گزارشی از دومین همایش کتب برگزیده حوزه

همزمان با زاد روز مبارک امام علی بن موسی الرضا(ع) و ایام الله دهه فجر انقلاب اسلامی، برای ترویج و تشویق مقوله تالیف و نگارش، تعمیق فرهنگ پژوهش، شناسایی پژوهندگان تلاشگر و موفق حوزه و معرفی آثار برتر در عرصه معارف دینی; دومین همایش کتب برگزیده حوزه به کوشش مدیریت تحقیقات علمی معاونت پژوهشی حوزه علمیه قم، روز دوشنبه هفدهم بهمن ماه سال جاری در سالن اجتماعات مدرسه دارالشفاء با حضور استادان، پژوهشگران، فضلا و طلاب حوزه علمیه برگزار گردید.

در این همایش، نخست دبیر همایش با ارائه گزارشی از عملکرد دبیرخانه همایش به مراحل جذب، گزینش و معرفی آثار برتر اشاره کرده و در زمینه داوری و گزینش آثار رسیده گفت:

داوری ها در مرحله (کمیسیون های تخصصی - انفرادی) به وسیله متخصصان هر رشته انجام پذیرفت و از میان آثار واصله که 346 عنوان بود - 52 اثر برگزیده شناخته شد; در این میان 14 اثر رتبه یکم، 22 اثر رتبه دوم و 16 اثر رتبه سوم را کسب کردند.

وی در ادامه افزود: مجموعا در موضوع فقه و اصول 16 اثر، علوم قرآنی و تفسیر 8 اثر، کلیات،مباحث فکری روز 6 اثر، علوم حدیث 4اثر، علم رجال 4 اثر، تاریخ و سیره 2 اثر، فرهنگ جوان 3 اثر، اخلاق و عرفان 5 اثر و فلسفه و کلام 4 اثر انتخاب شد. همچنین برای تشویق نوقلمان آقای هادی نگارش به عنوان جوان ترین نویسنده (پایه دوم 13/ساله) معرفی شد و مورد تشویق قرار گرفت.

پس از گزارش دبیرهمایش، حضرت حجة الاسلام و المسلمین حسینی بوشهری، مدیریت محترم حوزه علمیه قم در سخنان خود اهمیت پژوهش و تبیین فرهنگ آن را بر شمرد و گفت: اسلام دین اندیشه و معرفت است. دین دانش و کتاب است. در حقیقت، آیین آسمانی، پرچمدار کتاب و کتابخوانی است;...تعابیر گوناگون ائمه اطهار(ع) و سفارش مؤکد به یادداشت کردن معلومات، نشان دهنده این معناست.

ایشان در بخش دیگری از سخنان خود با اشاره به این که در حوزه علمیه امکانات و وسایل لازم برای محققان فراهم است، افزود: سه مطلب برای پژوهشگران لازم و ضروری است:

1. پیرایش; آثار محققان به دور از حشو و زواید به جامعه ارائه شود;

2. آرایش; آثار باید مطابق با ادبیات روز به جامعه تحویل داده شود. ما باید مخاطبان خود را خوب بشناسیم و به زبان آن ها سخن بگوییم و برای آن ها به همان زبان کتاب بنویسیم;

3. گسترش; عرصه های تحقیقاتی ما محدود است و ما در تمام عرصه ها باید پیام داشته باشیم.

حجة الاسلام و المسلمین حسینی بوشهری در پایان سخنان خود پژوهشگران را به همکاری با مرکز مدیریت فراخواند و گفت: حوزه باید ابتکار عمل را به دست گیرد و نیاز جامعه امروزی احصا شود، سپس ارزیابی شود که در موضوعات احصا شده چه مقدار کار انجام شده است. مرحله بعد این است که مراکز پژوهشی برای تبیین و گسترش کارهای باقی مانده اقدام کنند.

آخرین سخنران همایش حضرت آیة الله سبحانی (دامت برکاته) بود که در سخنان ارزنده ای به جایگاه والای قلم و نویسندگی در فرهنگ متعالی اسلام اشاره کرده و گفت: قرآن کریم به قلم سوگند یاد کرده است; زیرا قلم نگهبان تمدن،اندیشه و معارف است.... ائمه اطهار(ع) زمانی دستور نویسندگی به یاران خود می دادند که حدیث نویسی جرم بود.

ایشان در ادامه از روند روبه رشد پژوهش های علمی حوزویان پس از انقلاب اسلامی یاد کرده و فرمودند: کارهای قلمی و پژوهش های علمی پس از انقلاب اسلامی رشد چشمگیری داشته است; زیرا پیش از انقلاب قلم حوزویان در زنجیر و اسارت بود و به برکت انقلاب، این اسارت پایان پذیرفت.

حضرت آیة الله سبحانی در بیان میزان ارزش نوشتن، آن را به عنوان حافظ سیره ائمه(ع) بر شمرده و در سفارش های خود به پژوهندگان گفت: به پژوهشگران توصیه می شود تا به خلق آثاری بپردازند که جنبه کاربردی و گره گشایی برای مسائل جامعه داشته باشد و رویکرد به نوآوری و خلاقیت را نیز در راس کار قرار دهند. همچنین با توجه با اصل مهم مخاطب شناسی، محتوای پژوهش خودشان را با نیازهای آنان هم آهنگ سازند و از آیین نگارش روز بهره بگیرند.

ایشان با اشاره به موضوع کودک و نوجوان گفتند: پرداختن به تغذیه فکری کودکان و نوجوانان از اهمیت ویژه ای برخوردار است. امروزه در کشورهای پیشرفته این موضوع اهمیت شایانی دارد; ولی متاسفانه در حوزه علمیه به این مهم توجه کافی نشده است.

