خبرگزاری مهر _ گروه فرهنگ: چند سالی است که کتاب‌های مکتوب و صوتی گزیده آثار منثور ادبیات فارسی تحت عنوان مجموعه «گنج حکمت» توسط انتشارات معین منتشر و عرضه می‌شوند. این آثار با صدای گویندگان شناخته‌شده و پیشکسوت همراه‌اند و شنیدن آثار مشهور و گاه ناشناخته ادبیات فارسی را لذت‌بخش می‌کنند.
تا به حال این عناوین از مجموعه «گنج حکمت» منتشر شده‌اند:
گلزار معرفت شامل گزیده بهارستان جامی با تصحیح اسماعیل حاکمی و خوانش ابوالحسن تهامی، گنج روز نیاز شامل گزیده طبقات صوفیه اثر خواجه عبدالله انصاری با توضیح محمد سرور مولایی و خوانش ناصر طهماسب، پرنیان هفت رنگ شامل گزیده چهارمقاله عروضی سمرقندی با گزینش عفت مستشارنیا و خوانش بهروز رضوی، ایوان جان شامل گزیده آثار پارسی احمد غزالی با گزینش و خوانش نصرالله پورجوادی، اکسیر خوشبختی شامل گزیده کیمیای سعادت اثر امام محمد غزالی با گزینش بهاالدین خرمشاهی و خوانش بهروز رضوی، از چنین حکایت‌ها شامل گزیده تاریخ بیهقی اثر محمدبن حسین بیهقی با گزینش محمد جعفر یاحقی و خوانش ابوالحسن تهامی، از گلستان بیخزان شیخ شیراز شامل گزیده گلستان سعدی با گزینش جویا جهانبخش و خوانش ابوالحسن تهامی، از غم به شادمانی شامل گزیده فرج بعد از شدت اثر دهستانی مویدی با گزینش اسماعیل حاکمی و خوانش سیروس ابراهیم‌زاده، از هر دری حکایتی شامل گزیده جوامع الحکایات با گزینش امیربانو کریمی و خوانش ژرژ پطرسی، بوی دل‌خوشی شامل گزیده اسرارالتوحید اثر محمدبن منور با گزینش محسن بابایی و خوانش پرویز بهرام، خوار دیوارِ رزان شامل گزیده آثار منثور مولانا با گزینش توفیق سبحانی و خوانش بهروز رضوی و در جستجوی آینه شامل گزیده مقالات شمس اثر شمس تبریزی با گزینش محمدعلی موحد و خوانش هوشنگ آزادی‌ور.
درباره این مجموعه، پیش‌تر با سیروس ابراهیم‌زاده (اینجا) و ژرژ پطروسی (اینجا) که خوانش تعدادی از کتاب‌های آن را به عهده داشته‌اند، گفتگو کردیم. ابراهیم‌زاده بازیگر پیشکسوت سینما، تئاتر و تلویزیون و پطروسی نیز یکی از گویندگان قدیمی تلویزیون و سینماست.
این‌بار به گفتگو با محمد شریفی دبیر این مجموعه نشستیم که مسئولیت کارهای آماده‌سازی و انتشار آثار آن را به عهده دارد. شریفی بیشتر به عنوان ویراستار نشر فعالیت دارد و یکی از آثار مهمش، «فرهنگ ادبیات فارسی معاصر» است که سال 95 توسط نشر نو منتشر و عرضه شد.
در این گپ و گفت، انگیزه اصلی، چگونگی شروع و همچنین ادامه کار، ورود گویندگان به پروژه و مسائل دیگر مورد بحث قرار گرفتند.
در ادامه مشروح گفتگو با محمد شریفی دبیر مجموعه «گنج حکمت» را از نظر می‌گذرانیم که ابتدایش درباره تشابه اسمی این ویراستار با یک نویسنده در بازار نشر بود.
* آقای شریفی یک محمد شریفی دیگر هم در بازار نشر ایران وجود دارد که ظاهرا شما نیستید!
(می‌خندد) بله آن آقای شریفی دَه‌دوازده سالی از من کوچکتر و اهل رفسنجان است. ایشان نویسنده است و من ویراستار.
