احتمال دیدار روحانی و ترامپ صفر است
این درحالی است که محمدجواد ظریف، وزیر امورخارجه ایران روز چهارشنبه در حاشیه نشست وزیران‌خارجه ایران با 1+4 با رد کردن احتمال دیدار حسن روحانی، رئیس‌جمهور کشورمان با دونالد ترامپ، رئیس‌جمهور آمریکا به خبرگزاری رویترز گفت: «دیپلماسی تنها راه‌حل مشکلات است. این نشست به ما این فرصت را می‌دهد که موقعیت‌مان را بررسی کنیم.» وی همچنین اعلام کرد که احتمال دیدار میان روسای‌جمهوری ایران و آمریکا صفر است و اگر آمریکا خواهان مذاکره است، باید تحریم‌ها را بردارد و به توافق هسته‌ای 2015 بازگردد.
دیدار همزمان مکرون و جانسون با روحانی
یکی از اتفاقات جالب در اجلاس نیویورک دیدار همزمان و سه‌جانبه رهبران بریتانیا و فرانسه با رئیس‌جمهور ایران بود. بوریس جانسون که طبق برنامه قرار بود با حسن روحانی دیدار کند، به‌طور اتفاقی با حضور برنامه‌ریزی نشده امانوئل مکرون رئیس‌جمهوری فرانسه مواجه شد و دقایقی به‌صورت سه‌جانبه با رئیس‌جمهوری اسلامی ایران دیدار کردند. این دومین بار است که مکرون در نیویورک به دیدار رئیس‌جمهوری ایران آمد. به گزارش خبرگزاری رویترز، طی این ملاقات سه نفره، امانوئل مکرون از روحانی خواست که با پرزیدنت ترامپ دیدار کند.
هشدار مکرون درباره فرصت‌سوزی
مکرون در این دیدار به حسن روحانی گفت که رفتن روحانی از آمریکا بدون ملاقات با پرزیدنت ترامپ از دست دادن یک فرصت است؛ چراکه روحانی به این زودی به آمریکا بازنمی‌گردد و ترامپ نیز به ایران سفر نمی‌کند. بنابراین آنها باید همین حالا ملاقات کنند. رویترز نوشت که بوریس جانسون نیز این نظر مکرون را تایید کرد.
رئیس‌جمهوری فرانسه که در ماه‌های اخیر تلاش‌های میانجی‌گرانه‌ای برای حفظ برجام و کاهش تنش میان ایران و آمریکا برداشته است، شامگاه دوشنبه نیز با روحانی به مدت یک‌ساعت و 45 دقیقه دیدار کرد. دو طرف درخصوص توسعه همکاری‌های دوجانبه در زمینه‌های مورد علاقه ایران و فرانسه، شرایط حساس منطقه و ابتکار جدید رئیس‌جمهوری ایران برای حفظ امنیت منطقه خلیج‌فارس موسوم به «ابتکار صلح هرمز» تبادل‌نظر و بر عزم خود برای توسعه روابط و همکاری در عرصه‌های مختلف دوجانبه و بین‌المللی تاکید کردند.رئیس‌جهموری فرانسه روز چهارشنبه نیز ابراز امیدواری کرده بود که طی ساعات آینده پیشرفت‌هایی در این زمینه اتفاق بیفتد.
امانوئل مکرون با روحانی «گفت‌وگویی طولانی» داشت. مکرون با ترامپ نیز دیدار کرده‌است. به گزارش خبرگزاری رویترز، مکرون گفت پس از صحبت‌های مستقیم و صادقانه‌اش با حسن روحانی در عصر روز دوشنبه، امیدوار است که طرفین بتوانند به سرفصل‌های مشترکی دست یابند. رئیس‌جمهوری فرانسه تاکید کرد: «ما باید به دور میز برگردیم و نه تنها گفت‌وگوهایی صریح و صادقانه درباره فعالیت‌های هسته‌ای ایران، فعالیت‌های منطقه‌ای ایران و برنامه موشک‌های بالستیک داشته باشیم، بلکه رویکرد کلی‌تری نیز در باره تحریم‌ها در پیش بگیریم.» اظهار امیدواری رئیس‌جمهوری فرانسه درحالی صورت گرفته که جمهوری اسلامی به بیانیه مشترک سه کشور اروپایی آلمان، فرانسه و بریتانیا در مسوول شناختن ایران در حمله به تاسیسات نفتی عربستان به تندی اعتراض کرده است. حسن روحانی و محمدجواد ظریف، در نیویورک، این بیانیه را رد و دست داشتن جمهوری اسلامی در حمله به عربستان را تکذیب کردند.