آیة الله سبحانی در پایان پیشنهاد کرد: برای راهنمایی و ارشاد پژوهشگران جوان، مرکز مشاوره ای تاسیس شود تا آنان را در مسیر دست یابی به اهداف بلند پژوهشی یاری رساند.

در پایان این همایش، پدیدآوردگان آثار برگزیده لوح تقدیر و جوایز خود را از دست حضرت آیة الله سبحانی و حجة الاسلام حسینی بوشهری دریافت کردند.

معرفی آثار برگزیده حوزه

برای آشنایی بیشتر با آثاری که حایز رتبه یکم و دوم شده اند نخست - به اجمال - گزارشی از آن ها داده می شود و آن گاه فهرستی از کتب رتبه سوم ارائه می گردد.

الف) رتبه اول

1. فرائدالاصول(ج 1-4)

شیخ مرتضی انصاری، تحقیق: مجمع الفکر الاسلامی چاپ اول، قم،1377،وزیری.

فرائدالاصول، مهم ترین اثر اصولی شیخ اعظم انصاری(ره) (م 1281) و مشهورترین کتاب اصولی شیعه در دو قرن اخیر است.

فرائد از آغاز تالیف تاکنون، بارها به شکل های گوناگون چاپ شده است; ولی تصحیح معتنابهی از آن عرضه نشده بود. تا این که به مناسب برگزاری کنگره شیخ انصاری قرار شد آثار شیخ تصحیح و چاپ شود.

اکنون فرائد هر چند با تاخیر - با حروفی چشم نواز و چاپی منقح به همت چند تن از محققان مجمع الفکر الاسلامی به بازار علم عرضه شده است و همه مدرسان این کتاب، از این تصحیح و تحقیق خشنودند.

2. اخلاق و حقوق بین الملل

ناصر قربان نیا، سازمان مطالعه و تدوین کتب علوم انسانی دانشگاه ها(سمت)، چاپ اول، 1378، 240ص، وزیری.

این کتاب -که در صدد تبیین ارتباط میان اخلاق و حقوق است در سه بخش تدوین یافته است: در بخش نخست، به مباحث کلی درباره اخلاق، تبیین دیدگاه فیلسوفان حقوق و ارائه قواعد حقوقی متاثر از اخلاق پرداخته است.

در بخش دوم، اخلاق و مبنای حقوق بین الملل در چهار فصل مورد بحث واقع شده است.

در بخش سوم، به موضوع اخلاق و اهداف حقوق بین الملل پرداخته شده است که حفظ صلح و امنیت بین المللی و ترویج روابط دوستانه مبتنی بر اخلاق در روابط بین المللی، از فصول مهم این بخش است.

3. کتاب المکاسب (ج 1-6)

شیخ مرتضی انصاری،تحقیق: مجمع الفکر الاسلامی، قم، 1378، وزیری.

مکاسب معروف ترین و مهم ترین اثر شیخ اعظم انصاری(ره) و در عین حال برجسته ترین اثر فقهی درسی حوزه های علوم دینی از زمان آن بزرگوار تاکنون است. مکاسب شامل مکاسب محرمه، بیع و خیارات، بارها به گونه ای مختلف از عصر شیخ تاکنون چاپ شده است.

متاسفانه تا این اواخر چاپ مصحح و منقحی از آن وجود نداشت و چاپ کنگره شیخ انصاری، که به تصحیح گروهی از محققان مجمع الفکر الاسلامی انجام شده، تا حد زیادی این کمبود را جبران کرده است و همه مدرسان این کتاب از این تصحیح و تحقیق راضی اند.

4. حکم ثانوی در تشریع اسلامی

علی اکبر کلانتری، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1378، 408ص، وزیری.

این کتاب دو بخش دارد که در بخش نخست به کلیاتی درباره احکام ثانویه، مانند پیشینه احکام ثانوی، تعریف و جایگاه آن در تقسیمات احکام شرعی و نسبت این احکام با احکام اولیه پرداخته شده است.

بخش دوم به بررسی مصادیق مشهور از عنوان ثانوی نظر داشته و به مباحثی پرداخته که نیاز به تنقیح داشته است; مانند تفاوت عنوان «مصلحت نظام » با «حفظ نظام ».

در مجموع «حکم ثانوی در تشریع اسلامی » بحثی مستقل و نظام یافته، درمورد احکام ثانوی است.

5. تسنیم: تفسیر قرآن کریم (ج 1-2)

آیة الله جوادی آملی، مرکز نشر اسراء، چاپ دوم، 1379، وزیری.

پس از رسول اکرم(ص) قرآن تنها حلقه ارتباطی انسان با آن سوی طبیعت و وسیله پیوند مخلوق با خالق است. این کلام آسمانی نه چندان ساده است که نیازی به تحلیل مبادی تصوری و تصدیقی نداشته باشد و نه چنان پیچیده است که از قانون مفاهمه و فرهنگ گفتگو پیروی نکند و در دسترس افکار بشر قرار نگیرد; با آن که نور است، معارف بلند و ژرفی دارد که آن را تفسیرپذیر می کند.از زمان رسول اکرم(ص)- که نخستین مفسر وحی به شمار می رود صدها مفسر بر کرانه دریای معارف قرآن، انگشت تحیر به دندان، به تحقیق و تدقیق نشسته اند و همواره از آن لؤلؤ و مرجان استخراج کرده و می کنند.

