۳۸ سال "سلامت" در ایران

از زمان فعالیت "اداره کل صحة" وابسته به وزارت داخله کشور در سال‌های 1320 تا تشکیل "وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی" در سال‌ 1364 و اکنون که 38 سال از انقلاب اسلامی ایران می‌گذرد، بیش از 200 قانون مرتبط با "سلامت" در کشور به تصویب رسیده تا موجبات تأمین بهداشت و درمان ایرانی‌ها فراهم شود.

به گزارش به نقل از ایسنا، بی‌تردید یکی از اهداف انقلاب اسلامی، افزایش سطح سلامت و ایجاد شرایط لازم برای دسترسی عادلانه و فراگیر آحاد مردم به خدمات بهداشتی درمانی مناسب بود. به همین منظور در سال 1364 به منظور استفاده مطلوب و هماهنگ از امکانات پزشکی کشور در جهت تامین و تعمیم بهداشت و درمان و بهزیستی و آموزش و پژوهش، "وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی" تشکیل شد و به موجب این قانون کلیه اختیارات "وزیر بهداری و بهزیستی" و آن قسمت از وظایف و اختیارات وزیر فرهنگ و آموزش عالی که در ارتباط با امور بهداشت، درمان، آموزش و پژوهش پزشکی بود به وزیر این وزارتخانه محول شد.

البته در سال 1383 با تصویب قانون ساختار نظام جامع رفاه و تأمین اجتماعی، کلیه وظایف تأمین اجتماعی (بیمه‌ای و حمایتی) از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی منفک و به وزارتخانه دیگری داده شد و به این ترتیب وابستگی سازمان‌های بهزیستی، خدمات درمانی و تأمین اجتماعی نیز از وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی به وزارت جدیدالتأسیس منتقل شد.

در مجموع از آغاز انقلاب اسلامی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی از جمله وزارتخانه‌های فعالی بوده که سعی در حفظ تأمین و ارتقاء سلامت مردم داشته و در این مسیر تغییرات زیادی را هم به لحاظ ساختاری تجربه کرده است. در هر حال اقدام به تأمین نیروی انسانی ورزیده، تأسیس مراکز درمانی و ساخت بیمارستان‌ها، ارتقاء سطح کیفیت تجهیزات پزشکی و نیز آموزش و بالا بردن سطح آگاهی مردم نسبت به بیماری‌ها و آموزش روش‌های پیشگیری از آن‌ها، از جمله بدیهی‌ترین اقداماتی بوده که این وزارتخانه در طول این سال‌ها برای رسیدن به اهداف خود در دستور کار داشته است.

پس از انقلاب اسلامی تعداد دانشکده‌های گروه علوم پزشکی و نیز اعضای هیئت‌علمی این دانشکده‌ها روند رو به رشدی یافت؛ درنتیجه بر ظرفیت پذیرش دانشجو در رشته‌های مختلف پزشکی به طور چشمگیری افزوده شد تا نیاز کشور به پزشک برآورده شود. در حال حاضر نیز شبکه‌های بهداشتی ـ درمانی، همراه با بیمارستان‌ها و پلی کلینیک‌های تخصصی و بیمارستان‌های دانشگاهی با خدمات فوق تخصصی، مراکز بهداشتی- درمانی کشور را تشکیل می‌دهند.

در جهت تحقق اصول 3 - 29 و 43 قانون اساسی، مبنی بر محوری شناختن سلامت انسان و مکلف بودن دولت در بسیج تمامی امکاناتش جهت سلامت افراد کشور، بنابر اذعان مسوولان، امروز بیش از 95 درصد جمعیت کشور زیر پوشش بیمه قرار دارند. در راستای تحقق اهداف ماده 90 و 91 قانون برنامه چهارم توسعه مبنی بر کاهش هزینه پرداختی از جیب مردم و تعمیم عدالت در بهره‌مندی از خدمات درمانی برای روستاییان و عشایر نیز اقدامات مؤثری صورت گرفت.

