سیلاب که اوایل امسال استان‌های بسیاری را در گوشه و کنار کشور درگیر خود کردو خسارت‌های بسیاری را به جا گذاشت، درد و رنج هموطنان بسیاری را به همراه داشت که هنوز هم ادامه دارد. اما وقوع این سیل نکات بسیاری را دوباره برای مسوولان و نیز مردم گوشزد کرد.
به گزارش به نقل از روزنامه صبح نو ،در سیلابی که روی داد شهرهایی چون پلدختر و معمولان خسارت‌های جدید دیدند و بسیاری از خانه‌ها که در مسیر سیلاب قرار داشتند به‌طور کامل تخریب شدند. بااین‌حال، سوال اینجاست که این خانه‌ها چطور و به چه علت در مسیرهایی که احتمال سیلاب داشت، ساخته شدند.
اگرچه چندسالی است که خشکسالی موجب شده بسیاری از رودها و مسیل‌های کشور مانند سابق شاهد جریان خروشان آب نباشند، بارش‌های مداوم در سال آبی جاری یک‌بار دیگر خروش آب در همان مسیل‌ها و رودهای خشک‌شده را به‌نمایش گذاشت.
حالا این نکته را در نظر بگیرید خشکسالی‌ها در سال‌های گذشته و نیز کم‌رمق‌شدن رودها موجب شد برخی افراد سودجو در مسیر رودها ساختوساز کنند و برخی هموطنان ناآگاه نیز بی‌خبر از وجود خطرهای احتمالی، در همان خانه‌ها ساکن شوند؛ خانه‌هایی که بعد از گذشت چند ماه و چند سال با تشدید بارش‌ها و جریان سیلابی آب از بین رفتند.
این در حالی است که طبیعت در مسیر خود حرکت می‌کند و قرار نیست همیشه در بستر خشک‌شده بماند. به این نکته خانم فرزانه صادق‌مالواجرد، دبیر شورای عالی معماری و شهرسازی ایران، پیش‌از‌این اشاره کرده است. وی در بازدید مدتی قبل خود از تخریب‌های به‌جامانده از سیل لرستان به برخی از دلایل مهم وقوع این سیلاب نیز اشاره کرده بود.
به‌گفته وی، دست‌اندازی و دست‌کاری‌های بستر رودخانه، محیط‌زیست، طبیعت، مراتع و جنگل‌های فرادست در میزان تخریب اثرگذار بوده است. وی همچنین گفته بود در خرم‌آباد تغییر مسیر جای رودخانه و به‌هم‌ریختگی اکوسیستم، کانالیزه‌شدن برخی قسمت‌ها و پل‌های غیرکارشناسی سال‌های قبل در تخریب تأثیر داشته است. دبیر شورای عالی معماری و شهرسازی ایران یادآور شده بود به‌دلیل اهمیت آسیب‌شناسی سیل، این موضوع در دستورکار اولین جلسه شورا در سال جاری قرار گرفت که علاوه‌بر بررسی دلایل تخریب، چند نکته اساسی عنوان شد.
به‌گفته صادق‌مالواجرد، قوانین مربوط به توجه ویژه به محیط‌زیست و اراضی فرادست و حفظ حریم‌های رودخانه‌ها، باید ضمانت اجرایی داشته باشد که به این سرمایه‌ها دست‌اندازی نشود. وی ادامه داد: بازنگری در محدوده بستر و حریم رودخانه‌ها باید اجرایی و در طرح‌های شهری تطبیق داده و از ساختوساز در آن جلوگیری شود.
توهم خشکسالی
آقای محمد رستمی، یکی از اعضای هیأت‌علمی پژوهشکده حفاظت خاک و آبخیزداری، با اشاره به اینکه خطر وقوع سیل در طی زمان افزایش یافته، گفت: خشکسالی‌های اخیر و احداث سدها در بالادست محدوده‌های شهری و روستایی به کاهش جریان‌های ورودی به رودخانه‌ها منجر شده و این تصور برای اهالی منطقه، به‌ویژه مجاوران رودخانه، به‌وجود آمده که بستر واقعی رودخانه همان بستر جاری است. به‌همین‌دلیل، سودجویان و متخلفان در غیاب حافظان، ناظران و مسوولان منطقه، عرصه را برای تصرف بستر آبراهه‌ها و مسیل‌ها فراهم می‌بینند.
یادآور شد: «سیل پدیده‌ای طبیعی است که جوامع بشری آن را به‌عنوان واقعه‌ای اجتناب‌ناپذیر پذیرفته‌اند و تکرار سیل ناشی از عوامل متعددی است که بسته به شرایط اقلیمی، طبیعی و جغرافیایی هر منطقه تغییر می‌کند».
