضی از بربرها مخالف بودند، به موحدون (موحدان) معروف شدند.فرمانده معروف موحدون، به نام عبد المؤمن توانست با کمک قبایل بربر طرفدار خود، دولت مرابطون را سرنگون و مراکش را تصرف کند.او نیروهایی را به اندلس فرستاد و به مقابله با مسیحیان پرداخت.نیروهای موحدون، اندلس را ضمیمه قلمرو دولت عبد المؤمن نمودند.در سالهای ضعف مرابطون، مسیحیان بار دیگر به سوی مرزهای مسلمانان پیشروی کرده و دولتهای کوچک مسلمان نیز احیا شده بودند.سپاهیان موحدون ضمن مقابله با مسیحیان، این دولتهای کوچک را هم مطیع خویش ساختند و تصرف سراسر اسپانیا حدود 5 سال طول کشید.پس از آن، موحدون متوجه الجزایر و تونس شدند و این نواحی را نیز تصرف کردند.از آنجا که در این زمان دولت فاطمیان اواخر عمر خود را می گذراند، دست موحدون برای هر اقدامی در شمال افریقا باز شد.دولت بعدی مصر یعنی ایوبیان نیز تا مدتها درگیر جنگ با صلیبیون در فلسطین بود و توجهی به مرزهای خود با موحدون نداشت.
دولت وسیع و قدرتمند موحدون تا یک قرن با نظم و تدبیر، متصرفات خود را در شمال افریقا و اندلس حفظ کرد.این دولت همچنین تلاشهایی برای گسترش اسلام در میان قبایل سیاه پوست جنوب صحرا نیز انجام داد، اما کم کم، از دو سمت تحت فشار قرار گرفت.در ابتدا ایوبیان مصر به سوی غرب پیشروی کردند و این اقدام موجب از دست رفتن طرابلس (لیبی) شد.در همین سمت حکام محلی در تونس نیز فرصت یافتند که خود را مستقل سازند.موحدون سپس در برابر فشار مسیحیان اسپانیا در سال 632 ه. (1) در جنگ لاس ناواس (2) متحمل شکست شدند.در نتیجه این شکست، اندلس کم کم از دست آنان خارج شد و دولت شهرهای مسلمان بار دیگر قدرت و استقلال خود را احیا کردند.
عقب نشینی از سمت شرق (در برابر ایوبیان) و شمال (در برابر مسیحیان اندلس) قلمرو موحدون را به مراکش و نواحی اطراف آن محدود کرد.ناکامیهای خارجی در داخل قلمرو موحدون، تأثیرات نامطلوبی برجای نهاده بود.بیش از همه، قبایل ناراضی بربر از این شرایط استفاده کردند .
دولت موحدون از ابتدای تأسیس، با کمک قبایل به قدرت رسیده بود و با تشکیل شورایی از قبایل و جلب مشارکت آنان در اداره امور، از همراهی شان بهره می برد.در اواخر عمر دولت موحدون، قبایل کوهستانی مراکش از آن دولت ناراضی بودند.دولت موحدون نیز اقدامی برای پایان دادن بدین نارضایتی انجام نمی داد.به همین دلیل در شورشی که قبایل کوهستانی مراکش انجام دادند، (در سال 667 ه. (3) چراغ دولت موحدون خاموش شد.
پی نوشتها:
1 1234 م.
«~ 2. Las Navas ~»
3 1268 م.