ایجاد مراکز بهداشتی و درمانی روستایی، واکسیناسیون تمام کودکان از طریق خانه‌های بهداشت، توجه به بهداشت محیط و آب و فاضلاب و مبارزه با بیماری‌های واگیر و اپیدمی‌ از جمله اقدامات بهداشتی در سال‌های اولیه انقلاب بود و در طول این سال‌ها بر تکمیل شبکه بهداشت کشور و همچنین مبارزه با بیماری‌های غیرواگیر تلاش شد. نهایتا در دولت یازدهم تکمیل این شبکه و گسترش آن به شهرها (به جز بخش‌هایی از تهران) محقق شد و سند ملی پیشگیری و کنترل بیماری‌های غیرواگیر و عوامل خطر مرتبط، در شورای عالی سلامت و امنیت غذایی به عنوان بالاترین مرجع تصمیم‌گیر در حوزه سلامت، به تصویب رسید.

قبل از سال 1357 تنها 10 دانشگاه علوم پزشکی در کشور فعالیت داشتند؛ عددی که اکنون به 60 رسیده و همچنان در تربیت گروه‌های مختلف پزشکی، پیراپزشکی و گروه‌های متخصص و فوق تخصص مهم‌ترین نقش را ایفا می‌کنند. تعداد 930 بیمارستان نیز در زیرمجموعه‌ این دانشگاه‌ها در سراسر کشور، عهده‌دار ارائه خدمت به بیماران هستند.

بنابر اعلام مسوولان معاونت درمان وزارت بهداشت، اکنون 16000 پزشک متخصص و فوق تخصص در 658 پلی‌کلینیک تخصصی در کشور به ارائه خدمات ویزیت سرپایی با تعرفه دولتی 3500 تومانی می‌پردازند؛ بطوری که مسوولان امر معتقدند این سطح از خدمت با ویژگی دسترسی در مناطق کمتر توسعه‌یافته، برگ زرین دیگری در دفتر 38 ساله انقلاب اسلامی ایران است.

تعداد پزشکان ایران در آستانه پیروزی انقلاب اسلامی ‌(1356) 13428 نفر بود که حدود نیمی از آن‌ها (قریب به 6 هزار نفر) از پزشکان پاکستانی بودند و در سال 57 به ازای هر 2هزار و 800 نفر یک پزشک و اگر تهران را حذف می‌کردیم برای هر 4000 نفر یک پزشک وجود داشت و به دلیل توزیع ناعادلانه پزشکان در کشور، این نسبت، 18000 نفر به یک پزشک بود. به تدریج اقدامات لازم در جهت ساماندهی این موضوع صورت گرفت؛ به طوری که در سال 63 و با بهتر شدن وضعیت ایران، حدود 54 درصد پزشکان عمومی، 87 درصد متخصصین و 66 درصد دندان‌پزشکان در تهران و پنج شهر بزرگ حضور داشتند و مابقی در شهرهای دیگر.

اکنون نیز 11000 پزشک متخصص، فلوشیپ یا فوق‌تخصص در بیمارستان‌ها و اورژانس‌های پیش‌بیمارستانی به صورت تمام‌وقت جغرافیایی (اعم از تمام وقت هیئت‌علمی و تمام وقت درمانی) و 5700 پزشک فوق تخصص، متخصص و عمومی در 301 شهر کم برخوردار به هم‌وطنان خود خدمات مورد نیازشان را ارائه می‌کنند.

در سال 1357 تعداد پرستاران 7100 نفر و نسبت پرستار به هر 10هزار نفر، 2.1 بوده و اکنون حدود 100 هزار پرستار با نسبت 14.2 پرستار به ازای هر 10 هزار نفر فعالند.