تابناک ترین چهره عرصه مقدس تفسیر، علامه طباطبایی با خلق اثر بی بدیل خود موجی تازه در علم تفسیر ایجاد کرد و مشربی نو عرضه داشت. اکنون که بیش از سی سال از عرضه تفسیر شریف المیزان می گذرد، اندیشمندی متاله از پرورش یافتگان آن مفسر گرانقدر، با جمع میان مبادی برهان و مدارج عرفان و پی جویی مشرب استاد خویش، با ارائه طرحی نو «المیزان فارسی » را به جویندگان معارف ناب قرآنی و ظرایف رحمانی عرضه می دارد.

تفسیر شریف تسنیم، که به حق بر بلندای اندیشه قرآن شناسانه عصرحاضر می درخشد، ام الکتاب آثار تفسیری استاد علامه حضرت آیة الله جوادی آملی است که ویژگی های منحصر به فرد و نوآوری های فراوانی دارد و با محور قرار دادن تفسیر قرآن به قرآن و برخورداری از شیوه تفسیری اهل بیت(ع) پیش روی قرآن پژوهان قرار می گیرد.

نخستین جلد این اثر گرانسنگ حاوی پیش گفتار ارزنده مفسر در ده فصل و تفسیر سوره شریف «حمد» است. همچنین دومین جلد آن به تفسیر آیات یکم تا بیست و نهم سوره مبارک بقره می پردازد.

روش این تفسیر در قالب های زیر خلاصه می شود:

الف) گزیده تفسیر; از آن جا که ترجمه دقیق آیات امکان پذیر نیست، برای ارائه چکیده محتوای آیه به نوشتن گزیده تفسیر بسنده شده است;

ب) شرح مفردات;در این بخش، مفاهیم واژه هایی که نیازمند تشریع است، توضیح داده شده است;

ج) تفسیر; مباحثی که نقش مستقیمی در فهم مدلول آیه دارد، با این عنوان طرح شده است;

د) لطایف و اشارات; نکاتی که در بخش پیشین نمی گنجد، لیکن جای طرح در ذیل آیه را دارد در این بخش بیان شده است;

ه) بحث روایی; در پایان هر آیه، روایات وارد شده در ذیل آن ذکر شده است که گاهی مفسر محترم اشارات ارزشمندی را در ذیل برخی از آن ها نگاشته اند.

6. تفسیر راهنما(جلد9)

اکبر هاشمی رفسنجانی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1378، 671ص، وزیری.

این کتاب از دست آوردهای پژوهشی قرآن شناس فرزانه و اندیشه ور معاصر، حضرت آیة الله هاشمی رفسنجانی و گروهی از پژوهشگران مرکز فرهنگ و معارف قرآن، وابسته به دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم است.

نوآوری های علمی، شیوه ارائه مفاهیم و موضوعات قرآن به همراه فهرستی جامع از تمامی آن ها و اتخاذ روشی جدید در تفسیر و آموزش قرآن، این اثر گرانسنگ را در مقایسه با دیگر تفاسیر، ممتاز ساخته است.

این تفسیر بر آن است تا با بهره گیری از همه منابع و تدبر و کاوش در آیات قرآن، به بیشترین موضوع ها، مفاهیم و پیام های قرآنی دست یابد; چنانچه آیه ای بر اساس قواعد و مبانی گوناگون ادبی، لغوی و...، تاب تفسیرهای گوناگونی را داشته باشد -در صورت اتقان آن مبانی از هر یک، جدا جدا، بهره برده شده است.

7. اخلاق در قرآن (ج 3)

محمد تقی مصباح یزدی، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، چاپ اول، 1378، 424ص، وزیری.

این کتاب، تفسیر موضوعی استاد علامه حضرت آیة الله مصباح یزدی (دامت برکاته) پیرامون مباحث اخلاقی در قرآن است که نخست، چندین دوره در مؤسسه در راه حق توسط خود استاد و برخی شاگردان ایشان تدریس و آن گاه دو جلد از مجموعه سه جلدی آن منتشر شد. شکل طرح مباحث و دسته بندی استاد در آن ها در نوع خود جدید و جالب است.

جلد سوم این کتاب، بخش چهارم از مباحث اخلاق در قرآن است که به مباحث اخلاق اجتماعی اختصاص دارد و در آن کلیات اخلاق زندگی اجتماعی، خانواده، جامعه، عدالت و ظلم، اصلاح و افساد، وفای به عهد، آداب معاشرت، ارزش ها و اموال و اخلاق بین المللی و برخی امور اخلاقی دیگر مطرح شده است.

8. وحی شناسی

محمد باقر سعیدی روشن، مؤسسه فرهنگی دانش و اندیشه معاصر، چاپ اول، 1378، 112ص، رقعی.

این کتاب در چهار فصل تنظیم شده است: در فصل اول، وحی و تفسیرهای انسانی از آن، تبیین شده است.

فصل دوم، تشریح وحی از زبان خود وحی است. در فصل سوم، به بحث امکان و ضرورت وحی نبوی پرداخته شده و در فصل چهارم، ختم نبوت و وحی تشریعی تشریح شده است.

در مجموع، رسالت کتاب بیان اصالت الهی قرآن است که نسخه شفابخش جاهلیت معاصر است. در این زمینه از مباحثی نظیر اصول و مبادی معرفت انسان، وحی و نگرش های بشری، غیرارادی بودن وحی، عوامل ستیز با وحی، دستاویز منکران ضرورت نبوت و... بهره گرفته است.

9. تناقض نما یا غیب نمون (نگرشی نو بر معجزه)

محمد امین احمدی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1378، 488ص، وزیری.

«معجزه » از مباحثی است که در نظام های کلامی و فلسفی مختلف مورد کاوش قرار گرفته است. این کتاب که در سه بخش تدوین شده است، به بررسی تطبیقی مساله معجزه میان فلسفه غرب و فلسفه اسلامی پرداخته، رهیافت ها و نظرگاه های اندیشمندان غربی و مسلمان را گزارش کرده و پس از مقایسه آن ها، به تحلیل و نقد پرداخته است.