پنج محور پیشنهادی مکرون
از سوی دیگر مکرون طی سخنرانی در هفتاد و چهارمین نشست سران مجمع عمومی سازمان ملل در نیویورک گفت استراتژی آمریکا در اعمال فشار اقتصادی بیش از حد بر ایران، موجب شده که تهران نیز با «فشار حداکثری» علیه کشورهای همسایه‌اش آن را پاسخ دهد که خطر بروز درگیری جدی در منطقه را افزایش داده است. به گزارش خبرگزاری فارس، به نوشته نشریه «وال‌استریت‌ژورنال» با اینکه رئیس‌جمهور ایران هرگونه دیدار با همتای آمریکایی را تا زمان برآورده شدن خواسته‌های تهران رد کرده، اما پنج محور پیشنهادی مکرون برای مذاکرات دو کشور را به شرح زیر مطرح کرد:
1- ایران نباید هیچ‌گاه به سلاح اتمی دست یابد.
2- راهکاری برای برون‌رفت از بحران یمن پیدا شود.
3- نقشه امنیتی منطقه‌ای برای رفع دیگر بحران‌ها طراحی شود.
4- امنیت ناوبری دریایی تامین شود.
5- تحریم‌های اقتصادی علیه ایران برداشته شود.
مکرون اضافه کرد: «البته من ساده‌لوح نیستم و به معجزه نیز اعتقادی ندارم. [اما] باور دارم برای رسیدن به صلح، شجاعت لازم است.»
دعوت جانسون از روحانی
بوریس جانسون، نخست‌وزیر بریتانیا هم با حسن روحانی دیدار کرده است. نخست‌وزیر بریتانیا در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل در دیدار با رئیس‌جمهور ایران از وی دعوت کرده به بریتانیا سفر کند تا درباره مسائل، بیشتر صحبت کنند.
میانجی‌گری عمران‌خان
عمران‌خان، نخست‌وزیر پاکستان نیز پس از دیدار جداگانه با ترامپ و روحانی از تقاضای رئیس‌جمهور آمریکا برای میانجی‌گری میان این کشور و ایران خبر داد. او گفت که ترامپ از او پرسیده است که آیا پاکستان می‌تواند به کاهش تنش‌ها و به شکل‌گیری یک توافق جدید با ایران کمک کند. نخست‌وزیر پاکستان گفته او با دونالد ترامپ دیدار کرده و «سپس فورا با رئیس‌جمهور روحانی گفت‌وگو کرده است.» عمران‌خان اظهار کرده «ما تلاش می‌کنیم و درحال میانجی‌گری هستیم.» نخست‌وزیر پاکستان به خبرنگاران گفته دونالد ترامپ در گفت‌وگو با او خواستار «کاهش تنش و شاید ارائه یک توافق [اتمی] جدید» شده است.
سنت‌شکنی مرکل
صدراعظم آلمان بعدازظهر روز سه‌شنبه 24 سپتامبر در محل اقامت حسن روحانی، رئیس‌جمهور با وی دیدار و گفت‌وگو کرد. مرکل بعد از دیدار جداگانه با ترامپ و روحانی مدعی شد که تاکید تهران بر لغو تحریم‌ها از سوی آمریکا به‌عنوان شرط مذاکره واقع‌بینانه نیست.
آنگلا مرکل از زمان به قدرت رسیدن در سال 2005 تاکنون از دیدار با روسای‌جمهوری ایران خودداری کرده بود. دیدار اخیر که در اوج تنش در مناسبات ایران و آمریکا بر سر برجام صورت گرفت، اولین دیدار آنگلا مرکل با یک رئیس‌جمهوری ایران است. مرکل قبل از دیدار با روحانی با دونالد ترامپ رئیس‌جمهور آمریکا دیدار کرده بود. صدراعظم آلمان اندکی بعد از هر دو دیدار ضمن ابراز خشنودی از احتمال شکل‌گیری مذاکره مستقیم میان ایران و آمریکا، شرط تهران؛ یعنی لغو تحریم‌ها به‌عنوان پیش‌شرط چنین مذاکره‌ای را غیرواقع‌بینانه توصیف کرد. او گفت که با این شرط و شروط‌ها نزدیک‌شدن مواضع برای مذاکره جنبه عملی نخواهد یافت.