* کار مجموعه گنج حکمت از چه زمانی شروع شد؟
حدود سال 90 بود که برنامه‌اش را چیدیم و فکر کردیم که چه کنیم و چه نکنیم. ابتدا قرار بود مجموعه گنج حکمت فقط در قالب کتاب و به صورت مکتوب منتشر شود. ایده اولیه را هم در گردهمایی و هم‌فکری‌هایمان برای این مجموعه با این محوریت ارائه کردم که یک مجموعه از گزیده‌های ادبیات فارسی را با حجمی نسبتا ثابت مثلا 160 صفحه منتشر کنیم. بنا هم بر تمرکز روی آثار منثور ادبیات فارسی بود.
* ایده اصلی‌تان چه بود؟ شاید بهتر باشد بگویم هدف‌تان از این کار چه بود؟
ایده من این بود که کتاب‌های مشهور و غیرمشهور ادبیات فارسی را در ساختاری ترکیبی به مردم معرفی کنیم. یعنی کمترشناخته‌شده ها را در ترکیب با کتاب‌های شناخته‌شده‌ای مثل گلستان یا تاریخ بیهقی، بشناسانیم. مثلا مردم ما چندان علاالدوله سمنانی یا احمد جام را نمی‌شناسند. این‌ها شناخته‌شده نیستند ولی فوق‌العاده جذاب‌اند. بنابراین می‌خواستم هم آثار شناخته‌شده و هم شناخته‌نشده را مطرح کنیم. مثلا کسی از مردم بهارستان جامی یا طبقات صوفیه را در ردیف اول نثرهای مهم فارسی قرار نمی‌دهد در حالی‌که این آثار در عین این‌که کمتر فراگیر شده‌اند، از نظر ساختار و محتوا، عالی‌اند.
* از منظر مخاطب‌شناسی چه ملاحظاتی را در نظر گرفتید؟
بنا را بر این گذاشتیم که کتاب‌های مجموعه توضیحات کافی داشته باشند تا یک خواننده معمولی و در واقع عام هم بتواند آن را بخواند. همچنین قرار شد متون برگزیده جذاب باشند تا کسی که متخصص نیست و به اصطلاح گذری به این سمت و سو آمده، از آن لذت ببرد. یعنی کار طوری باشد که مخاطب را - چه عام و چه خاص - پای خودش نگه دارد. با این ایده بود که شروع به کار کردیم و قراردادهایی بسته، و فهرست‌هایی تهیه شد.
* پس چطور شد که نسخه‌های صوتی هم با نسخه مکتوب همراه شدند؟
تقریبا 2 سال پس از شروع که چند عنوان از مجموعه آماده بود و می‌خواستیم 6 عنوانش را همزمان با هم منتشر کنیم، یکی از دوستان دست‌اندرکار گفت متن‌های گزیده سخت هستند و همه مخاطبان نمی‌توانند به راحتی از پس خواندنشان بر بیایند. چرا یک نسخه صوتی همراه عناوین مجموعه نباشد که مخاطبان بتوانند آن‌ها را بشنوند؟ این ایده من را به فکر انداخت که شاید بتوانیم چنین کاری کنیم! به همین دلیل سراغ ابوالحسن تهامی رفتم که از قدیم با هم دوستی داشتیم؛ ایشان هم خیلی از این ماجرا استقبال کرد و گفت همه‌جوره به این ماجرا کمک خواهد کرد. آقای تهامی این قول را هم داد که از گوینده‌ها و دوبلورها دعوت کند که برای همکاری با این پروژه بیایند.
فکر می‌کنم اولین عنوان را سال 93 منتشر کردیم. یعنی 6 عنوان از مجموعه «گنج حکمت» همزمان با هم منتشر شدند؛ گزیده تاریخ بیهقی، مقالات شمس، آثار منثور مولوی، طبقات صوفیه و بهارستان جامی و یک عنوان دیگر بودند که با هم منتشر شدند. بعد در ادامه، عناوین مجموعه به صورت تک تک منتشر و عرضه شدند. به این ترتیب، گزیده آثار احمد غزالی و گلستان سعدی منتشر شدند و حالا عناوین مجموعه به 12 تا رسیده است.
* انتخاب گوینده‌ها برای هر اثر چطور بود؟ یعنی صرفا به خاطر صدای خاص‌شان انتخابشان کردید؟ یا به خاطر آشنایی‌شان با هر اثر؟
این قسمت از کار، خیلی سخت بود. اصلا این‌طور نبود که گوینده‌ای را صرفا به خاطر شهرت یا سابقه کارش در حوزه دوبله یا گویندگی، دعوت به کار کنیم. در این زمینه بسیار سختی کشیدیم و صداها را بارها و بارها سنجیدیم. در نظر داشته باشید که مثلا گزیده «اسرارالتوحید» با صدای پرویز بهرام است. خب ما کلی امتحان کردیم که در مقاطعی که خودِ ابوسعید ابوالخیر صحبت می‌کند، صدای گوینده باید چطور باشد. طبیعتا یک صدای قبراق جوان به درد این کار نمی‌خورد. یک صدای سالخورده خسته لازم بود که به جای ابوسعید حرف بزند و حس درستش را القا کند.