بخش اول کتاب به «تعریف معجزه »، بخش دوم، به موضوع «امکان وقوع معجزه » و بخش سوم به «مباحث اثبات و نوع معجزه » و «وجه دلالت معجزه » اختصاص دارد.

10. نقدی بر تهافت الفلاسفه غزالی

سید جلال الدین آشتیانی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1378، 551ص، وزیری.

استاد سید جلال الدین آشتیانی، بزرگ فیلسوف معاصر، که تاکنون آثار گرانقدری نوشته یا تصحیح کرده و تعلیقه زده است، در این کتاب نیز، به تبیین آرای حکما و دفاع از مبانی آنان پرداخته است.

غزالی از نامداران علم در حوزه فرهنگ و معارف اسلامی است و در عرفان نظری و عملی جایگاه بلندی دارد. وی در کتاب تهافت الفلاسفه درصدد برآمد آرا و افکار فلاسفه را بررسی کند و سستی آن ها را بیان دارد.

این کار او، گروهی را از فلسفه گریزان ساخت، ولی حکیمان دوره های بعدی به رد آن پرداختند; از جمله ابن رشد اندلسی، تهافت التهافت را نوشت.

استاد آشتیانی در این کتاب، بیان می دارد که غزالی به جان و عمق فلسفه راه نیافته و اوهامی به هم بافته و با آن ها جنگیده است.

در این کتاب تحقیقاتی درباره توحید افعالی، عقل، حشر، وحی و برخی مسائل دیگر ارائه شده است.

11. هستی شناسی

عبدالرسول عبودیت، مؤسسه آموزشی وپژوهشی امام خمینی(ره)، چاپ چهارم، 1378، 404ص، وزیری.

این کتاب در چهار بخش، حاوی قسمتی از مباحث امور عامه فلسفه - ضرورت و امکان، علیت، جوهر، عرض و حرکت - است که به ضمیمه پنج فصل درباره تعریف فلسفه، روش تحقیق در فلسفه، ارتباط علوم تجربی و فلسفه و ضرورت و فایده فلسفه تدوین شده است.

این کتاب تلاش دارد هر مبحثی با سؤالات مناسب و موجود در ذهن خواننده -دانشجو طرح شود، به گونه ای که پاسخ به این پرسش ها خود به خود خواننده را با سؤال مطرح در آن فصل مواجه سازد.

افزون بر این، مثال های روز و مناسب به کار گرفته شده است. همچنین در موارد مقتضی، مانند بخش حرکت از شکل و نمودار هم استفاده شده است. در انتهای هر فصلی سؤالاتی ذکر شده است تا خواننده با پاسخ به آن ها ورزیده شود.

12. دین و دولت در اندیشه اسلامی

محمد سروش، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1378، 727ص، وزیری.

تبیین نظام حکومتی اسلام و مبانی آن، ضرورتی است که پس از استقرار نظام جمهوری اسلامی پدیدار شد و محققان و دانشوران را به مطالعه و بررسی آن فراخواند.

دین و دولت در اندیشه اسلامی که در شش فصل تدوین شده، پژوهشی است در این زمینه، که با نگرشی جامع، نظام حکومتی اسلام و مبانی آن را کاویده است.

نویسنده بر آن است تا رابطه دین و دولت، دیدگاه اسلام درباره حکومت، خاستگاه دولت، شرایط حاکم در اندیشه اسلامی و اختیارات دولت اسلامی را تبیین کند.

13. جاسوسی و خیانت به کشور

عادل ساریخانی، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، چاپ اول، 1378، 391ص، وزیری.

این کتاب در سه بخش تنظیم شده است:

در بخش نخست، به کلیاتی درباره «جاسوسی » و «خیانت » پرداخته است; مانند تعریف لغوی و اصطلاحی واژگان «جاسوسی » و «خیانت »، بررسی این دو در فقه و حقوق، تبیین سیاسی یا عادی بودن این دو جرم و سابقه تاریخی تحولات جاسوسی و خیانت در حقوق کیفری.

در بخش دوم، جاسوسی و مجازات آن، از دیدگاه اسلام و حقوق موضوعه بررسی شده است.

در بخش سوم، خیانت به کشور و مجازات آن، از منظر اسلام و حقوق موضوعه تبیین شده است.

در مجموع، این کتاب به بررسی جایگاه فقهی و حقوقی «جاسوسی » و «خیانت » پرداخته است.

14. دفاع از حقوق زن

محمد حکیمی، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی، چاپ اول، 1378، 175ص، رقعی.

این کتاب که در دوازده بخش تنظیم یافته است، با توجه به طرح اصول فمینیسم غربی در برخی کتاب ها و نشریات کشور، می کوشد تا با بهره گیری از آیات قرآنی و معارف اهل بیت(ع)، نگرش برتر اسلام بر دیگر مکاتب را آشکار سازد.

برخی مطالب این کتاب عبارت است از: آفرینش زن; اوجگرایی و تکامل زن; عقل زن; پایگاه اجتماعی زن; زن، محور خانواده; رسالت زن; مشورت و رایزنی با زنان; جانبداری افزون بر حق.

ب) رتبه دوم

1. تسدید الاصول (ج 1-2)

محمد مؤمن قمی،چاپ اول، مؤسسه نشر اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1377، وزیری.

این کتاب برطبق مباحث کفایة الاصول تنظیم شده است. در این کتاب، آرا و مبانی صاحب نظران معاصر، مانند حضرت آیة الله محقق نائینی(ره) و حضرت آیة الله محقق اصفهانی(ره) و حضرت آیة الله خوئی (ره) نیز ارائه شده است.