همزمان سفارت سوئیس در تهران در صفحه توییتر خود با اشاره به دیدار روسای‌جمهور ایران و سوئیس در حاشیه مجمع عمومی سازمان ملل نوشت: «روسای‌جمهور دو کشور درباره نقش میانجی‌گری سوئیس گفت‌وگو کردند.» سوئیس حافظ منافع ایالات‌متحده و عربستان سعودی در ایران و نیز حافظ منافع ایران در کانادا، مصر و عربستان است.
شرایط لازم برای مذاکره با ایران
حسن روحانی، رئیس‌جمهوری ایران، روز چهارشنبه سوم مهر (25 سپتامبر) در مصاحبه با شبکه فاکس‌نیوز اعلام کرد که برای مذاکره رهبران ایران و آمریکا، واشنگتن نخست باید «شرایط لازم» را ایجاد کند و «اعتماد» از میان رفته بین دو کشور را بازگرداند. روحانی «یک راه اساسی برای بازگرداندن اعتماد» را «رفع کلیه تحریم‌ها» علیه ایران عنوان کرد. رئیس‌جمهوری ایران بار دیگر مذاکره با همتای آمریکایی خود را منوط به رفع تحریم‌ها کرد. به گفته روحانی، برای مذاکره آمریکا نخست باید اعتمادسازی کند. دونالد ترامپ اما لغو تحریم‌ها را منوط به «تغییر رفتار ایران» کرده است. روحانی در پاسخ به این پرسش که آیا فرصتی برای گفت‌وگوی رهبران دو کشور ایران و آمریکا در نیویورک وجود دارد، گفت: «اگر ما به‌دنبال دستیابی به اهداف بالاتر برای منافع هر دو کشور و مردمان طرفین هستیم، باید این دیدارها برنامه‌ریزی شود و مذاکرات باید براساس آن هماهنگ شود.»
به گزارش «ایرنا» رئیس‌جمهوری ایران در عین حال افزود: «اما قبل از آن ما باید اعتماد متقابل ایجاد کنیم و اعتماد چیزی است که ترامپ از چارچوب آن خارج شده است. ما توافق (برجام) داشتیم. ترامپ بدون توجیه معتبر و غیرقانونی از توافق بین‌المللی خارج شد.» او همچنین تاکید کرد: «اگر دولت ایالات‌متحده آمریکا مایل به صحبت است، باید شرایط لازم را ایجاد کند.»
وی در ادامه در پاسخ به پرسشی درباره امکان ورود تهران و واشنگتن به مذاکراتی برای رسیدن به یک «توافق هسته‌ای جدید»، با اشاره به مذاکرات دوساله ایران و آمریکا برای رسیدن به توافق هسته‌ای و خروج یک‌جانبه آمریکا از برجام گفت: «بنابراین باید گفت ترامپ پایه و اساس اعتماد موردنیاز را از بین برده است؛ زیرا من فکر می‌کنم بیش از موضوعاتی که به آن پرداخته می‌شود، اساسی‌ترین مساله مورد نیاز اعتماد است و ترامپ اعتماد بین دو کشور را خراب کرد. بنابراین، این بسیار مهم است.»
رئیس‌جمهوری ایران سپس تحریم‌های آمریکا علیه ایران را «نوعی تروریسم» خواند و «یک راه اساسی برای بازگرداندن اعتماد» را «رفع کلیه تحریم‌ها» از سوی آمریکا عنوان کرد. حسن روحانی همچنین با اشاره به مشکلات ناشی از تحریم‌های آمریکا برای «تهیه داروهای اساسی و تجهیزات پزشکی» در ایران گفت: «این یک نوع تروریسم است. این غیرانسانی است و اگر این رویه متوقف شود قطعا شرایط تغییر خواهد کرد و ما می‌توانیم در مورد بسیاری از موضوعات مختلف مورد علاقه دو طرف صحبت کنیم.» روحانی درحالی مذاکره با ترامپ را منوط به «رفع تحریم‌ها» کرده که رئیس‌جمهوری آمریکا در سخنرانی روز سه‌شنبه‌اش به صراحت مدعی شد: «تا وقتی که ایران رفتارش را تغییر ندهد، تحریم‌ها نه تنها برداشته نمی‌شود، بلکه بیشتر هم می‌شود.»
