کعبه؛ از خانه‌ اجتماع مردم در قرآن تا اسیر سعودی

به گزارش خبرگزاری بین‌المللی قرآن(ایکنا)، سعید اوحدی رئیس سازمان حج و اوقاف از قطعی شدن وضعیت حج امسال تا 26 فروردین خبر داده است. پیشتر در نخستین نشست شورای برنامه‌ریزی و هماهنگی بعثه مقام معظم رهبری در سال 95، حجت‌الاسلام والمسلمین سید‌‎علی قاضی‌عسکر، نماینده ولی فقیه در امورحج و زیارت تاکید کرده بود: همه تدابیر و پیش‌بینی‌های لازم برای حج سال 95 انجام و با جدیت دنبال شود. هر چند حج جایگاه مهمی در متون اسلامی و اندیشه اندیشمندان مسلمان دارد اما به نظر می‌رسد کعبه امروز اسیر دولت سعودی شده است.
کعبه،‌ خانه اجتماع مردم در قرآن
حج به عنوان آئینی اسلامی پیش از ظهر اسلام نیز وجود داشت اما پس از ظهور اسلام حفظ شد و در سال ده هجری پیامبر سفر حج را به جای آورده و اعمال را به مسلمانان آموزش دادند و از این به بعد بود که مردم حج اسلامی را آموختند؛ حج در قرآن مورد تاکید قرار گرفته است.
در آیه 125 سوره بقره می‌خوانیم: «وَإِذْ جَعَلْنَا الْبَیْتَ مَثَابَةً لِّلنَّاسِ وَأَمْنًا وَاتَّخِذُواْ مِن مَّقَامِ إِبْرَاهِیمَ مُصَلًّى وَعَهِدْنَا إِلَى إِبْرَاهِیمَ وَإِسْمَاعِیلَ أَن طَهِّرَا بَیْتِیَ لِلطَّائِفِینَ وَالْعَاکِفِینَ وَالرُّکَّعِ السُّجُودِ: و چون خانه ]کعبه] را براى مردم محل اجتماع و [جاى] امنى قرار دادیم [و فرمودیم] در مقام ابراهیم نمازگاهى براى خود اختیار کنید و به ابراهیم و اسماعیل فرمان دادیم که خانه مرا براى طواف‏کنندگان و معتکفان و رکوع و سجودکنندگان پاکیزه کنید». چنین است که خداوند دستور داده است تا خانه خود را برای طواف‌کنندگان آماده کند  و آن را خانه‌ای برای اجتماع و امنیت مردم قرار داده است.
همچنین بر اساس آیه 97 سوره آل‌‍عمران «فِیهِ آیَاتٌ بَیِّنَاتٌ مَّقَامُ إِبْرَاهِیمَ وَمَن دَخَلَهُ کَانَ آمِنًا وَلِلّهِ عَلَى النَّاسِ حِجُّ الْبَیْتِ مَنِ اسْتَطَاعَ إِلَیْهِ سَبِیلًا وَمَن کَفَرَ فَإِنَّ الله غَنِیٌّ عَنِ الْعَالَمِینَ: در آن نشانه‏‎هایى روشن است [از جمله] مقام ابراهیم است و هر که در آن درآید در امان است و براى خدا حج آن خانه بر عهده مردم است [البته بر] کسى که بتواند به سوى آن راه یابد و هر که کفر ورزد یقینا خداوند از جهانیان بى‏نیاز است». حج مایه هدایت جهانیان خوانده شده است و بر اساس حدیث على(ع) که فرمود: خدا را! درباره خانه پروردگارتان در نظر داشته باشید تا هستید، آن را خالى نگذارید. زیرا اگر حج متروک شود نظر رحمت‏ خدا از شما قطع خواهد شد، کوشش در حفظ و برقرار ماندن حج واجبی شرعی قلمداد می‌شود.
سیدمهدی صانع در مقاله «حج از دیدگاه قرآن» تلاش کرده است از زوایای مختلفی به این مسئله نگاه کند. وی در این مقاله بر اساس آیات قرآن مکه را نخستین پایگاه توحید می‌خواند. صانع همچنین حج را عبادتی سیاسی و انقلابی می‌داند و معتقد است آیات 37-37 سوره ابراهیم، 96 آل عمران، 97 مائده و 125 بقره «دلالت دارد که مصالح و منافع فریضه حج،‌تنها عائت مسلمانان نمی‌شود و به دائره اجتماع اسلامی محدود نمی‌گردد، بلکه گستردگی دارد که تمام مردم دنیا را فرا می‌گیرد بدین معنی که اگر مسلمانان بدانسان که شایسته است از مزایا حج برخوردار گردند و آن را با همان محتوا که شارع مقدس خواسته است انجام دهند در تمام جهان اثر می‌گذراد و بر همگی صفا و صلح به ارمغان می‌آورد.
از سوی دیگر حج در نظر اندیشمندان مسلمان و با دغدغه جهان معاصر نیز جایگاه بالایی دارد، امام خمینی(ره) در این زمینه می‌گویند:‌  حج برای نزدیک شدن و اتصال انسان با صاحب خانه است. حج کانون معارف الهی است. حج تنها حرکات و اعمال و الفاظ نیست. با کلام و لفظ و حرکت خشک نمی توان به خدا رسید.
شهید مطهری نیز در خصوص حج معتقد است که یکی از آثار حج جنبه اجتماعی و هماهنگی آن است. فرق است که کسی به تنهایی برود مثلاً به عرفات برای دعا و یا با یک میلیون جمعیت باشد. در روح بشر خاصیت هماهنگی با جمع است. اسلام از جنبه روانی به محیط‌های مذهبی ومعنوی که موجب برانگیخته شدن احساسات مکتوم است، اهمیت می‌دهد.
مکه اسیر سعودی
مشتاقان عبادت و راهیان حج ابراهیمی امسال با یک مشکل مواجه هستند و آن این است که گویا رفتن به مکه که خانه مردم و برکت در قرآن خوانده شده است، رفتن به شهری است که در اسارت افتاده است. رفتن به حج قرآنی امروز با چالش‌هایی مواجه است که سال پیش ایجاد شد؛ حادثه در صحرای منا.
سعید اوحدی، رییس سازمان حج و زیارت که پیشتر گفته بود هرچند عربستانی ها ادعا می‌کنند که موضوع حج از سیاست جدا است، اما بستن دفاتر حج و زیارت در عربستان نشان می‌دهد که این صحبت آنها با عملکردشان مغایرت دارد، حالا گفته است که تا 26 فروردین تکلیف حج امسال مشخص خواهد شد.
مذاکرات دولت ایران برای مهیا شدن سفر ابراهیمی حج ادامه دارد، اما مکه که شهری است تاریخی و آیین ابراهیمی صدها قرن در آن تداوم داشته است امروز اسیر دولت سعودی است تا جهت‌گیری خود را در انجام آداب حج اعمال کند. هر چند دولت سعودی به دنبال آن است که با قبضه مکه و آیین حج برای خود مشروعیت کسب کند، اما آنچه روشن است فلسفه آیینی الهی است که هر چند در قلمرو دولت عربستان انجام می‌شود اما با رفتار سعودی سبب نقض مشروعیتی می‌شود که مطلوب بوده است. چنین است این روزها و مکه‌ای که در اسارت سعودی‌هاست.