گاهی مؤلف محترم نظریه های جدیدی در علم اصول ارائه کرده است که شایان تامل است.

2. الصوم فی الشریعة الاسلامیة الغراء (ج 1)

جعفر سبحانی، چاپ اول ،مؤسسه امام صادق(ع)، 1378، 482ص، وزیری

جلد اول این کتاب که در یک مقدمه و نه فصل تدوین و منتشر شده است، به مباحث فقهی درباره روزه می پردازد. نیت; مفطرات; عمد و اختیار; اسباب کفارات و مکروهات در روزه; آنچه روزه را باطل نمی کند; موارد وجوب قضای روزه; زمان روزه; شرایط صحت روزه و... از مباحث مطرح شده در این کتاب است که مؤلف محترم به گونه ای استدلالی آن ها را مورد بحث قرار داده است.

3. خلل الصلاة واحکامه

محقق: محمد حسین امراللهی،چاپ اول، مؤسسه نشر اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1378، 836ص، وزیری.

این اثر یکی از یادگارهای فقیه بلند پایه، حضرت آیة الله حاج شیخ مرتضی حائری فرزند بنیانگذار حوزه، حضرت آیة الله العظمی حاج شیخ عبدالکریم حائری یزدی(ره) است. مؤلف بزرگوار هنگام تدریس فقه، مباحث خود را به رشته تحریر درآورده است که یکی از آن ها، مباحث پیچیده «خلل الصلاة » است. محور این مباحث کتاب های شرائع، جواهر و عروة الوثقی (در بخش فروع علم اجمالی خلل) است.

اکنون پس از سال ها از درگذشت مؤلف بزرگوار، یکی از شاگردان آن مرحوم، این اثر سودمند را براساس دست خط مؤلف تحقیق کرده و همراه با استخراج مصادر آن به شکلی مطلوب، به فقه پژوهان عرضه کرده است.

این اثر نیز همانند دیگر آثار مرحوم حائری(ره)، به همت دفتر انتشارات اسلامی وابسته به جامعه مدرسین منتشر شده است.

4. الفوائد الملیة

محقق: محمد حسین مولوی، چاپ اول، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1378، 429ص، وزیری.

شهید اول (ره) افزون بر الفیه در واجبات نماز، رساله ای دارد موسوم به نفلیه در مستحبات نماز. نفلیه بر خلاف الفیه، شروح چندانی ندارد و بهترین شرح آن تالیف شهید ثانی و موسوم به الفوائد الملیه لشرح الرسالة الالفیه است.

این شرح که سال ها پیش در ایران به صورت سنگی به چاپ رسیده، بسیار مغلوط و نامطلوب بود. این اثر اخیرا به همت واحد احیای تراث دفتر تبلیغات اسلامی با استفاده از نسخه های گوناگون خطی، تصحیح شده و همراه با متن مصحح نفلیه شهید اول (ره)، در بیش از چهارصد صفحه منتشر شد. گفتنی است که این اثر سومین کتاب از سلسله مؤلفات شهید ثانی و المقاصد العلیه پنجمین اثر از این سلسله است.

5. المقاصد العلیة

تحقیق: مرکز ابحاث و دراسات اسلامی،چاپ اول، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1378، 720ص، وزیری.

شهید ثانی (ره) عنایت ویژه ای به آثار شهید اول (ره) داشته و برشماری از آثار او شرح و حاشیه نوشته است. یکی از آن ها رساله الفیه شهید اول در واجبات نماز است که شهید ثانی یک شرح و دو حاشیه بر آن نگاشته است.

شرح وی موسوم به المقاصد العلیه نزدیک به یکصد سال پیش به صورت سنگی چاپ شده بود; ولی دو حاشیه مزبور تاکنون به زیور طبع آراسته نگشته بود، تا این که به همت واحد احیای تراث مرکز تحقیقات دفتر تبلیغات اسلامی، با اعتماد برنسخه های گوناگون خطی، همراه با تحقیق متن الفیه شهید اول، در یک جلد چاپ شده است.

6. بررسی تطبیقی مجازات اعدام

محمد ابراهیم شمس ناتری،چاپ اول، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1378، 344ص، وزیری.

جایگزینی قوانین اسلامی از جمله اعدام حدی در قوانین جزائی ایران، دقت نظر در کیفیت اجرای آن را ضروری می سازد.

این کتاب که در سه بخش تدوین شده است، برای تبیین این موضوع، به مطالعه و بررسی تطبیقی نظرگاه های فقهای امامیه و اهل سنت و مکاتب جزائی نو می پردازد و مباحث زیر را می کاود:

سابقه تاریخی مجازات اعدام و چگونگی اجرای آن در اقوام مختلف و ادیان آسمانی و همچنین دیدگاه های مکاتب جزائی نو در مورد اعدام; انواع مجازات های اعدام و نقش بازدارنگی آن; انواع اعدام های حدی و کیفیات مشترک و مختص اعدام حدی و اجرای اعدام های حدی با ابزار نو.

7.مطالعه تطبیقی غرر در معامله

محمد تقی رفیعی،چاپ اول، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1378،280ص، وزیری.

این کتاب در سه بخش تنظیم یافته است: بخش اول، به کلیاتی مانند تعریف غرر و بیان منابع و مبانی آن می پردازد. بخش دوم، به قلمرو غرر در فقه اهل تسنن و قانون مدنی ایران، و غرر در ثمن و مثمن نظر دارد و بخش سوم، موضوع غرر در معاملات بین المللی را بررسی می کند.