اظهارنظرهای متفاوت ترامپ
دو ماه پیش وقتی روند دیدارها و آن‌چه تلاش‌ها برای «میانجی‌گری» توصیف می‌شد، ادامه داشت، رئیس‌جمهوری ایالات‌متحده گفته بود کسی نماینده کشورش نیست و ایالات‌متحده خودش از جانب خودش سخن می‌گوید. ترامپ در سخنرانی روز سه‌شنبه خود در سازمان ملل نیز گفته است: «آمریکا آماده دوستی با دیگر کشورهاست. ما اعتقادی به دشمن ابدی نداریم و دنبال شریک هستیم. هر کسی می‌تواند جنگ را شروع کند؛ ولی افراد شجاع می‌توانند صلح را برگزینند.» همچنین رئیس‌جمهور آمریکا شامگاه سه‌شنبه در یک کنفرانس خبری پیش از دیدار با رئیس‌جمهور عراق در نیویورک در پاسخ به سوالی درباره اظهارات رئیس‌جمهور فرانسه مبنی بر اینکه اکنون زمان مذاکره با ایران است، مدعی شد که ایرانی‌ها مایل به مذاکره با آمریکا هستند. وی گفت که افراد زیادی برای میانجی‌گری میان تهران و واشنگتن تلاش می‌کنند. به گزارش «ایسنا» بنابر گزارش پایگاه اینترنتی کاخ سفید، ترامپ مدعی شد: «آنها می‌خواهند مذاکره کنند. ما نیز آن را غیرمحتمل ندانسته‌ایم. آنها اینجا هستند، ما اینجا هستیم؛ اما هنوز با مذاکره موافقت نکرده‌ایم. ایرانی‌ها مایل به مذاکره هستند و این کاملا منطقی است، اگرچه هنوز موافقت نکرده‌ایم.»
وی درباره دیدارش با امانوئل مکرون رئیس‌جمهور فرانسه نیز توضیح داد: «او نیز درحال رایزنی است. تعدادی افراد دیگر نیز همین‌طور هستند، ازجمله عمران‌خان نخست‌وزیر پاکستان همچنین صدراعظم مرکل در این مساله بسیار دخیل است. افراد زیادی می‌خواهند ما را پای میز (مذاکره) ببرند. باید ببینیم چه می‌شود؛ ولی تاکنون با دیدار موافقت نکرده‌ایم.» ترامپ در پاسخ به این سوال که آیا از عمران خان خواسته است تا میان تهران و واشنگتن میانجی‌گری کند، گفت: «او مایل به این کار است و ما روابط بسیار خوبی با یکدیگر داریم. شانس آن وجود دارد؛ اما من صحبتی نداشته‌ام. او بود که از من (برای میانجی‌گری) درخواست کرد، چراکه تصور می‌کند ملاقات کردن (با ایران) ایده خوبی است.»
موضع تهران
تلاش‌ها برای مذاکره بین تهران و واشنگتن در نیویورک درحالی صورت می‌گیرد که آیت‌الله خامنه‌ای، رهبر معظم انقلاب اسلامی پیش‌تر در سخنانی در تاریخ 26 شهریور درخصوص مذاکره با آمریکا تاکید کردند: 1) مذاکره با آمریکا یعنی تحمیل خواسته‌های آنان بر جمهوری اسلامی، 2) مذاکره یعنی نمایش موفقیت سیاست فشار حداکثری آمریکا. ایشان افزودند: «برای همین است که مسوولان کشور از رئیس‌جمهور و وزیر امورخارجه و دیگران، یک‌صدا اعلام کردند که با آمریکا مذاکره نخواهیم کرد نه مذاکره دوجانبه نه چندجانبه.»
درحال‌حاضر نیز شروط تهران و واشنگتن برای بازگشت به میز مذاکره با هم فاصله زیادی دارد؛ ایران خواهان آن است ابتدا آمریکا تحریم‌ها را لغو کند و به برجام بازگردد و آمریکا می‌گوید اول مذاکره کنیم تا بعد تحریم‌ها لغو شود. دولت ترامپ نیز تاکنون هیچ تمایلی به بازگشت به توافق هسته‌ای ابراز نکرده و خواستار شکل‌گیری گفت‌وگو و دستیابی به توافقی تازه است.