این عضو هیأت‌علمی پژوهشکده خاک و آبخیزداری درادامه با اشاره به دلایل افزایش خسارات ناشی از وقوع سیل اظهار کرد: افزایش روزافزون جمعیت جهان و توسعه سریع زندگی شهری و روستایی در حوضه‌های آبریز و اراضی حاشیه رودخانه‌ها، اقدامات نسنجیده و غیرعلمی و افزایش ساخت‌و‌سازهای اعیانی در بستر رودخانه‌ها و روند تخریب حوضه آبریز، تجاوز به بستر و حریم رودخانه‌ها و تصرف غیرقانونی اراضی، نه‌تنها امکان استفاده از ظرفیت‌های آبی را کاهش می‌دهد؛ بلکه خسارات جبران‌ناپذیری براثر طغیان‌های کنترل‌نشده بر جان و مال مردم می‌زند و زیان‌های اقتصادی عمده به‌بار می‌آورد.
همچنین، وی به زنده‌بودن رودخانه‌ها هم اشاره کرده که همواره برای بقای خود تلاش می‌کنند. به‌گفته رستمی، دخالت‌های بشری در رودخانه‌ها موجب برهم‌خوردن تعادل این اکوسیستم‌های آبی و درنتیجه، تغییر ظرفیت انتقال جریان و رسوب می‌شود بنابراین، رودخانه در این شرایط به‌دنبال مطالبه حق خود است و متناسب با دوره برگشت سیلاب رخ‌داده، آن بخش از دخالت‌هایی را تحت‌تأثیر قرار می‌دهد که در محدوده پهنه سیلاب قرار دارند. به این نکته باید توجه کرد که بشر نمی‌تواند از بلایای طبیعی جلوگیری کند؛ اما می‌تواند با رعایت حریم رود و احترام به خانه رود، خسارت ناشی از سیلاب را کاهش دهد.
فراموشی قانون
چند سال قبل بود که سیلاب مهیبی در شهر قم روی داد. این سیلاب موجب شد مسیل خشکی که از وسط شهر و جوار حرم حضرت معصومه؟س؟ می‌گذرد، به رودی خروشان تبدیل شود. نتیجه هم کاملا مشخص است: رودی که به پارکینگ عمومی تبدیل شده بود، ناگهان سرشار از آب شد و خسارت‌های بسیاری به خودروهای مسافران و زائران زد.
نمونه‌های اینچنینی کم نیستند که می‌توان برای آن‌ها مصداق یافت. در چنین شرایطی، افزایش ساخت‌وسازها در مناطق ییلاقی یا حتی شهرهای کوچک بدون توجه به مسیر رودها و مسیل‌ها، خطرهای بالقوه‌ای هستند که هرلحظه و بعد از هربارش می‌توانند خسارت‌های میلیاردی به‌جا بگذارند.
آقای محمد رستمی درباره اهمیت توجه به حریم رودخانه‌ها می‌گوید: اراضی مجاور رودخانه‌ها اعم از بستر و حریم، تابع قوانین و مقررات خاصی است که هدف از وضع آن‌ها، جلوگیری از استفاده و مالکیت اختصاصی اشخاص و تضمین دسترسی عموم مردم به رودخانه‌هاست.
وی افزود: نه‌تنها قانون برای تعیین بستر و حریم کمّی‌وکیفی رودخانه‌های کشور وجود دارد؛ بلکه «آیین‌نامه تعیین بستر قانونی و حریم کمّی» در سال 1379 و «دستورالعمل تعیین حریم کیفی» نیز در سال 1382 به تصویب دولت رسیده است. رودخانه‌ها همانند دیگر منابع آبی برابر با اصل 45 قانون اساسی و قانون توزیع عادلانه آب (مصوب 1361)، در شمار انفال و ثروت‌های عمومی است که دراختیار حکومت اسلامی قرار داده شده تا طبق مصالح عامه درباره آن‌ها عمل شود.
این عضو هیأت‌علمی پژوهشکده خاک و آبخیزداری در ادامه ضمن تعریف حریم کمّی رودخانه‌ها، به امکان تملک خصوصی به این بخش‌ها اشاره کرد و گفت: مطابق با آیین‌نامه، حریم کمّی پهنه‌ای با عرض دو تا 20 متر در دو طرف بستر قانونی رودخانه است که برای دسترسی و انتفاع کامل از بستر رودخانه در نظر گرفته شده است.