نویسنده در این کتاب به تحقیق درباره ابعاد مختلف معاملات غرری پرداخته و از رهگذر مطالعات تطبیقی میان حقوق و فقه اسلامی و دیگر مکاتب و قوانین حقوقی، به جایگا ویژه حقوق اسلامی اشاره کرده است.

8. الموسوعة الفقهیة المیسرة (ج 1-3)

محمد علی انصاری،چاپ اول، مجمع الفکر الاسلامی، قم، 1378، رحلی.

دائرة المعارف نویسی در جهان تشیع، سابقه چندانی ندارد، به ویژه دائرة المعارف فقهی; برخلاف عامه که دائرة المعارف های فقهی متعددی تاکنون تالیف و منتشر کرده اند.

خوشبختانه سنت دائرة المعارف نویسی در میان دانشمندان تشیع نیز اخیرا رواج یافته و آثاری در دست تالیف است. یکی از آن ها موسوعة الفقهیة المیسرة به زبان عربی است که تاکنون چند جلد آن منتشر شده است.

9. القصص القرآنی

سید محمد باقر حکیم،چاپ اول، مرکز جهانی علوم اسلامی، 1377، 360ص، وزیری.

این کتاب دو قسمت دارد: در قسمت اول، ویژگی قصص قرآنی، اهداف آن ها، شبهاتی که از ظاهر قصص قرآن ایجاد می شود و قصه حضرت آدم(ع) و خلافت انسان مطرح شده است.

قسمت دوم این اثر، به بیان قصه حضرت نوح، ابراهیم، موسی و عیسی(ع) می پردازد.

نویسنده با مراجعه به مصادر و منابعی، همانند بحارالانوار، المیزان، قصص قرآن ابن کثیر و قصص قرآن عبدالوهاب النجار -که از روش های اساسی در تفسیر برخوردارند و نیز دیگر منابع، کاوشی ارزنده در زمینه قصه های قرآنی به دست داده است.

10. غالیان، کاوشی در جریان ها و برآیندها

نعمت الله صفری فروشانی،چاپ اول، بنیاد پژوهش های اسلامی آستان قدس رضوی،1378، 412ص، وزیری.

غالیان در طول تاریخ نقش فراوانی در مخدوش کردن چهره شیعه امامیه داشته اند، به گونه ای که حتی امروزه بسیاری از دانشمندان اهل سنت و مستشرقان، غالیان را با شیعه خلط کرده و به ناحق، عقاید آن ها را به شیعه نسبت می دهند و آن را محکوم می کنند.

این اثر که چهار فصل دارد، تلاشی است در جهت تفکیک مرز میان این گروه و شیعه امامیه، که در ضمن آن، عقاید غلات، چه در بعد اختصاصی و چه در بعد عقاید مشترک با شیعه، بررسی و تفاوت آن ها با عقاید شیعه بیان می شود.

یکی از مهم ترین مطالب این کتاب، بیان تلاش اعجاب انگیز ائمه اطهار(ع) در راه نابودی این گروه هاست، که یکی از علل انقراض آن ها نیز مرهون همین تلاش است.

همچنین در این کتاب به بررسی آثار سوء این گروه ها بر شیعه پرداخته شده، که متاسفانه برخی از این آثار هم اکنون نیز مشاهده می شود.

11. منتخب الانوار المضیئة

تحقیق: مؤسسه امام هادی(ع)، چاپ اول، 1378، 450ص، وزیری.

این کتاب در 12 فصل، تحقیقی درباره امام زمان(عج) ارائه کرده است. هر چند روش تحقیق به طور فشرده، در مقدمه کتاب آمده است، ولی توجه به چند نکته ضروری می نماید:

1. افزون بر نقل مصدر یا مصادر از کتب شیعه، به مصادر اهل سنت نیز ارجاع داده شده است;

2. در حاشیه، درباره رجال نامبرده در متن کتاب توضیح کوتاهی داده شده است;

3. روایاتی پیرامون حضرت حجت(ع) از رجال عامه نقل شده، و در حاشیه کتاب وثاقت آن ها از طریق اهل سنت اثبات شده است;

4. هنگامی که میان نسخ منتخب و مصدر روایی که از آن نقل کرده یا سایر مصادر مهم روایی، اختلاف چشمگیری بوده، در پانوشت تذکر داده شده است;

5. در پایان کتاب، سیزده نوع فهرست تنظیم شده است.

12. عبرت های عاشورا

سید احمد خاتمی،چاپ اول، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم،1379، 200ص، رقعی.

تحلیل درست از حادثه عاشورا و مطالعه عوامل و زمینه های پیدایش آن، می تواند چراغی فراروی نسل امروز باشد و عبرت هایی را پیش روی آیندگان قرار دهد.

پیام های عاشورا سلسله مباحثی است در تحلیل حماسه عاشورا، که دستمایه آن، چند سخنرانی مقام معظم رهبری (مدظله) در سال های اخیر درباره نقش خواص در حادثه عاشوراست.

این کتاب به تحلیل واقع بینانه از تجربه عاشورا پرداخته، نقش برخی از عوامل زمینه ساز آن حادثه جانسوز را تبیین می کند. برخی از این عوامل عبارت است از: کنار گذاردن وصایای پیامبر اکرم(ص)، رنگ باختن معنویت پس از پیامبر(ص) و افول غیرت دینی.

13. حیاة امیرالمؤمنین(ع) عن لسانه

محمد محمدیان، چاپ اول، مؤسسه نشر اسلامی جامعه مدرسین حوزه علمیه قم، 1377، 396ص، وزیری.

امامت جایگاهی آسمانی و ملکوتی است و کسی را توان مداخله در آن و تعیین امام نیست; همان گونه که خداوند متعال، پیامبر بزرگ حضرت ابراهیم(ع) را پس از سپری کردن آزمون های فراوانی به این سمت رفیع برگزید.