یا مثلا برای بهارستان جامی که خیلی طنز دارد، به نظر می‌رسید که صدای ابوالحسن تهامی خیلی مناسب باشد. گزیده گلستان سعدی را هم ایشان خواند. برخی از گوینده‌های حاضر در این مجموعه، دو اثر را خواندند ولی عموم گوینده‌ها یک کار را خواندند.
* حضور نصرالله پورجوادی به عنوان گوینده در این پروژه چطور بود؟
یکی از پیچیدگی‌های ماجرا مربوط به این بود که برخی از متن‌ها و گزیده‌ها سخت‌اند و تمرین هم که می‌کنی، باز درست از آب در نمی‌آیند. اصطلاحات و لغات سخت عربی را خیلی از گویندگان نمی‌توانند درست اجرا کنند. هرچقدر هم که تمرین کنند باز سخت‌شان است. برای کتاب «ایوان جان» که گزیده نوشته‌های احمد غزالی را با تصحیح دکتر پورجوادی شامل می‌شد، سراغ هر گوینده‌ای که رفتیم، دیدیم نمی‌شود. گوینده‌هایی هم که با آن‌ها همکاری داشتیم، از سرشناسان این کار هستند و اغلب سرشان شلوغ است. بنابراین نمی‌توانستیم خیلی روی وقت تمرینِ پیش از اجرا حساب کنیم. با یکی دوبار تمرین هم کار از آب در نمی‌آمد. بنابراین این ایده را امتحان کردیم که کار با صدای خود صاحب اثر، یعنی کسی که متن را گزیده کرده، چطور می‌شود؟ این شد که این کار را خود آقای پورجوادی خواند.
در همین زمینه، کار گزیده «در جستجوی آینه» یعنی گزیده مقالات شمس تبریزی را آقای محمدعلی موحد انجام داد. چند نفر از دوستان بودند که آرزو می‌کردند خوانش متن هم توسط خود آقای موحد انجام شود اما در نهایت این کار توسط هوشنگ آزادی‌ور انجام شد. درباره «ایوان جان» من ترجیح دادم و می‌دهم که کار را با صدای خود آقای پورجوادی بشنوم.
* پس استفاده از بهروز رضوی هم با وقوف به این‌که این گوینده با متون و اشعار کهن ادبیات فارسی آشناست، نقطه قوت پروژه بوده است!
بله همین‌طور است. برخی از مخاطبان ماجرا را نمی‌دانند. یعنی نمی‌دانند که این گوینده اولین بارش است یا پنجاه سال سابقه دارد. این‌که گوینده‌ای مثل بهروز رضوی روی متن سوار است، احساس خوبی را منتقل می‌کند. اوست که بر متن سوار است نه متن بر او. شما وقتی خوانش بهروز رضوی را می‌شنوید، خیلی درگیر این نیستید که صدای خوبی دارد یا نه؛ بیشتر به این توجه می‌کنید که دارد متن را درست می‌خواند. آقای رضوی با متون کهن فارسی آشناست و از جمله گوینده‌هایی بود که پیش از ضبط و اجرا، با او تمرین نداشتیم. البته طبیعی است که هنگام ضبط اشکالاتی باشد و خب در آن لحظات، کار را نگه داشته و دوباره از سر می‌گرفتیم.
* آقای رضوی سال‌هاست که با اشعار و منثورات مولانا آشناست و آن‌ها را در قالب آثاری که با لوح فشرده عرضه شدند، خوانده است!
بله. البته ایشان با آثار دیگرِ غیر از مولوی هم آشناست. او به طور ابتدا به ساکن بر کار مسلط و راحت بود. شنونده هم وقتی خوانش او را می‌شنود، می‌فهمد که گوینده با متن آشناست.
* حضور سیروس ابراهیم‌زاده در پروژه چطور بود؟
ویژگی مهم ایشان این است که آدم کتابخوانی است؛ و البته هنگام کار بسیار وسواسی. روی درست ادا کردن لغات خیلی تاکید داشت.