اورژانس 115 ایران نیز پس از انقلاب به عنوان یک ناوگان قوی متحول شد. از سال 1354 تا 1357 تعداد 12 پایگاه اورژانس پیش بیمارستانی در تهران و 7 پایگاه در شهرستان‌های ایران راه‌اندازی شد. اکنون و پس از گذشت 38 سال تعداد این پایگاه‌ها از 19 به 2196 پایگاه جاده‌ای و شهری رسیده و سعی در پوشش مناطق مختلف کشور داشته است. در خلال این سال‌ها اورژانس 115 ضمن نوسازی ناوگان اورژانس و راه‌اندازی 25 پایگاه اورژانس هوایی، تلاش کرده تا خدمت‌رسانی به بیماران را تسریع کرده و زمان رسیدن بر بالین بیماران را به استانداردهای جهانی نزدیک نماید.

گسترش درمان‌های تخصصی و فوق تخصصی، پیوند اعضاء و پزشکی هسته‌ای نیز در طی این سال‌ها در ایران رشد مطلوبی داشته و پیشرفت‌های قابل توجهی را تجربه کرده است؛ به طوری که تا پیش از انقلاب اسلامی مراکز فراهم آوری اعضاء وجود نداشت و تنها 50 مورد پیوند کلیه در ایران به ثبت رسیده بود، اما اکنون 53 مرکز در سراسر کشور فعالیت می‌کنند و سالانه 2500 مورد پیوند کلیه در کشور صورت می‌گیرد.

بی‌تردید پیشرفت در زمینه پیوند دیگر اعضای بدن، تبدیل شدن ایران به قطب علمی عمل‌های پیوند در منطقه و رایگان شدن پیوند اعضا در کشور برای گسترش این خدمت استراتژیک که در قله‌های دانش قرار دارد، یکی از افتخارات بزرگ نظام بهداشت و درمان جمهوری اسلامی ایران است.

ترمیم ضایعات نخاعی و دستاوردهای دانشمندان پزشکی در این زمینه یکی دیگر از افتخارات نظام سلامت کشور در چند سال اخیر است.

با آغاز دولت یازدهم نیز نقاط ضعف و آسیب‌های حوزه سلامت شناسایی شد و بر همین اساس، برنامه تحول نظام سلامت برای نزدیک شدن به هدف انقلاب و کشور مبنی بر عدالت در حوزه سلامت اجرایی شد. دستاوردهای این برنامه، نیز تا کنون کاهش میزان پرداختی از جیب بیماران بستری، تحول سیمای بیمارستان‌ها با نوسازی و استانداردسازی، رایگان شدن زایمان طبیعی، کاهش میزان سزارین و ماندگاری پزشکان در مناطق محروم بوده است.

البته ناگفته نماند که با وجود همه این اقدامات، هنوز تا استانداردهای جهانی و منطقه مدیترانه شرقی فاصله زیادی باقیست؛ هنوز هم کمبودهای زیادی در حوزه تخت‌های بیمارستانی، نیروهای بهداشتی، پرستاری ،پزشکی و ... وجود دارد. در همین راستا و به اذعان مسوولان وزارت بهداشت با برنامه‌ریزی‌ها و بر اساس سند چشم انداز درمان 1404، برای راه‌اندازی 2.2 تخت به ازاء هر 1000 نفر و در مجموع 50 هزار تخت در سراسر کشور، به کار گیری 1.5 پرستار به ازاء هر تخت، 95 پزشک عمومی به ازاء هر 100هزار نفر و 86 متخصص به ازاء هر 100هزار نفر تلاش‌های قابل توجهی در حال انجام است.

بی‌تردید برای رسیدن به استانداردهای جهانی در این حوزه، باید تمام دست اندرکاران سلامت و سایر بخش‌ها همچون وزارتخانه‌های کشور، مسکن و شهرسازی و رفاه و امور اجتماعی و ... همگام با یکدیگر برای رفع مشکلات و کمبودها دو چندان تلاش کنند.