پس، سخن گفتن در این زمینه بسیار دشوار است، مگر برای آن که زبانی آسمانی و ملکوتی دارد. بدین جهت مؤلف محترم این اثر ارزشمند، به تتبع گسترده ای دست زده و سخنان نورانی امام علی(ع) را از منابع شیعه و اهل سنت گردآورده و آن ها را با دسته بندی خاصی تدوین کرده است.

این اثر در شش جلد تنظیم و تاکنون دو جلد آن به بازار کتاب عرضه شده است.

14. فلسفه سیاست

محمد جواد نوروزی،چاپ چهارم،مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1378، 211ص، وزیری.

این اثر در سه بخش تنظیم شده است: بخش نخست، درباره مباحث مقدماتی است که در سه فصل: مفهوم سیاست از دید اندیشمندان اسلام; دین و سیاست و سکولاریسم ارائه شده است.

بخش دوم، درباره دولت و حکومت است که در پنج فصل: ضرورت دولت; جایگاه قانون; انواع حکومت; مشروعیت; دمکراسی و ارزیابی آن تنظیم گشته است.

بخش سوم، در باب ولایت فقیه است که ولایت معصومان(ع); ولایت فقیه و سابقه تاریخی آن; دلایل ولایت فقیه و شرایط و حدود اختیارات حاکم اسلامی در آن، مورد بحث قرار گرفته است.

15. سرشت کلیت و ضرورت:پژوهشی در فلسفه منطق

عسکری سلیمانی امیری،چاپ اول، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم، 1378، 375ص، وزیری.

از ویژگی های علوم یقینی کلیت و ضرورت است. این پژوهش در دو بخش: راه رسیدن به کلیت و راه رسیدن به ضرورت در قضایا را بر می رسد و در نهایت رابطه میان کلیت با ضرورت را در پایان کتاب بحث می کند.

بخش اول، از قضیه و تعریف آن شروع و انواع قضایا در آن بررسی می شود، بعد راه رسیدن به کلیت قضایای کلی را از طریق غیراستدلال و از راه استدلال، اعم از استدلال های مباشری و غیر مباشری، نشان می دهد و در هر قسمت، معیار تحقق کلیت و معیار شناسایی آن را بیان می کند.

در بخش دوم، با استفاده از بحث های مقدمی در بخش اول، به انواع قضایا به لحاظ محمول می پردازد. سپس وارد قضایای ضروریه می شود و مقایسه ای بین انواع قضایا به لحاظ محمول از قبیل حمل ذاتی، شایع صناعی، تحلیلی، ترکیبی، ذاتی و عرضی انجام می دهد.همچنین درباره ضرورت صدق - که مقوله ای جدا از ضرورت های شش گانه در باب جهات است بحث می کند و در این بخش، به تفصیل راه های رسیدن به ضرورت و معیار تحقق و شناسایی بررسی می شود.

16. پیش شرطهای پژوهش در علوم دینی

رضابابایی،چاپ اول، مرکز فعالیت ها و پژوهش های قرآن و عترت، 1378، 213ص، رقعی.

نگارنده این کتاب به دلیل اهمیت ویرایش و سامان دادن به پژوهش های متنوع در علوم دینی، تجربیاتی را از بایسته های پژوهش در علوم دینی، در بیست پیش شرط خلاصه کرده است که برای تحقیق و نگارش سودمند است. آنچه در این کتاب پیش روی خوانندگان است هشدارها و توصیه هایی برآمده از تجربه مؤلف در تحقیق و پژوهش در قلمرو علوم دینی است. کار بست ابزار کارآمدتر; ابتکار و نوآوری; خودداری از تعجیل در عرضه; رعایت موازین روساختی; و... برخی عناوین کتاب به شمار می رود.

همچنین در پایان، کتاب شناسی پژوهش افزوده شده است.

17. رجال الشیعة فی اسانید السنه

محمد جعفر طبسی،چاپ اول، مؤسسه معارف اسلامی قم، 1378، 484ص، وزیری.

این کتاب به استخراج نام های راویان شیعی - که در سلسله روات احادیث کتب صحاح سته اهل سنت واقع شده اند پرداخته است.

مؤلف، اسامی محترم یکصد و چهل تن از محدثان شیعه را ذکر کرده، آن گاه در مورد هر راوی، پنج محور زیر را توضیح داده است:

1. تبیین شخصیت و وثاقت راوی;

2. اثبات تشیع راوی;

3. تعیین طبقه هر راوی به استناد آرای ابن حجر عسقلانی و ابوالحجاج مزی;

4. ذکر موارد روایات هر راوی در صحاح سته;

5. اشاره ای کوتاه به زندگی نامه هر راوی به استناد کتب رجالی شیعه.

18. الشیخ الطوسی مفسرا

خضیر جعفر،چاپ اول، دفتر تبلیغات اسلامی حوزه علمیه قم،1378، 320ص، وزیری.

این کتاب - که دارای سه باب و یک خاتمه است - به منظور معرفی شخصیت بزرگ شیخ طوسی(ره) و آثار گرانقدر ایشان تدوین شده است.

در باب اول، در دو فصل به بیان زندگی شیخ، ثقافت و عصر ایشان پرداخته شده است.

در باب دوم، در چهار فصل به چگونگی آغاز بحث های تفسیری و تطورات روش های تفسیر; توصیف اجمالی کتاب تبیان و جایگاه مباحث عقلی در آن; تبیین تفسیر قرآن به قرآن و قرآن به سنت در تبیان و جایگاه بحث لغوی در آن، پرداخته شده است.