* آقای ابراهیم‌زاده لحن و بیان خاصی دارد!
بله و با همین ویژگی شناخته شده است. بنابراین لحن و خوانش خاص ایشان تا جایی که به خوانش صحیح لطمه نزند، هیچ مساله‌ای نیست و سر کار هم نبود.
* حضور ژرژ پطروسی چطور؟
آقای پطروسی هم خیلی خوب بود. البته این مدل کار را چندان انجام نداده بود. بنابراین پیش از ضبط کار را با هم خواندیم و نتیجه خوبی هم گرفتیم. به نظرم کار ایشان با یکی دو بار تمرین، درآمد.
* جالب است که آقای پطروسی با وجود ارمنی بودنش، از پس واژه‌ها و عبارات اسلامی کار خوب بر آمده است!
وقتی تمرین می‌کردیم، به جاهایی می‌رسیدیم و به نظرم می‌رسید که ما مسلمانان و او چه فرقی داریم! منظورم این است که در آن فرازها می‌دیدیم واقعا فرقی با هم نداریم. البته بگویم که ایشان ارمنی نیست بلکه آشوری است و با فرهنگ ما هم چندان غریبه نیست. یعنی می‌توانم بگویم اصلا غریبه نیست. بالاخره او در این فرهنگ بزرگ شده و زندگی کرده است و در مناسبت‌ها و اعیاد مذهبی با هم مراوده داریم.
* ناصر طهماسب چطور بود؟
با آقای طهماسب، تمرین زیادی نداشتم ولی در استودیو خیلی برداشت مجدد داشتیم.
* آقای شریفی وضعیت مالی و برآوردها برای تولید این پروژه چطور بود؟
راستش، من یک برآورد اولیه برای استقبال مخاطبان از کار داشتم و سرمایه‌گذاری روی آن بر همین اساس صورت گرفت. سرمایه‌گذاری توسط یکی از دوستانم، خارج از انتشارات معین انجام شد.
* منظور از سرمایه‌گذاری، ساخت موسیقی و دستمزد گوینده‌هاست؟
باید بگویم که فقط موسیقی‌های یک عنوان از این مجموعه یعنی گزیده کیمیای سعادت با صدای بهروز رضوی، به طور انتخابی بود و باقی عناوین، موسیقیِ تولیدی دارند. بله هم برای ساخت موسیقی 11 عنوان دیگر مجموعه هزینه کردیم و هم دستمزد گوینده‌ها. خب سرمایه‌گذاری در این زمینه سخت بود و انتشارات معین هم نمی‌توانست به تنهایی و با دل محکم چنین خطری را بپذیرد. هم موسیقی و هم دستمزد گوینده‌ها هم مواردی بودند که باید همان‌لحظه تولید پرداخت می‌شدند.
ایده من و آن برآورد اولیه این بود که استقبال گسترده‌تری از آثار این مجموعه خواهد شد. براساس آن هم به اعتبار کششی که مجموعه خواهد داشت، می‌توانستیم کارهای بیشتر و متنوع‌تری را انجام بدهیم ولی نتیجه و چیزی که دیدم، آن‌طور نبود. البته برخی از عناوین به چاپ دوم رسیدند ولی برخی دیگر هم در همان چاپ اول باقی ماندند. درباره تمام شدن چاپ اول برخی از عناوین، هرچند که تیراژ هر عنوان 2 هزار و 200 نسخه بود، اما به هر حال، زمانی طولانی برد تا آخرین نسخه به فروش رفته و به چاپ دوم برسند.
بنا و قراردادمان را با آن دوستی که هزینه و سرمایه‌گذاری کار را به عهده گرفت، بر این گذاشتیم که یک بودجه ثابت در نظر داشتیم باشیم و اگر از کارها استقبال شد و آن بودجه برگشت، کار را ادامه دهیم.
* و آن بودجه برگشت؟
برگشت اما سرعت برگشتش باعث شد که کار را به کندی ادامه دهیم. در حال حاضر دو عنوان دیگر از مجموعه را در دست کار و آماده‌سازی داریم. یکی از آن‌ها گزیده قابوس‌نامه است که آقای ابراهیم‌زاده آن را خوانده و در مرحله موسیقی‌گذاری است. دیگری هم گزیده رسائل خواجه عبدالله انصاری و بیشتر مناجات است که با صدای اسماعیل جنتی ضبط شده و در حال موسیقی‌گذاری است. منتهی این کارها می‌توانست سرعت بیشتری داشته باشد.