در باب سوم در دو فصل مستقل، از علوم قرآن و عقاید امامیه بحث شده است. در مجموع، این کتاب روش تفسیری شیخ طوسی(ره) را تشریح می کند.

19. طبقات مفسران شیعه (ج 1- 5)

دکتر عقیقی بخشایشی،چاپ دوم، دفتر نشر نوید اسلام، 1377، وزیری.

این کتاب در پنج جلد تدوین یافته است، به معرفی مفسران پیشین و کتب تفسیری آنان از عصر نخستین اسلام تا قرن پانزدهم می پردازد.

در جلد اول این کتاب، از ویژگی های قرآن; تدوین و گردآوری آن; علوم لازم برای تفسیر قرآن; ترجمه; تفسیر; تاویل و تطبیق قرآن; اعترافات دانشمندان خارجی درباره قرآن; تقسیم بندی های مختلف در شیوه تفسیر; طبقات تفسیری شیعه; اهل تالیف و تفسیر در میان اهل بیت(ع) مطالبی ارائه شده است.

آن گاه به اجمال درباره مفسران قرن یکم تا قرن چهارم و کتاب های تفسیری آنان توضیحاتی عرضه شده است. در جلدهای بعدی همین امر ادامه یافته است، تا جلد پنجم، که با معرفی مفسران قرن پانزدهم و کتب ایشان پایان می یابد.

20. الامام البخاری و فقه اهل العراق

حسین غیب غلامی، چاپ اول، دارالاعتصام بیروت(لندن)، 1420ق، 253ص، وزیری.

این کتاب که در یک مقدمه و چهار فصل تنظیم شده، پژوهشی است درباره موضع گیری امام بخاری در مورد تفکر فقهی ابوحنیفه. در این اثر، همه آثار محمدبن اسماعیل بخاری بررسی گردیده و موارد «بعض الناس » از صحیح استخراج و موارد مشروح آن بر فکر ابوحنیفه تطبیق گردیده است.

در این کتاب نقش خلفای اموی و عباسی، به ویژه متوکل عباسی، در مورد جریان اهل حدیث روشن گردیده است.

عناوین چهار فصل این کتاب به قرار ذیل است: فصل یکم: روش های فکری عصر بخاری; فصل دوم: معرفی ابوحنیفه; فصل سوم: معرفی امام بخاری; فصل چهارم: موضع گیری های بخاری در مقابل ابوحنیفه.

21. فلسفه اخلاق

مجتبی مصباح،چاپ چهارم، مؤسسه آموزشی و پژوهشی امام خمینی(ره)، 1378، 192ص، وزیری.

کتاب فلسفه اخلاق از چهار بخش اصلی تشکیل شده است:

در بخش اول، پس از توضیح علوم مربوط به اخلاق و جایگاه فلسفه اخلاق، مساله اخباری یا انشائی بودن جملات اخلاقی طرح و با بررسی مفاهیم اخلاقی، ویژگی های آن ها نشان داده شده است که جملات اخلاقی پشتوانه واقعی دارند و به اصطلاح اخباری اند.

در بخش دوم، اخباری یا انشائی دانستن جملات اخلاقی، ملاک دسته بندی مکاتب مختلف اخلاقی قرار گرفته و مهم ترین مکاتب غیر توصیفی (مکتب اشاعره، احساس گرایی و جامعه گرایی) و مکاتب توصیفی (از جمله لذت گرایی، منفعت عمومی، عاطفه گرایی، قدرت طلبی، وجدان گرایی، مکتب کانت، مکاتب ترک تعلقات دنیوی و مکتب سعادت و کمال) به اختصار وعموما با نقل شواهدی از صاحبان این مکاتب توضیح داده شده و در پایان هر مکتب، نقاط ضعف و قوت آن بررسی شده است.

در بخش سوم کتاب، براساس ویژگی های مفاهیم اخلاقی و اصول موضوعه ای که در فلسفه اسلامی و علم النفس فلسفی اثبات شده است، نظام اخلاقی پذیرفتنی، تبیین عقلانی شده و در آن مطلوب نهایی اخلاق و راه ارزیابی افعال اختیاری انسان مشخص شده است. سپس با ارائه شواهدی از آیات قرآن کریم و روایات، نظام اخلاقی اسلام تنها نظام اخلاقی شایان قبول معرفی شده است. آن گاه ویژگی های این نظام در مقایسه با دیگر مکاتب اخلاقی مورد بحث قرار گرفته است.

دربخش چهارم، به مساله اخلاق یا نسبیت اخلاق و لوازم آن از جمله بحث تساهل و تسامح اخلاقی مستقلا پرداخته شده و در پایان نیز بحث مسؤولیت آمده است. این کتاب سعی کرده مهم ترین مکاتب فلسفه اخلاق، از جمله برخی از مکاتب قرن بیستم را با بیان ساده و پرهیز از به کارگیری اصطلاحات پیچیده توضیح دهد.

22. نرگس «همدم خورشید»

محمد باقر پورامینی،چاپ اول، پژوهشکده باقرالعلوم، 1378، 108ص، رقعی.

این کتاب به شرح زندگانی بانوی بزرگوار «نرگس خاتون »، مادر امام زمان(عج) پرداخته است و از این رهگذر گامی در جهت ارائه الگوهای راستین برای زنان مسلمان برداشته است.

نویسنده در یازده بخش کوتاه و با قلمی روان و شیوا فضای زندگی حضرت نرگس(ع) را به زیبایی تحریر کرده که عناوین این بخش ها از این قرار است: شهره شهر; شمع شمعون; سور و سوگ; روایت رؤیا; در بند دل; سفیر سامراء; آستان آشنا; حسن حسن; سرور سوسن; نور نرگس و راحت ریحانه.